Foucault’nun Türkçeye net olarak nasıl çevrileceği haddim dışında kalan bir kavramı vardır: Dispositif. Kavram, bütünsel ölçekte “iktidarın” dispositifler aracılığıyla—ki bu sadece hapishaneler, akıl hastaneleri, okullar, dinler, fabrikalar, disiplin, yasal önlemler değil gazetecilik, yazarlık, edebiyat, felsefe, ziraat, sigara, internette gezinme, bilgisayarlar, cep telefonları ve dahası, hatta belki de dil bile olabilir—bireyleri yakaladığını, yönlendirdiğini, belirlediğini, modellediğini ve denetlediğini savunur. Birey ve özneler bu dispositiflerin iktidar gözetimleri kapsamında inşa edilir. Vücut dilleri, davranışları, fikir ve söylemlerine bunlar dayanak teşkil eder.&nbsp;Bir tiyatro oyunu üzerine gözlemleri içermesi gereken bu yazı, Foucault’dan bir alıntıyla başlayıp, Byung-Chul Han ile devam edecek. Zira Ferdi Çetin’in kalemi ve Kayhan Berkin’in rejisörlüğünün kuvvetinin verdiği ilham, insanı başka bir âleme, aslına bakılırsa cümle âlemimizin içinde yaşadığı “performans toplumu” üzerine düşünmeye itiyor. Çünkü “Annemden Kalan Gül Ağacı Masanın Üzerinde Çaydanlık Beyaz Bir İz Bıraktı” oyunu zevk aldığım, bazı bazı özdeşlikler kurduğum ve çok beğendiğim bir oyundan öte, senelerdir kültürel çalışmalar alanında kafa patlattığım birçok farklı bileşenin maskesi gibi.&nbsp;Gelelim Han’a, o göze... Felsefecinin Psikopolitika, Şiddetin Topolojisi ve Palyatif Toplum kitaplarında da görülebileceği gibi modern şehirlinin ya da salt modern bireyin öznelliğini anlamlı kılabilme olasılığı, performansı günlük yaşamın vazgeçilmezi hâline getirir. Hatta sahne, yaşamın birebir kendisine dönüşür. “Görülecek hiçbir şeyin olmadığı, görüntü bolluğu üreticilerindeniz” diyen Baudrillard gibi Han’cı yaklaşımda da genellikle ne bir gösterinin parçası ne de bir simülasyon içerisinde bulunan, sadece performans sergileyen bireyler görürüz. Bu da kısaca bir kakafoni, insanlık ve duygu formları yoğunluğunda uzaklaşan ve varoluşsal istikametinden habersizce alelade hareket hâlinde olan palyatif varlıklar oluşturur. Birey artık bir insan değil, proje insandır. Daimi olarak “başarması” gerekir.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Belli bir üretim düzeyinden itibaren insanın kendini sömürmesi, özgürlük duygusuyla el ele gittiği için, bir başkasını sömürmekten çok daha randımanlı ve başarılıdır. Başarı ve performans toplumu bir kendini-sömürme toplumudur. Başarıya odaklı özne tamamen tükenişe kadar (burnout) sömürecektir kendini.”   Şiddetin Topolojisi, Byung-Chul Han, Metis Yayınları&nbsp;</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2024/0/2/1706623739084.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.43" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Oyunda Ayşe-Lebriz Berkem’in hayat verdiği akademisyen anne, tam da bu alıntıyı destekler biçimde bir başarı suretini, takdiri bol bir kariyeri, istenilen, davet edilen arzu edilen bireyi temsil ederken bir yandan da son zamanlarda her kahve buluşmasında birinin illa ki sözünü ettiği “narsisistik kişiliğe” de göz kırpıyor. Spekülatif bir bağ kurmaya çalışırsak, Han’ın bahsettiği başarıya odaklı özne, eğer ki burnout’un kapıda olduğunun idrakına varıyorsa belki de kendini duygularından men ederek, narsisisizmden nemalanmaya başlıyor olabilir. Böylece bağ kurabildiği tek şey bir başarı hikayesi olduğunda ve kendini ancak iktidar gözünden var edebildiğinde, insanevladının aslında gelişebildiği en mühim nokta olan kişisel ilişkiler bir sorumluluktan çıkıyor.&nbsp;Ne var ki yine aynı karakter, bu spekülasyonu ters köşe yapacak ve tüylerimi diken diken edecek bir laf ediyor oyunda. Kendisi de akademi dünyasına yönelerek yazar olan, fakat bir türlü kendini kabul ettiremeyen kızına (Nergis Öztürk) “Sen yazdığın şeyleri yaşamıyorsun” yani hissetmiyorsun diyor. Çık işin içinden çıkabilirsen. Demek ki annemiz hissiyattan haberdar. Belki bir ömür bunlarla ne yapacağını bilemedi. Bu yaşam denkleminde hem performatif ve entelektüel öznenin yalnızlığına hem de buna tezat, duygusal, nitekim nevrotik bile addedilebilecek kız evlat karakterinin yalnızlığına şahit oluyoruz.&nbsp;<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">“Anne, beni niye sevmedin?”&nbsp;</h3>Öte yandan hikaye bu ölçekte bir şahitliğe indirgenemeyecek kadar katmanlı. Bu noktada rejinin (Noyan Ayturan) lezzetli denilebilecek postmodern yaklaşımı, yönetmenin yönetmen olarak “sahneye” giriş-çıkış ve yönlendirmeleri, olayı bir anne-kız hikayesinden çıkararak zaman, uzam ve dördüncü duvarı büken mitoloji, görsel sanatlar ve edebiyat referansları ekliyor. Elde kağıt kalemle gidilse, hakikaten not alınması gerecek güzel ilhamlar ve dayanaklar var karşımızda.&nbsp;Keza Okan Ürün’ün karakteri, bu konvansiyonel dışı anlatıda kafası karışabilecek izleyicinin ayakları yere bassın diye bilinçli olarak metafiziksel bir konuma oturtulmuş. Aynı şekilde Anıl Aslan’ın manuel ses tasarımı ve performansı, oyunun sabit mekanı olan Metrohan’la gözle değil de gönül gözüyle görülebilecek denli bir ağ kurmuş. Spoiler vermekten hoşlanırım, fakat bu defa yapmayacağım.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/0/2/1706623781670.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.43" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Son olarak oyunun uzun başlığına değinelim ve yapabildiysek sizi meraklandırıp bir kahve demleyelim. “Annemden kalan gül ağacı masanın üzerinde çaydanlık beyaz bir iz bıraktı” oyunu, neresinden tutsanız imgeler üzerinden kurulmuş bir Babil. Bol referanslı, çok sesli, hoş dilli bir kule. Bu anlamda oyunda bu tirad geçiyor evet. Çaydanlığın gül ağacı masada bıraktığı beyaz izin biz fanilerin hikayesinde nereleri gıdıkladığı kişiye özel tasarlanabilir.&nbsp;Ben hakikaten anneannemin, babaannemin masasını da düşündüm, çocukluğumu da; bir noktada kendi hikayemden koptum, büyük resme geldim. Bu satırları yazarken hepimize geldim. Daha önceki yazılardan birinde bahsetmiş olmam gerekiyor, imge kelimesi, Latince deyişle imago, aslen ölü maskesi demek. Ölünün maskesi, kimliği, soyu sopu, sonsuzluğu. Belki de o iz hiçbir iktidarın gömemeyeceği, hiçbir performansın -mış gibi yapamayacağı tek şeydir: —sevgi.&nbsp;

İstanbul'dan seçilmiş etkinlikler, kültür sanat ajandası, şehir gündemi, tematik rehberler ve şehrin sınırlarından taşmaya değecek davetler her hafta e-posta kutunda.

İstanbul'un sokağa çağıran ve kalabalıkların arasına karışan etkinlik rehberi. 

Aposto İstanbul

“Annemden kalan gül ağacı masanın üzerinde çaydanlık beyaz bir iz bıraktı” oyunu, neresinden tutsanız imgeler üzerinden kurulmuş bir Babil. Bol referanslı, çok sesli, hoş dilli bir kule.


İmgeler üzerine bir Babil: Annemden Kalan Gül Ağacı Masa...

“Güzelsin sevgilim,ama çok yakından!”Cemal SüreyaBir epigrafla başlarsam büyüsü bozulur mu bilmediğimden, alenen bir anlatıyla girip büyü sökümü yapalım bu yazıya. Platon’un Şölen’ini okuyanlar anımsayacaktır. Meclisin konularından biri aşka, amme hizmeti olarak sevgiyi tartışmaya geldiğinde mühim bir hikaye paylaşılır kitapta. Başlangıçta yeryüzünde, dört kollu, dört bacaklı, çok –yahut yok–&nbsp; cinsiyetli, yusyuvarlak ve kamburlu; biri güneşten, öteki aydan doğmuş ve birleşmiş, yekpare varlıklar yaşarmış. Bizim hatırı sayılır bir vakittir insan dediğimiz varlığın, ilk taslağı. Tek bedende yaşayan bu ikili zatlar, gün gelip de bu yaradılıştan sıkılınca, tanrılara karşı bir isyan çıkarmak için örgütlenmeye başlamışlar. Sittin senedir hikmetine, kararına karşı çıkıldı mı çileden çıkan Zeus da –ölümlünün, ölümsüzün başına ne geldiyse bunun kibrinden geldi zaten– bu varlıkları orta yerlerinden ikiye bölmüş, salmış çayıra. İşte bundandır insan, bengidöngüde hep diğer yarısını arar dururmuş.Durduysanız, bıraktığınız yerden başlayın. Ben keza bakkala giderken de yarımdır, tepemdir, yanımdır bir parçalarımı ararım. Bulduklarımdan da bir ben daha yaparım.Velhasıl bu arayış, bir şimşek mızraklı ak sakallının lanetindendir, değildir; her güzelin, her çirkinin alnının belli ki yazısı. Zira insan, diğer yarısını bulamasa kendi yarısını aramakla lanetlenmiş (midir?).Geçen hafta, Aposto’dan Deniz “Bir tiyatro yazısı yazar mısın, hem masal var hem de yepyeni bir iş, dijital medya ile iç içe” diye aradı. Hayatımda hiç tiyatro yazısı yazmadım, &nbsp;pek haddim de olmaz. O yüzden bu yazı, girişten anlayabileceğiniz gibi başka bir bağlamdan, beni çocuk hayreti ve heyecanıyla ağzım açık –bazen de karşı locada beni izleyen arkadaşın dediği gibi “büyük bir ciddiyetle hiç tebessüm edemeden” koltuğa mıhlayan bir muazzam anlatının ve emeğin, bana dokunduğu yerlerle alakalı olacak.Çirkin, yönetmenliğini Bergama Tiyatro Festivali’nde tanışma fırsatı elde ettiğim sonra da yakından takip ettiğim fiziksel tiyatro çalışmaları yapan Güray Dinçol’un yönetmenliğinde, Firuze Engin’in tarihten beslenen modern bir efsun yazarı olduğunu bir kez daha kanıtlayan, şapka çıkarılacak Nihal Yalçın ve Onur Berk Arslanoğlu performanslarıyla olayı bambaşka bir boyuta taşıyan, hakikaten tarifi zor bir oyun; bir zamanlararası anlatı. Sohbetlerinden her daim keyif aldığım, bugüne ait zeitgeist mizaçlı ve marj dışına çıkan sanat öncülü işlerde sıkça karşımıza çıkan Yağmur Dolkun yapımcı koltuğunda; xtopia’dan Lalin Akalan ve Amir Ahmadoghlu oyunun sanat direktörleri. *Bütün ekip kostümünden ışığına, rejisinden koreografisine ve görsel sanatçılarına başımız üstünde ve kocaman alkışlara, daimi emeklerin karşılığını hak ediyor.*Yazının bir amacı da oyunu merak ettirmek olacağından, fragman ya da “hakkında” yazısı yazmaktansa birkaç ipucuna değinmeli. İpuçlarında gezinirken fonda Ahmet Kenan Bilgiç çalsa iyidir, oyunun müzikleri onun sevip özlediğimiz zihninden.Nihal Yalçın’ın can verdiği, lanetlenerek ölümsüzlüğe çarptırılmış “çirkin” Şiva karakteri, beni Tomris Uyar’ın kaleminden bir başka tatla okuduğum Şahmeran’a götürüyor. Firuze Engin’in bu hikayeden ilham almış olabileceği, tamamen kendi hayal gücümün kumarıdır. Zira oyunun yazım sürecinin uzun bir tarih araştırmasından geçtiğinine ve hem Mezopotamya hem de Avrupa masallarından esinlendiğine, oyunun ardından Hope Alkazar’da sohbet ettiğimiz Yağmur’dan aşinayım.“Kimileri vardır: hırs, sessizce, bir ırmak gibi akıp gider içlerinde; yüzeyden, dışarıdan bakıldığında çırpıntısız, usul görünüler. Ama en ufak bir taş atılmayagörsün.”(Ödeşmeler ve Şahmeran Hikayesi, Tomris Uyar)Hah işte o taş Şiva’ya daha küçücükken atılıyor. Ne imiş çirkinmiş, garipmiş, bir başka imiş diye. Fiziksel ötekiliği neticesinde garabet pozisyonunda ömür sürmesi gereken Şiva bu dışlanmaya dayanamayıp türlü güçleriyle huzursuzluklar çıkarmaya başladığında, grotesk sistem (Urmenler, ki bu da bana ifritleri çağrıştırdı) ona bir seçim hakkı sunuyor: Huzursuzluğu ve gücünü kötüye kullanmayı bırak, karşılığında ne istiyorsun?&nbsp;“Dünyanın en güzeli olmak.” Eyvallah, fakat Tanrıcılık oynama Şiva –halbuki adı Hinduizm’in yok edici Tanrısı– ölüme karışma ve gazabını insanlıktan uzak tut. Yoksa hem yeniden çirkin olursun, hem de bu bedende sonsuzluğa mahkum edilirsin.“Zaman, sonsuz bir sarmal yumağın ipidir. Ve ip, ucunu yumaktan dışarı ilk çıkardığı günden beri hep ama hep ileri doğru uzar. Onu geri saramayız. Yönünü değiştiremeyiz. Ne yaparsak yapalım zaman ipi hep ileri doğru uzar. Fakat ip bazen kopabilir. Geriye kalan iki uç hemen birbirine düğümlenir. Aradan kopan o parçada neler olup bittiğini hiç kimse bilemez. Çünkü o parça artık zamana ait değildir. O kadar yoktur ki, onun yokluğu bile hissedilmez. İşte bu bir lanettir.”Şiva amenna diyor demesine fakat bu seçimden sonrası William Blake’in “Arzularının yangınları içinde yürür insan” demesi misali ilerliyor. Aldığı güzellik karşısında sadece aşktan feragat edeceğinden… Ortalık yine aşktan yanıyor. Gerisi sizde.Bana zalim deme ey yüzü mahımAşıkınım perişanım tel telimCihan Şah(Ödeşmeler ve Şahmeran Hikayesi)Onur Berk A.’nın 8o dakika boyunca Şiva ile beraber lanetlenen bir tavuğu oynamadığı, tavuk olduğu gerçeği; seyirciyi bir masalın izleyicisi olmaktan çıkarıp, âlemin tepesinde uçup üstüne kuş misali konduran performansı hayretimi perçinledi. Burada tavuğun bir başka zanaatkarı olan Candan Seda Balaban’a da sevgiler. Keza Şiva’nın kostümünü de ben her sofraya giyerim. O ne güzel detaylar.Aşk uğruna atılan tüm gazap eylemlerine rağmen –ki burada rahmetli Tuncel Kurtiz’in sesi kulaklarımda Oscar Wilde’ın şu dizeleriyle çınlıyor: “Çünkü her insan öldürür sevdiğini, gene de ölmez insan.”– Çirkin’in bir ilginç sihri daha var. Hikayeden bir antagonist, ötekileştirelenin mağdur ya da mağrur olarak çıkageldiği bir bağlam ya da ahlak hikayesi çıkmıyor. En azından bende böyle işlemedi. Bir anlatının, sözcüklerin, masalların, maceraların ve pek tabii duyguların mahluk/insan diyarında ilelebet ne kadar büyük bir yaşam âbı olduğu, esas içgüdünün belki de anlatmak olduğu gıdıklandı. Ötekinin hikayesi.Son olarak benim için en yeni olan deneyim, dijital enstalasyondu ya da yanlış bir şey dememek adına tanıtımdan alıntılamak gerekirse “duvarlardaki etkileşimli görüntüler”… xtopia’nın tüm ekibine ve sanat yönetmeni Veli Kahraman’a sonsuz övgüler. İlaveten millî ışık maestrosu Cem Yılmazer’e tekrar sevgiler.Klasik ve modern sanat tarihi ve felsefesi okudum. Okuduklarımı da geçtim, bazen muhafazakar addedilecek kadar nostaljik bir tipim. Birçok disiplinin iyisi, anlamlısı eskilerde sanarım. Senelerdir sanat ve yazı dünyasıyla ne kadar iç içe olsam da giremediğim dijital sanat ve belki de ard felsefenin siftahını sonunda böylece yaptım. İki önemli nokta var birbirine bağlanan bu deneyimde. İlki, duvar enstalasyonlarının oyun ile hemhal olmuş olması, yani bütün bu dijital sanat eserleri, hikayenin önüne geçmiyor; gelenek ile devrim arasında (Benjamin’e sevgiler*) bir yoldaş görevi görüyor. Bir deneyim yaşıyorsunuz ve fakat sahnesi, oyuncusu, hikayesi, teknolojisiyle birsiniz. Yatay hiyerarşi… Bunu tüm kalemler için söylüyorum.“Kimileri kurmayı, kimileri yıkmayı sürdürecek, çünkü güneşin altında her şeyin kendi zamanı vardır, ama ne kurmaya ne de yıkmaya benzemeyen bir üçüncü güç doğmadıkça, bizler köle olmayı sürdüreceğiz.”Tam da bu noktada kendi gazabından, canını alıp uzaklaşan Sovyet şairi Mayakovski’nin “Sevinmek için Çok Erken” başlıklı şiiri geliyor nedense aklıma. Düzenlediğim “Yaratıcı Düşünce” atölyelerinin ilk oturumunda bir düşünce, fikir ya da eylem nasıl “yeni” olur, “yeni” bir şey anlatır daha önce söylenmemiş ya da “görülecek şeyler yaratmak” nedir, neye değerdir diye tartışıyoruz senelerdir. Ne yıkmaya ne kurmaya benzeyen o üçüncü gücün dijital sanatlar olarak süreğenleşebilecek olması ihtimalini düşünmek, beni geleneğe ve nostaljiye tutunan esaretimden kurtardı ve ülkede bu anlamda ileride daha neler neler yaratılabileceğine dair çok heyecanlandırdı.Kurtarılacak olan, şimdiki zamansa eğer, hazine geçmişin ve insanevlatlarının aşk ve gazap tarihinden esinlenen parçaları birleştiren Çirkin ekibini bir kez daha can-ı gönülden kutlarım.Ötekilere, Sevim Burak’tan sevgiyle.Unutmadan,çok güzelsiniz! “Bu dünyayı izleyenlere bir halt yok.açıkgözler için hiçbir sey yazmayacağım.Dünyalarını kaybetmişler için...Kendim için yazacağım. Erken bunamışlara,hayalperestlere, çok acıklılara bu dünyadangitmek üzere hazırlık yapanlara yazacağım.Yalnız aklını kaybetmişlerle bu dünyayıpaylaşacağım. Aşktan aklını oynatanlara,şizofrenlere, aşırı romantiklere ve aşırısadistlere. Delilere yazacağım...”<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Çirkin Süre: 80 dakika. Yaş Sınırı: +13Yazar: Firuze Engin Yönetmen: Güray Dinçol Oynayanlar: Nihal Yalçın, Onur Berk Arslanoğlu Yaratıcı Yapımcı: Yağmur Dolkun Sahne &amp; Yapım Tasarım: Veli Kahraman Immersive Sanat Direktörleri: Lalin Akalan, Amir Ahmadoghlu (xtopia) Yaratıcı Teknoloji Uzmanı: Çağatay Güçlü (xtopia) Görsel Sanatçılar: Amir Ahmadoghlu, Burak Dirgen (xtopia) Proje Koordinatörü: Esra Küçükşen (xtopia)Yapım: Dolkun Production Ortak Yapımcılar: Institute of Time, Betaland Audiovisual, xtopia, Comfortnoise Oyunun biletlerine <a fr-original-style="" href="https://www.hopealkazar.com/cirkin" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a> ulaşabilirsiniz.

Anlatı tiyatrosu ile dijital enstalasyonu birleştiren "Çirkin", Anadolu masallarından ilham alan bir ihanet anlatısı; tarihten beslenen modern bir efsun hikayesi. 

Lara Lakay