Sürdürülebilirlik, toplumun refahını artırmayı ve gelecek kuşaklar için yaşanabilir bir dünya bırakmayı hedeflerken, yaşam tarzından iş modellerine, üretimden tüketime her alanda topyekun bir dönüşümü zorunlu kılıyor. Bu dönüşümde finans sektörünün, kaynakların tahsisinde oynadığı kritik rol nedeniyle aktif katılımı ve sürdürülebilir finans araçlarının kullanımı giderek önem kazanıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yeşil tahvil nedir?</h2>Yeşil tahviller, yeni başlayacak ya da mevcutta var olan yeşil projelerin hayata geçirilebilmesi için uygun finansman sağlamayı amaçlayan her türlü borçlanma enstrümanı olarak bu kapsamda öne çıkan araçlardan biridir.Yenilenebilir enerji, su ve atık yönetimi gibi çevresel etkisi yüksek yatırımlar bu projeler arasında sayılabilir. Yeşil dönüşüm projeleri ve yatırımlarının finansman ihtiyacı; sürdürülebilir finansal araçların gelişimini destekleyen en önemli unsur olarak karşımıza çıkıyor. Bu bağlamda yeşil tahvillerin temel özelliğini elde edilen fonların yalnızca çevresel sürdürülebilirliği destekleyen projelerde kullanılmak üzere tahsis edilmesi şeklinde özetleyebiliriz.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Global açıdan ilk yeşil tahvil adımları&nbsp;</h2>Sürdürülebilir finansın temelleri, 1997 Kyoto Protokolü ile iklim değişikliğiyle mücadelede karbon emisyonlarını azaltma hedefi doğrultusunda atıldı. Avrupa Yatırım Bankası’nın 2007’de piyasaya sürdüğü ilk yeşil tahvil, bu alana öncülük etmiş; 2008’de Dünya Bankası'nın ihracı ise bilinirliği artırdı. Piyasadaki bu hareketlilik, şeffaflık ve doğrulama mekanizmalarının geliştirilmesi ihtiyacını doğururken 2014'te Uluslararası Sermaye Piyasaları Birliği (ICMA) tarafından Yeşil Tahvil Prensipleri’nin yayımlanmasıyla küresel bir standart hâline dönüştü.2015 Paris İklim Anlaşması ile iklim değişikliğiyle mücadele hız kazanmış; 2019’da açıklanan Avrupa Yeşil Mutabakatı, sürdürülebilir finans araçlarının önemini daha da artırmıştı. Bu kapsamda geliştirilen Emisyon Ticaret Sistemi ve Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması, şirketlerin sürdürülebilirliği finansal kararlara entegre etmelerini destekleyerek, finans sektörünün bu dönüşümdeki rolünü güçlendirdi. Kasım 2023’te yayımlanan Avrupa Yeşil Tahvil Standardı (EuGB) ile fonların AB Taksonomisi ile uyumlu faaliyetlere yönlendirilmesi ve şeffaf raporlama zorunluluğu sağlandı.Yeşil tahvillerin piyasa değeri her yıl büyürken artan ilgiyle birlikte tematik tahviller de (Sosyal tahviller, sürdürülebilir tahviller vs.) geliştiriliyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yeşil sukuk: Sürdürülebilirlik ve katılım&nbsp;</h2>Sürdürülebilir finans araçları arasında yeşil sukuk ise faizsiz finansmana ilgi duyan yatırımcılar için alternatif yatırım fırsatları sunuyor. İslami finans prensiplerine uygun olan bu finansman aracı, yeşil tahviller gibi çevre dostu projelere fon sağlıyor.&nbsp;Yeşil tahviller, sabit faiz oranlarına ve geleneksel finansman modellerine dayanırken, yeşil sukuk faizsizdir ve yatırımcılara sabit getiri yerine, projeye katılım sağlama imkanı sunar. Şirketler de sürdürülebilir finansman stratejilerini daha geniş bir yelpazede planlama imkanına erişir.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye oyuna nasıl katılıyor?</h2><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Türkiye’de de 2016 yılından bu yana çeşitli bankalar, yeşil tahvil ihraç ediyor. 2021’de Yeşil Mutabakat Eylem Planı, sürdürülebilir finans çalışmalarını hızlandırdı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2021’de yayımladığı Sürdürülebilir Finansman Çerçeve Dokümanı ile 2023’te ilk ESG tahvil ihracını yaptı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">SPK, tematik borçlanmaları teşvik etmek amacıyla 2022’de Yeşil Borçlanma Aracı ve Kira Sertifikası Rehberi’ni yayımlarken Borsa İstanbul ise sürdürülebilirlik ve katılım finansa yönelik endeksler sunarak bu alandaki talebi destekliyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi, 2022’de Yeşil Sukuk Çalışma Raporu’nu yayımlayarak yeşil sukuk aracılığıyla sürdürülebilir finans ekosistemine katkı sağlama hedefini ortaya koydu.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İklim Değişikliği Başkanlığı, Orta Vadeli Program (2025-2027) ışığında Türkiye yeşil taksonomi geliştirme çalışmalarını sürdürüyor. BDDK’nin bankaların yeşil ekonomik faaliyetlere ayırdıkları kaynakları ölçmeyi hedefleyen yeşil varlık oranı&nbsp;düzenlemesinin de 2025’te hayata geçirilmesi bekleniyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kamu Gözetim Kurumu (KGK)’nun Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları’na göre şirketlerin ilk zorunlu sürdürülebilirlik raporlaması 2025 yılında yayımlanacak ve güvence denetimleri 2026’da başlayacak.</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Veriler ne gösteriyor?</h2>Climate Bond Initiative (CBI) 2023 yılsonu verilerine göre, dünyada 2014 yılından bu yana ihraç edilen toplam yeşil tahvil hacmi&nbsp;yaklaşık 2,8 trilyon dolar. Söz konusu hacmin 2025 yılında 5 trilyon dolara çıkması bekleniyor. Bu tahviller; Avrupa (1,39 trilyon dolar), Asya Pasifik (729,7 milyar dolar) ve Kuzey Amerika’da (513,9 milyar dolar) yoğunlaşıyor. ABD, Çin ve Almanya yeşil tahvil ihracı konusunda ilk 3 ülke arasında yer alıyor. Toplam ihracın %70’i gelişmiş ülkeler, %30’luk kısmı da gelişmekte olan ülkeler tarafından yapıldı.&nbsp;CBI verilerine göre ülkemizde toplam ihraç edilen toplam yeşil tahvil hacmi 2,5 milyar dolar civarında. Yasal otoriteler tarafından sürdürülebilirlik konusu ile ilgili olarak hayata geçirilmesi planlanan teşvik edici düzenlemelerle beraber bu hacmin hızla artması öngörülüyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çıktılar: Yeşil finansman ve Türkiye’nin yolu</h2><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yeşil tahviller, yeşil sukuk ve diğer tematik borçlanma araçları, yatırımcıların çevresel duyarlılık ve ekonomik getiri arasında denge kurmasını sağlayan güvenilir seçenekler sunar.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sürdürülebilir finansın ve araçlarının gelecekteki gelişimi, çevresel ve sosyal değerlerin finansal stratejilere entegre edilmesiyle daha yaşanabilir bir dünyaya katkı sunma potansiyeline sahiptir. Teknolojik gelişmeler, veri analitiği ve yapay zekâ gibi alanlardaki ilerlemeler, sürdürülebilir finansın daha da gelişmesine ve yaygınlaşmasına katkı sağlayacak. Bu süreçte şirketlerin sürdürülebilirliğe vereceği önem; güvenilir iş ilişkilerinin kurulması ve kamuoyu önünde itibar sahibi olunmasının da bir güvencesi olacak.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Hem dünya genelinde hem de Türkiye’de düzenleyici kurumların attığı adımlar, yatırımcılara ve şirketlere daha şeffaf, hesap verebilir ve güvenilir bir yeşil finans ortamı yaratmayı hedefliyor. Bu gelişmeler, sürdürülebilir finansman ekosistemini genişletirken yeşil projelere yönelen yatırımların artmasını ve daha fazla uluslararası finansmanın ülke ekonomisine kazandırılmasını mümkün kılacak.</li></ul>

Tarımdan enerjiye, kozmetikten turizme geniş bir perspektiften, uzman yorumlarıyla sürdürülebilirlik haberleri.

Pareto Sürdürülebilirlik

Daha yaşanılabilir bir dünya için ihtiyaç duyulan finansal kaynakları sağlayan sürdürülebilir finans araçları, her geçen gün yaygınlaşırken yeşil dönüşümde kritik bir rol oynuyor.

Yeşil sukuk: Sürdürülebilirlik ve katılım

Dünya genelinde İslami finans olarak tanımlanan, ülkemizde ise katılım bankacılığı olarak adlandırdığımız kavramın tarihsel kökeni İslam dininin ilk ortaya çıktığı dönemlere dayanıyor. Yıllar içerisinde kendine has özellikleri ve dinamikleriyle derinleşen İslami finans kavramı, finansal ve ekonomik işlemlerde İslami prensiplere endeksli çözümler sunuyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Katılım bankacılığının temel bileşenleri</h2>Katılım bankacılığının üzerine bina edildiği iki temel bileşen bulunuyor. Bunlardan ilki, bir banka olarak faaliyet gösterdiği alandaki mevcut mevzuat düzenlemeleri ile denetleyici otoritelere karşı yükümlülüklerdir. Diğeri ise İslami finans kapsamında yer alan standartlar ve kaideler olarak ifade edilebilir. Katılım bankaları bu iki temel bileşeni ahenkli ve etkin bir şekilde uygulayarak iş modellerine adapte ediyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İslam ekonomisi ve katılım bankacılığı</h2>Katılım bankacılığının temel unsurlarını daha net ifade edebilmek için ekonomi ve İslam ekonomisi kavramlarının teorik varsayımlarına kısaca değinelim. Ekonominin tanımlanması noktasında günümüze kadar birbirinden farklı çalışmalar yapılmış olmakla beraber genel kabul görmüş varsayımlar mevcut:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İnsanın doğası gereği her zaman rasyonel davranır</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İhtiyaçlar sınırsızdır</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bireylerin kârlarını maksimize etmeyi hedefler</li></ul>İslam ekonomisi kavramı bilinen klasik ekonomi yaklaşımındaki varsayımlara farklı bakış açıları sunar ve bunları geliştirir. İslam ekonomisi, bireylerin sadece kendi beklentilerini ve isteklerini değil; toplumun da beklenti ve isteklerini dikkate alır. Günümüzdeki mevcut ekonomik sistem içerisinde faaliyet gösteren katılım bankacılığının en önemli ilkeleri şöyle sıralanabilir:&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İslami finans prensipleri ve standartları içerisindeki faizsizlik prensibi</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonomik faaliyetlerden elde edilen kârın taraflarca paylaşılması</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tüm tarafların menfaatleri arasında bir dengenin var olması</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Faaliyetlerin ticaret ve üretime katkı sağlaması &nbsp;</li></ul>Katılım bankacılığını harekete geçiren ve devamlılığını sağlayan en temel unsur ticarettir. İslami finansta paranın bir yerde birikmesinden ziyade, devamlı surette piyasada gerçek mal alım satımları yolu ile hareket etmesi esastır. Katılım bankaları bu temel mekanizma ile piyasa içerisinde ticaretin gelişmesine ve nihayetinde ülkenin ekonomik büyüme ve kalkınma hedeflerine ulaşılmasına katkı sağlar.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye'de katılım bankacılığının gelişimi</h2>Dünyada 1970’li yıllarda kurumsallaşmaya ve derinleşmeye başlayan İslami finans kurumları &nbsp;ve uygulamaları, Türkiye'de 1980’li yıllarda kademeli olarak hayata geçirildi. Ekonomik büyüme hamleleri ve Körfez ülkeleri ile ekonomik ilişkilerin gelişmesi katılım bankacılığını gelişim sürecinde etkili oldu. 1980’li yıllardaki gelişmeler çerçevesinde ilk olarak Özel Finans Kurumu ismiyle 1983 yılında faaliyetlere başladı. Özel finans kurumları, 1999 yılında alınan bir kararla birlikte bankalar kanununa tabi oldu ve 2005 yılında ise bugünkü bildiğimiz manada katılım bankaları hayata geçirildi. Yine günümüzde faaliyet gösteren Türkiye Katılım Bankaları Birliği, 2001 yılında Özel Finans Kurumları Birliği olarak faaliyet göstermeye başlamış ve mevcut unvanını 2006 yılında alınan bir kararla elde etmiştir.&nbsp;Son olarak 2019 yılında yayımlanan Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliği ile katılım bankalarının faaliyet esasları belirlendi. Söz konusu Tebliğ, finans kurumlarının İslami finans standartlarına uyumun sağlanması ve gelişmesi açısından önemli adımlar. Bu doğrultuda katılım bankalarında danışma komitelerinin çalışma prensipleri netleştirilerek, Türkiye Katılım Bankaları Birliği bünyesinde merkezi danışma komitesi ihdas edildi. Merkezi danışma komitesi ile katılım bankacılığı sektörüne yönelik çalışmalar ve standartlar dönemsel olarak güncelleniyor. Tüm bu çalışmalarla beraber son yıllarda kamu katılım bankalarının da sektöre dâhil olması sonrasında sektörün aktif büyüklüğü ve pazar payı artışını sürdürüyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Katılım bankacılığının büyüklüğü</h2>Katılım bankaları günümüzde 2,07 trilyon TL aktif büyüklüğe ulaşarak pazar payını %8,7’ye çıkardı. Ulaşılan 1,49 trilyon TL fon büyüklüğü %9,95 pazar payı anlamına geliyor. Kullandırılan fon büyüklüğü 921,6 milyar TL'ye ulaştı ve %7,72 pazar payına sahip oldu. Yeni kurulan 2 adet dijital katılım bankası ile birlikte Temmuz 2024 itibarıyla toplam 9 adet katılım bankası faaliyet gösteriyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Konvansiyonel bankacılık ile farklılıklar</h2>Katılım bankalarının fon toplama yöntemleri arasında özel cari hesaplar, katılma hesapları ve özel fon hesapları sayılabilir. Fon kullandırma yöntemleri arasında ise murabaha, müşareke, mudarebe, istisna, teverruk, karz-ı hasen gibi yöntemler bulunuyor.Katılım bankaları, müşterilerine finansal hizmetleri sunarken faaliyetlerini mevcut kurallar çerçevesinde bir bankanın yapması gerektiği şekilde yürütüyor. Bu yönüyle bir banka olarak müşterilerinden öncelikli olarak fon temin etmeye çalışıyor. Müşterilerinden elde etmiş olduğu fonları kullandırarak da kazanç sağlıyor. Bu açıdan ihtiyaç duyulan tüm finansal araçları ürün yelpazesine ekleyerek piyasa koşullarına uygun olarak müşterilerine &nbsp;İslami akitler çerçevesinde sunuyor. Bu yönleriyle de konvansiyonel bankacılık sisteminden ayrışıyor.Detaylandırmak gerekirse bir banka müşterilerinden vadeli hesap aracılığı ile mevduat toplayarak belli bir oranda faiz karşılığında anlaşma yapıyor. Toplanan mevduat ise ihtiyaç sahiplerine kredi olarak belli bir oran ile kullandırılıyor. Bu işlemden elde edilen kazancı şirket bilançosuna kâr olarak yazılıyor.&nbsp;Katılım bankaları ise müşterilerinden fon toplamak için İslami bir akit olan mudarebe&nbsp;(emek-sermaye ortaklığı)&nbsp;kullanılıyor. Bu işlemde katılım bankası ile müşteri arasında bir ortaklık kuruluyor. Bu ortaklıkta katılım bankası emek sahibi, müşteri ise sermaye sahibi olarak ortaklıktan payını alıyor. Müşterilerden toplanan fon, katılım bankası nezdinde oluşturulan fon havuzuna aktarılıyor. Bu fon havuzları müşteri ile kurulan ortaklık akdinde anlaşılmış orana göre farklılık gösteriyor. Örneğin müşterinin ortaklıktaki payı %80 olurken katılım bankasının payı %20 olabiliyor. Bu oranlar 70-30, 60-40 şeklinde değişiklik gösterebiliyor. Katılım bankası, topladığı bu fon ile finansman yaparak elde ettiği kârı anlaşılan akit çerçevesinde müşterisi ile paylaşmak zorundadır. Dolayısıyla konvansiyonel bankalarda olduğu gibi elde edilen kazanç net olarak belli değildir.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İslami prensiplere uygun finansman seçenekleri</h2>Katılım bankaları, İslami finans prensiplerine uygun olarak müşterilerine finansman yaparak kâr elde etmelidir. Katılım bankasının yapmış olduğu finansman işleminin konvansiyonel bankalardaki krediden farkı İslami finans prensiplerine uygun akitleri kullanmasıdır (Murabaha, Karz, İsticrar, İstisna, Selem vb.). Örneğin murabaha işleminde katılım bankası satıcıdan peşin bedelle almış olduğu mal veya hizmeti müşterisine (üzerine kârını ekleyerek) vadeli olarak satmaya gayret eder. Bunu yaparken de katılım bankaları fon kullanacak müşterilerinin ticari faaliyetlerini gözetir ve dini açıdan uygun görülmeyen hiçbir faaliyeti (tütün, alkol, kumar, şans oyunları gibi) desteklemez, dolayısıyla da bu işlemlerine yönelik fon kullandırmazlar.&nbsp;Katılım bankaları Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ve konvansiyonel bankalarla yapmış olduğu işlemlerde de belli prensipler çerçevesinde hareket eder. Örneğin bankalar arası piyasada faizli borç verme-alma işlemi ya da TCMB’den faizli borç alma işlemi yapamazlar. Katılım bankaları bu tür işlemleri de İslami finans prensiplerine uygun olarak yapmak zorundadırlar. Katılım bankaları, çalışma prensipleri gereği topladıkları fonları devlet tahvili ve hazine bonolarında kullanamazlar.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sonuç ve farklılıklar</h2>Kendine özgü prensipleri ve faaliyet yapısı ile katılım bankacılığı; ahlaki değerleri öncelemesi, varlığa dayalı olması ve risk paylaşımını esas alması ile sistemik risklerin azaltılması ve reel sektör - finansal kesim arasındaki yakın bağın tesis edilmesi açısından öne çıkar. Sonuç &nbsp;itibarıyla her türlü bankacılık hizmetlerinde faizin her çeşidinden kaçınmaları ile kaynak oluşturmada ve oluşan bu kaynağı ekonomiye kazandırmadaki farklılıkları, katılım bankalarını konvansiyonel bankalardan ayrıştırır.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bu makale, Aposto'nun&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/8WpoWQGwOW8P?c=M1W2SWyT6zXQNRIhVyWeY&sub=5f69b965107c560007694bab&s=email" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank" title="">Türkiye Finans Yöneticileri Vakfı - Finans Kulüp</a>&nbsp;ile işbirliği çerçevesinde yayımlanmıştır.

İş dünyasını ve piyasaları şekillendiren trendlere yönelik analizler, sektörlerden içgörüler, güncel veriler ve etki yaratan raporlar.

Müge Öner