Çalışan deneyimi, yalnızca şirketlerin dinamiklerine göre değil, aynı zamanda dönemin ruhuna ve kuşakların beklentilerine göre de şekillenen çok yönlü bir olgu. Dolayısıyla “Geçmişte çalışanları mutlu eden birtakım uygulamalar bugün neden işlemiyor?” sorusunun cevabını yalnızca şirketlerin iç dinamiklerine bakarak anlamak mümkün olmuyor.Çalışanların işleri ve şirketleri ile kurdukları ilişkiye baktığımızda üç farklı kitle ve süreç karşımıza çıkıyor.Bu süreçlerin ilki, yoğun bir güvenlik ihtiyacı olan X kuşağı tarafından şekillendirildi. Bu kuşak,&nbsp;güvenlik ihtiyacını; riskleri minimize edebilecekleri, hayat standartlarını ve statülerini koruyabilecekleri bir çatı altına girerek karşılama yoluna gitti. Bu durum, karşımıza kurum bağlılığı yüksek, yaptığı işi ve çalıştığı şirketi kimliğinin bir parçası olarak gören, uzun yıllar aynı şirkette çalışarak yükselmeyi tercih eden, şirket aracı ve makam odası gibi yan hakları önemli gören bir kitle çıkardı.Y kuşağının iş hayatına dahil olduğu döneme baktığımızda ise teknolojinin de gelişmesiyle hem yurt içindeki hem de yurt dışındaki fırsatları takip eden, diğer bir değişle elindeki imkânların ve alternatiflerin farkında olan bir kitle karşımıza çıkıyor. Bu farkındalık, söz konusu çalışanların kendisini yalnızca yaptığı işle tanımlamayı reddetmesini, iş-özel yaşam dengesini gözetmesini ve iş dışı aktivitelere odaklanmasını sağlıyor. Dolayısıyla bu çalışanlar, daha pragmatist bir yaklaşımla hareket ederken kararlarında şirketlerin ücret politikasının belirleyici olduğu ve hızlı iş değişiklikleri yapabildikleri&nbsp;görülüyor.Z kuşağının sahneye çıkmasıyla ise bahsedilen bütün dinamiklerin değiştiği bir evreye girildi. Hem şirketler hem de daha eski çalışanlar, Z kuşağının memnuniyetsizliğinden şikayet eder hale geldi. Sorgulayan ve boyun eğmeyen yapısıyla öne çıkan bu kitle, bireysellikleriyle bilinse de toplumsal meselelere karşı hassasiyetleri ve farklılıklara karşı duyarlılıklarıyla da dikkat çekmeye başladı. Bu kuşağın aklına yatmayan ve ikna olmadığı hiçbir şeyi kabul etmemesi şirketler için en zorlayıcı etkenlerden birisi oldu. Böylece Z kuşağının iş hayatına girmesiyle şekillenen iş ortamlarında bağlılığın nasıl sağlanacağı ise en büyük merak konularından birisi haline geldi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Günümüzde çalışanın beklentisi</h2>Bugünün çalışan deneyimini anlamak için içinden geçtiğimiz dönemi anlamak da en az çalışan profillerini tanımak kadar önem taşıyor. Son yıllarda tüm dünyada karşılaşılan başta pandemi olmak üzere savaşlar, ekonomik krizler ve deprem gibi büyük felaketler hayatımızın her alanın dönüştürdüğü gibi iş hayatına bakışını da kökten etkiledi. Çalışanlar için ne güçlü ve güven veren bir kurum çatısı ne de yüksek maaşlar bir tercih kriteri olmamaya başladı. Herkesin oldukça güvensiz hissettiği bu dönemde güçlü kurumlar bu güvenlik hissini veremez hale geldi. Ayrıca ekonomideki problemler de çalışanların geçmişte sahip oldukları alım gücünü kaybetmelerine ve her durumda kazançlarının hayat standartlarını korumaya yetmemesine yol açtı. Bu nedenle çalışanlarda tüm bu ihtiyaçlardan daha derin ve kapsayıcı bir ihtiyaç ortaya çıktı: Anlam bulma ihtiyacıYeni dönemde çalışanlar, bireysel problemlerden ziyade daha kolektif sorunlarla mücadele halinde hissediyor. Bu nedenle, çalıştıkları şirketin kârlılık, büyüme, güçlenme gibi unsurlardan ziyade&nbsp;insan odaklı&nbsp;olduğunu görmeye ihtiyaç duyuyorlar. Bu insan odaklılığı hem şirket içerisindeki bireysel deneyimlerinde hem de şirketin toplumsal ve ekolojik problemlere yaklaşımında ve aktif olarak aldığı sorumluluklarda görmeyi bekliyor. Dolayısıyla çalışana iş hayatlarının her anında değerli olduğunu hissettiren, anlamlı ve topluma faydalı bir yapının bir parçası olmanın gururunu yaşatan şirketler çalışanların ilk tercihi oluyor ve bağlılık yaratıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çalışan deneyimini iyileştirecek adımlar</h2>Çalışanların yaptığı işte ve çalıştığı şirkette anlam bulmasını sağlayacak adımların başında çalışanın iş yapış tarzının doğru şekillendirilmesi geliyor. Çalışanların bir yönetici kararını uygulamak yerine, otonom hareket edebildikleri, iş planlarını kendileri belirledikleri, iş süreçlerini tamamladıkları, teknik ve sosyal becerilerini geliştirmeye zaman ayırabildikleri agile yapılar&nbsp;önem taşıyor. Bu yapılar hem çalışanların birbirini daha iyi anlamalarını sağlarken hem de aralarındaki aktif etkileşimin ve işbirliğinin artmasını sağlıyor.Bir yandan otonomi ve takım çalışması önemli hale gelirken öte yandan çalışana dokunan etkin bir yönetim anlayışına sahip olmak da çalışanlar için kritik hale geliyor. Bu yönetim anlayışının en temelde çalışanlara şirketin amacını, yaptıkları işin neye hizmet ettiğini, ne gibi faydalar ortaya koyduğunu göstermesi yaptıkları işle bağlarını güçlendiriyor. Çalışanların yönetsel açıdan ihtiyaç duyduğu bir diğer konu ise geri bildirim kültürünün gelişmesi. Bir iş sonunda güçlü yönlerinin ve gelişim alanlarının ortaya konması çalışanın bireysel olarak görüldüğü ve potansiyelini açığa çıkarması için kendisine alan açılan bir yerde çalıştığını hissettiriyor. Bununla ilişkili olarak özellikle performans sistemlerinde açık ve şeffaf bir süreç yürütülmesi de çalışınan güvenini kazanmak adına önemli hale geliyor.Çalışan deneyimine etki eden diğer bir konu ise çalışanla uyum içinde olan pozitif bir çalışma ortamının yaratılması. Geçmiş dönemlerde çalışma ortamı, yalnızca fiziksel olarak içinde bulunulan alan olarak görülen sınırlı bir kavram olarak görülse de günümüzde çalışma ortamının çok daha geniş ve kapsayıcı bir kavram olarak öne çıktığı görülüyor. Özellikle pandeminin ardından çalışanlara uzaktan ve esnek çalışma imkanları sunacak sistem ve altyapıya sahip olmak ve bu konudaki kararı çalışana bırakmak çalışma ortamının en önemli dinamiklerinden birini oluşturuyor. Bunun yanında hem yöneticiler hem de ekip içersinde takdir ve teşekkürün yaygın olduğu, başarıların ödüllendirildiği bir ortam da çalışanın değerli hissetmesini sağlıyor. Yine son dönemde çalışma ortamı deyince akla gelen ve önemli görülen dinamiklerden biri de farklılıklara açık ve kapsayıcı bir ortam oluşturulması. Tüm bu unsurların birleşimi çalışanların kendilerini ait hissettikleri konforlu bir yerde çalıştıklarını hissetmelerini sağlıyor.Yine pandeminin etkisiyle birlikte çalışanların şirketleriyle ilişkilerinde belirleyici olan etkenlerden biri de şirketin hem fiziksel hem de ruhsal sağlıkları için sunduğu imkanlar. Geçmiş dönemlerde çalışanların öncelikli olmayan bu konu son zamanlarda çalışanlara dengeli bir hayat yaşadıklarını hissettirmesi açısından gerekli görülüyor. Dolayısıyla çalışanlar, fitness imkanları olan, sosyal aktivitelere önem veren, psikolog desteği sunan, yalnızca çalışan için değil ailesi için de bu gibi destekler sunan şirketler çalışan dünyasında daha güçlü etkiler bırakıyor.Tüm bu faktörlerin yanında çalışanların kariyer yolculuklarına dair beklentisinin de son dönemde değişiklik gösterdiği görülüyor. Geçmiş dönemlerde yoğun bir şekilde görülen yukarıya doğru ilerleme beklentisi yerini yatayda ilerleme ve değişiklik yapma ihtiyacına bırakıyor. Çalışanlar içinde buldukları dönemdeki ihtiyaçlarına, beklentilerine ve kendilerini geliştirmek istedikleri alanlara göre değişiklik yapma esnekliğini hissetmek istiyor.Son olarak, en başta bahsettiğimiz çalışanlar yalnızca ekonomik hedeflere ve büyümeye odaklı bir şirkette değil, bireysel deneyimlerine etki eden bu faktörlerin yanı sıra toplumsal konulara da odaklanan, dünyayı iyileştirmek, daha yaşanabilir hale getirmek için kendi alanında katkı sunmaya çalışan bir şirkette çalışmayı tercih ediyor. Bu yaklaşımı görmek çalışanlara şirketlerinin empati gücü yüksek, şeffaf, odağı insan olan ve insana yatırımı diğer tüm yatırımların üstünde tutan bir şirkette çalıştığını hissettiriyor. Bu da bir yandan çalışanların şirkete bağlılığını artırırken öte yandan etki gücü yüksek, sorumluluk alan ve değer yaratan çalışanlar yaratıyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Neslihan Saydam, 2016’da Boğaziçi Üniversitesi’nde Siyaset Bilimi’nden mezun olduktan sonra yüksek lisansını Sabancı Üniversitesi’nde Uyuşmazlık Analizi ve Çözümü üzerine yaptı. Bu tarihten itibaren çeşitli danışmanlık firmasında pazar araştırması ve çalışan deneyimi üzerine araştırmalar gerçekleştirdi. Hala bu alanda danışmanlık faaliyetlerini sürdürüyor.

İş dünyasından içgörü, sektör analizleri ve gelecek öngörüleri her pazartesi ve perşembe e-posta kutunuzda.

İş dünyasındaki en önemli gelişmeler.

Pareto

Günümüzde çalışan beklentisini şekillendiren faktörler nelerdir? Şirketler çalışan deneyimini iyileştirmek için hangi adımları atmalı?

Geçmişten günümüze çalışanı tanımak 

İklim değişikliği, 1970’lerin başında Birleşmiş Milletler Çevre Konferansı’nda ilk defa dünya gündemine geldiğinde açık söylemek gerekirse pek ciddiye alınmamıştı. Aradan geçen 50 yılda ise gözardı edilmesi mümkün olmayan küresel bir krize dönüştü. Bugüne kadar iklim değişikliğinin nedenleri üzerine birçok fikir ortaya atıldı. 1995’te yayınlanan II. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) Değerlendirme Raporu ise ilk kez iklim değişikliğinin üzerinde “fark edilir bir insan etkisi” olduğunu yazılı olarak ortaya koydu. O zamanlar “kuvvetli muhtemel” olarak tanımlanan bu etki, IPCC’nin Ağustos 2021'de yayımlanan raporunda ilk defa keskin bir dille öne çıkarıldı: "İnsan etkilerinin; atmosferin, ozon tabakasının ve yeryüzünün ısınmasına neden olduğu ortadadır."<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Enerji sektörünün dünyaya etkisi</h3>İklim değişikliğine neden olan insan faaliyetlerinin başında enerji üretim ve tüketim alışkanlıkları geliyor. Enerji sektörü, dünyadaki karbon emisyonunun yaklaşık %75’inin kaynağını oluşturuyor. Sektörün içinde; yaklaşık %31 ile ısınma ve elektrik, %14 ile ulaşım ve %12 ile üretim ve inşaat faaliyetleri en çok kirletenler olarak öne çıkıyor.Enerji sektörü kaynaklı karbon emisyonunun en temel nedeni kömür, petrol ve doğalgaz gibi fosil yakıtların yanmasıyla meydana gelen sera gazı salımı. Nitekim, enerji tüketiminde fosil yakıtların payına bakıldığında enerji sektörünün iklim krizine etkisinin neden bu denli güçlü olduğu bir kere daha ortaya çıkıyor. Fosil yakıtlar, hâlâ dünya enerji üretiminin yaklaşık %80’ini oluşturuyor. Bu endişe verici durum, bugün yaşanan iklim krizinin temelini oluştururken krizi durdurmaya yönelik önlemler söz konusu olduğunda da uluslararası kuruluşlar, hükümetler ve şirketlerin aklına gelen ilk sektörün enerji olmasına neden oluyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yol haritası: 2050'de sıfır emisyon</h3>Karbon salımını azaltmaya yönelik ilk uluslararası anlaşma, 1987 tarihli Montreal Protokolüydü. Yaklaşık on sene sonra 1997'de Kyoto Protokolü imzalandı. İklim kriziyle mücadelede devletler nezdinde bugüne kadarki en net ve agresif hedefler ise 2016'da 175 ülke tarafından imzalanan Paris Anlaşması ile belirlendi. Paris Anlaşması, küresel sıcaklık artışını 2100 yılının sonuna kadar sanayileşme öncesi seviyelerin 1,5 °C üstü ile sınırlamayı hedefliyor. Bu doğrultuda hükümetlerin yanı sıra enerji başta olmak üzere birçok sektördeki paydaşlara büyük iş düşüyor. Son yıllarda, gelecek stratejisini 2050'de sıfır karbon emisyonu hedefi etrafında şekillendiren enerji sektörünün attığı birkaç önemli adım var.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik yatırımları artırarak dünyanın enerji ihtiyacını sürdürülebilir yollarla karşılamak.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Mevcut projeler dışında yeni fosil yakıt projelerine yatırımları azaltarak fosil yakıtların dünya enerji üretimindeki payını düşürmek.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Karbon yakalama, kullanma ve depolama gibi teknolojileri kullanarak mevcut fosil yakıt üretiminden ortaya çıkan karbondioksitin atmosfere ulaşmasını engellemek.</li></ul><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ne kadar yol kat edildi?</h3>İklim krizinin oluşturduğu tehdite yönelik farkındalığın artmasıyla büyük enerji şirketleri, karbon emisyonlarını azaltma ve iş modellerini değiştirme konusunda yatırımcılar ve tüketicilerden baskı görmeye başladı. Beklentiler, şirketlerin söylemden öteye geçerek somut adımlar atmaları yönünde; ancak hâlihazırda ne yatırımcılar ne de tüketiciler kat edilen yoldan memnun değil.Pandemi şartlarında geçen son 2 senede; Royal Dutch Shell, BP ve Total gibi şirketler dahil olmak üzere neredeyse tüm enerji şirketleri net sıfır emisyona yönelik stratejilerini açıkladı. Buna rağmen, Birleşik Krallık merkezli Procensus'un enerji sektöründe yaklaşık 11 trilyon dolar değerinde hissesi bulunan 64 yatırımcıyla yaptığı anket, yatırımcıların yalnızca %17'sinin petrol şirketlerinin temiz enerjiye yöneleceğine inandıklarını <a fr-original-style="" href="https://www.ft.com/content/fdb34abf-5990-474a-a5c9-6d601ae41826" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ortaya koyuyor</a>. Bu güvensiz ortamın şirketleri daha somut adımlar atmaya yönlendirdiği iddia edilebilir. Nitekim, geçtiğimiz yıllara nazaran son dönemde yenilenebilir enerji teknolojilerine daha fazla yatırım yapıldığı aşikar.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Total, 2016 yılından bu yana yenilenebilir enerjiye 8 milyar dolar yatırım yaptığını açıkladı. Şirket, haziran başında ise isimini TotalEnergies olarak değiştirerek geniş enerji şirketi olma yolundaki kararlılığını ortaya koymuş oldu.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Exxon Mobil, önümüzdeki dönemde karbon yakalama teknolojilerine 3 milyar dolar yatırım yapacağını açıkladı.&nbsp;"Low Carbon Solutions" adlı yeni bir oluşum kuran şirket; ABD, Hollanda, Singapur ve Katar’ın da dâhil olduğu birçok ülkede yirmi farklı karbon yakalama projesi üzerine çalışacak.</li></ul>Ne var ki, şirketlerin karbon yakalama teknolojileri yatırımları iklim kriziyle mücadelede beklenen etkiyi yaratamadı. İklim aktivistleri, enerji şirketlerin asıl amacının yeni trendi yakalayarak kârlılıklarını artırmak olduğu yönünde eleştirilerde bulunurken şirketler, birçok dava süreciyle karşı karşıya kaldı. New York Belediyesi; Shell, Exxon ve BP’yi yeni müşteri kazanmak ve mevcut müşterilerin daha temiz alternatiflere geçmesini engellemek için sistematik ve kasıtlı aldatma suçundan dava etti. Hollanda'da ise bir mahkeme, Shell'in karbon salımını 2030'a kadar 2019 seviyesine göre %45 oranında düşürme yükümlülüğü altında olduğuna hükmetti.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Gerçekten çözüme yakın mıyız?</h3>Enerji sektörünün karbon emisyonlarını azaltmaya yönelik yatırımları beklenen etkiyi yaratmasa da aslında 2020'de kısa bir süre olsa da fosil yakıtlara talebin azaldığı ve karbon emisyonlarının düştüğü bir dönem yaşandı. Pandemi kaynaklı kapanmaların etkisiyle karbon emisyonu, %5,8 ile 2009 finansal krizindeki düşüşün neredeyse beş katı kadar azaldı.2021'e gelindiğinde ise bu olumlu tablo, ne yazık ki yerini endişe verici bir senaryoya bıraktı. Sadece kömüre yönelik talep, %60 oranında arttı. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), 2021'de karbon emisyonunun yaklaşık %5 artacağını ve 2020'deki düşüşün %80’inin geri geleceğini söylüyor. Diğer bir deyişle, 2019'daki seviyenin (en az 2 milyar yıldır görülen en yüksek seviye) yalnızca %1,2 altında olduğumuza işaret ediyor. IPCC raporu, önümüzdeki 20 yılda 1,5 °C sınırının geçileceğini ve çok ciddi önlemler alınmazsa 2 °C sınırının dahi ulaşılamaz bir hedef haline geleceğini ortaya koyuyor. Bu hedefin erişilebilirliği ise enerji sektörünün izleyeceği yol haritasına bağlı görünüyor.

Enerji sektörü dünyadaki toplam karbon emisyonunun yaklaşık %75’inden sorumlu. Enerji devleri, iş modellerini değiştirme konusunda tüketici ve yatırımcı baskısıyla karşı  karşıya.