Her cumartesi iklimden sağlığa, modadan psikolojiye yeni dünyanın anksiyete yaratan konularına serinkanlı bir mesafeyle çözümler sunuyoruz.

Her cumartesi 12.00’de, çevre ve iklim gelişmelerini türler arası eşitlik ilkesini benimseyerek aktarıyoruz. 

Angst

Türkiye, Brezilya'nın Belém kentinde Avustralya ile karşı karşıya geldiği uzun ve tartışmalı adaylık sürecinin ardından Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 31. Taraflar Konferansı'nın (COP31) ev sahipliğini yapmak üzere seçildi. Peki daha önce görülmemiş bir formülle varılan uzlaşma, hem Türkiye içindeki iklim politikaları hem de uluslararası iklim müzakerelerinde Türkiye'nin konumu bakımından ne anlama gelecek?

Türkiye’nin COP31 ev sahipliği iklim mücadelesi için ne anlama geliyor?

Bu hafta dünya liderleri, iklim müzakerecileri, araştırmacılar ve aktivistler, Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 30. Taraflar Konferansı (COP30) için Melissa kasırgasının Jamaika’yı yerle bir etmesinden iki hafta sonra Brezilya’nın Amazon nehri deltasındaki Belém kentinde toplandı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Zirveden önce Filipinler’de Kalmaegi tayfunu, yüzlerce kişinin ölümüne neden olmuştu ve zirvenin başladığı gün yine Filipinler’i sadece bir hafta arayla Fung-wongadı verilen ve en az 1,4 milyon kişinin evlerinden tahliye edilmesine neden olan ikinci bir süper tayfun vurdu.&nbsp;</li></ul>Belém’deki iklim zirvesinin açılış konuşmalarından yan etkinliklerine kadar her yerde bu son aşırı hava olaylarından söz ediliyor. Ama iklim krizinin neden olduğu felaketlerin sıklığı ve şiddeti arttıkça unutma hızımız da artıyor. Son 20 yıldır aşırı sıcaklardan tropikal fırtınalara, kuraklıktan sellere ve orman yangınlarına kadar buna benzer binlerce iklim felaketi yaşadık. Ama sıcaklık artışı bu hızla sürerse bu yaşadıklarımız, 10 yıl sonra olacakların yanında ancak bir ön gösterim sayılabilir.&nbsp;Sonuçta iklim krizi her yıl milyonlarca kişinin ölümüne ve milyarlarca dolar maddi kayba neden oluyor ama açılışta Brezilya Devlet Başkanı Lula de Silva’nın da söylediği gibi silahlanmaya her yıl 2,7 trilyon dolar harcayan dünya devletleri, sıra gelişmekte olan ülkelere iklim kriziyle mücadele için verilmesi gereken 1,3 trilyon dolara gelince para bulamıyor.&nbsp;Dünyadaki toplam biyoçeşitliliğin yarısını barındıran yağmur ormanlarının en büyüğü olan Amazon bölgesinde yapılan bu yılki COP’un ana teması iklim krizine uyum. COP’u ormansızlaşmanın, iklim krizinin ve yoksulluğun kesiştiği Belém’e alırken Lula'nın amacı da dikkatleri müzakerelerde genellikle ikinci, üçüncü sıralara atılan uyum konusuna ve yerli topluluklar gibi en kırılgan durumda olanlara çekmekti.&nbsp;Dünyanın sera gazı emisyonları azaltımı ve iklim finansmanı için ortak hedefleri var: 1,5 derece ve 300 milyar dolar. Ama küresel bir adaptasyon hedefi yok.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu yıl Belém’de GGA (Global Goal of Adaptation) denen bu hedef kabul edilirse COP30 başarıya ulaşmış sayılabilir. Böyle bir küresel hedef, iklim felaketleriyle ve çölleşme, su, gıda krizi gibi daha yavaş ama kalıcı etkilerle mücadele için daha fazla politika ve finansman akışı sağlayabilir.</li></ul>Ama Belém’in tek gündemi bu değil, çünkü küresel ısınmanın bu hızla sürdüğü bir dünyada iklim krizine uyum da mümkün değil. Tarihsel sorumluluğu yüksek Batı ülkeleriyle emisyonları hızla artan büyük ekonomiler, mevcut azaltım hedeflerini en az üçe katlamak zorundalar.&nbsp;Belém’de Paris Anlaşması’nın yeni beş yıllık hedef döngüsü de başladı. Ama yeni açıklanan sentez raporuna göre yenilenen hedeflerle bile 2035’e kadar küresel emisyonlar ancak %12 azaltılabilecek. Oysa küresel ısınmayı 1,5 dereceyle sınırlamak için emisyonların 2030’a kadar yarı yarıya düşmesi gerekiyordu. Peki azaltım başladı mı? Hayır.&nbsp;BM Çevre Programı’nın burada sunulan yeni Emisyon Açığı Raporu sera gazı emisyonlarının artmaya devam ettiğini ve 2024’te 57,7 milyar tona yükseldiğini gösteriyor. Zaten 1,5 derece sınırı da geçildi ve bütün bu taahhütler yerine getirilse bile dünya en iyi ihtimalle 2,5 derece ısınacak.Belém’de her ne kadar azaltım hedeflerinin adaptasyon ve finansman tartışmasının önüne geçmesi istenmiyorsa da özellikle Pasifik ada devletleri gibi 1,5 dereceyi ölüm kalım meselesi kabul eden ülkeler, konuyu gündemde tutmak için bastırmaya devam ediyorlar.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dezenformasyonla mücadele: 'Hakikat COP'u'</h2>Bu da bizi COP30’un çok kritik bir diğer gündemine getiriyor: Dezenformasyonla mücadele.&nbsp;İklim kriziyle mücadelenin önünü tıkamak için özellikle fosil yakıt şirketleri tarafından organize edilen dezenformasyon kampanyaları, iklim krizinin gündeme gelmesi kadar eski. Bu uğursuz kampanyaların nasıl başladığını Netflix’te geçen hafta gösterime giren <a fr-original-style="" href="https://www.netflix.com/title/82045299" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Beyaz Saray Etkisi</a> belgeselini izleyerek öğrenebilirsiniz.&nbsp;COP30, iklim müzakereleri tarihinde konunun ilk kez resmî COP gündemine girmesi açısından önemli. Brezilya’nın COP30 için kullandığı “Hakikat COP’u” sloganı ve Lula’nın açılış konuşmasında algoritmalardan ve iklim inkarcılarının organize saldırılarından söz ederek dezenformasyon vurgusu yapması, birkaç yıldır küresel iklim hareketinde süren bir kampanyanın sonucu.&nbsp;Tabii akla hemen Trump geliyor ama Brezilya da Trump’la koordine çalışan azılı bir iklim inkarcısı olan Bolsonaro’dan daha üç yıl önce kurtuldu. İklim inkarcılığı Brezilya aşırı sağının da önemli bir silahı. Aşırı sağın Avrupa’da bile iklim eylemini yavaşlatmaya başladığı bir dönemde her türlü tıkayıcı ve dikkat dağıtıcı yanlış bilgiyle, çarpıtmayla ve yalanla tek tek mücadele etmek mümkün değil. Belém’de devletler iklim değişikliğinde doğru enformasyonun yayılmasını sağlayacak ortak bir tavır alırsa gelecek yıllarda artması beklenen bu karşı saldırı belki biraz püskürtülebilir.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye'nin gündemi</h2>Türkiye’nin ise bu yıl çok özel bir gündemi var. Türkiye, açıkladığı yeni iklim hedefleriyle yine emisyonlarını 2035’e kadar yüzde 20’den fazla artırmayı hedefliyor, dolayısıyla bu yeni hedeflerle de iklim eylemine liderlik etme iddiasında bulunması çok zor.&nbsp;Ama yine de 2026’da yapılacak olan COP31’in Antalya’ya gelme olasılığı&nbsp;artıyor. Türkiye geçen yılki Bakü zirvesinden bu yana COP31 için Avustralya’yla yarışıyordu. Batı Avrupa ülkelerinin desteğini alan Avustralya, işinin kolay olduğunu düşündü ama yanıldı. Karar için konsensüs gerekiyor ve Türkiye delegasyonunun kararlı tutumu, Avustralya’nın elini zayıflatıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Türkiye merkezî konumu, Antalya’daki büyük yatak kapasitesi, Expo merkezinin hazır olması, organizasyon tecrübesi gibi çok önemli avantajlara sahip. Avustralya ise giderek artan güneş enerjisi ve batarya kapasitesini ve COP’u Pasifik ada devletleriyle birlikte düzenleme vaadini kullanıyor. Ama dünyanın en büyük kömür ihracatçısı olduğunu gözlerden uzak tutuyor.&nbsp;</li></ul>Türkiye, lojistik avantajlarının yanında bir de kömür ülkesi olmadığı argümanını kullanabilseydi aslında bu iş bu kadar uzamazdı. Ama henüz yarış bitmedi. Büyük ihtimalle sonucun kesinleşeceği bu haftanın sonuna kadar her şey olabilir.COP31’in ev sahipliğini alırsa bu, Türkiye’nin daha iddialı iklim politikaları geliştirmesinin önünü açabilir; sivil toplumun ve aktivistlerin yeni kampanyaları için de önemli bir fırsat yaratır. Bu sayede Türkiye, iklim inkarcılarının değil iklim aktivizminin parladığı bir ülke olabilir. Bu nedenle COP31 kararını Belém’deki diğer gündemlerden çok daha büyük bir merakla bekliyoruz.

Brezilya'nın Belém kentindeki 30. Taraflar Konferansı'nda (COP30) ilk hafta bitmek üzere. Bütün taahhütler yerine getirilse bile dünyanın en iyi ihtimalle 2,5 derece ısınacağının kabul edildiği bu zirvede, adaptasyon ve finansman tartışmalarının yanında ilk kez dezenformasyon da bir gündem maddesi. Türkiye'nin gündeminde ise COP31'in Antalya'da yapılması var.

COP30'da ilk haftanın gündemi: Adaptasyon, dezenformasyon ve COP31 için lokasyon

Türkiye, sadece dört yıl aradan sonra yeni bir mega orman yangını serisinin içine girmiş gibi görünüyor. Şu anda yangınlar, 2021’dekinden daha kısıtlı bir alanı etkilese de bu sefer çok daha erken başladı ve yangın havası koşulları sürerse iş daha da büyüyebilir. Umarım böyle olmaz ve bir an önce bu kabustan uyanırız.Kamuoyunda konu, çoğu zaman olduğu gibi yine yangının çıkış nedeni&nbsp;(ilk kıvılcım kastedilerek), ormanlardaki insan etkinliklerinin etkisi ve söndürme çalışmaları üzerinden yürütülüyor. Bunlar elbette çok önemli. Ama orman yangınları neden böyle sıklaştı ve kontrol atına alınması güç büyüklüklere ulaşmaya başladı, bunu tartışmaya sıra ne zaman gelecek, henüz belli değil. Elbette bu soruların cevabı iklim kriziyle ilgili.&nbsp;Bu yazıda iklim krizinin orman yangınlarının sıklığını ve şiddetini nasıl artırdığından söz edeceğim. Ama önce bu görüşe yönelik hemen yükseleceğini bildiğim bir itirazın olası nedenlerine değinmek istiyorum.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bahane olarak kullanılıyor diye konuşmayalım mı?</h2>Yıllardır şöyle bir ikilem yaşıyoruz: Bir yandan iklim felaketleri de dediğimiz aşırı hava ve iklim olayları (orman yangınları, sıcak dalgaları, seller vb.) artıyor ve şiddetleniyor. Bir yandan da bu felaketlerle başa çıkma kapasitemiz giderek daha yetersiz kalıyor. Bu yetersizlik iyi yönetilmemekten, liyakat eksikliğinden, yeterince bütçe ayırmamaktan ve bilim insanlarını dinlememekten kaynaklanıyor olabilir. Ama bu yetersizlik aynı zamanda felaketlerin boyutu ülkenin başa çıkma kapasitesini aşmaya başladığı için de daha belirgin hâle gelmiş olabilir. Bence bunların ikisi de doğru.&nbsp;Ancak ne zaman böyle bir olay yaşasak ve örneğin bir orman yangınının iklim kriziyle bağlantılı olduğunu söylesek mutlaka bunun yönetim hatalarının üzerini örtme çabası olduğunu söyleyenler çıkıyor. Tabii bu eleştiriyi haklı çıkaracak örnekler hemen akla geliyor. Acil kurtarma çalışmalarının bile geciktiği 2023 depremlerinin hiçbir ülkenin başa çıkmayacağı kadar büyük olduğunu bizzat hükümet yetkilileri açıklamıştı. Pek çok sel olayında da belediye başkanlarının veya ilgili bakanların çıkıp selin hesaba katmadıkları kadar büyük olduğunu söylediklerini ve iklim krizini sorumlu tuttuklarını biliyoruz.&nbsp;Elbette kimi yöneticiler kendi hatalarını ve sorumluluklarını örtmek için iklim krizini bir bahane olarak kullanıyor olabilir. İklim krizini ortaya atınca yanlış kentleşmeden dere yataklarını imara açmaya, yeterince söndürme uçağına sahip olmamaktan ormanlarda ve yeşil alanlarda yapılaşmaya kadar pek çok yanlış politikanın sorumluluğundan kurtulacaklarını düşünüyor olabilirler.&nbsp;Peki sırf bazı yetkililer ve politikacılar böyle yapıyor diye biz de iklim krizinin etkisini konuşmayı bırakmalı mıyız? Ben bu sorunun hayati öneme sahip olduğunu düşünüyorum. Yetkililer, hatalarının üzerini örtecek bir bahane olarak kullanmasınlar diye fosil yakıt şirketlerini ve onlarla ilişkide olan çıkar çevrelerini bu krizin sorumluluğundan bağışık kılmayı daha ne kadar sürdüreceğiz?<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Orman yangınları iklim krizinin doğrudan sonucudur</h2>İklim krizinin orman yangınlarındaki rolü, artık tartışma konusu olmaktan çıktı. Giderek daha sık ve şiddetli hâle gelen mega yangınlar, bu ilişkinin en dramatik örneği. Mega yangınlar, uzun süren aşırı sıcak ve kurak dönemlerin ardından, geniş alanlara yayılan ve haftalarca süren büyük yangınlar olarak tanımlanıyor. Kaliforniya, Sibirya, Avustralya ve Kanada gibi bölgelerde artık neredeyse her yıl görülüyor.&nbsp;Türkiye de bu tabloya dahil olmaya başladı. 2021 yazında 16 gün boyunca süren yangınlarda 150 bin hektar ormanlık alan kül olmuştu. Oysa 2020 yılının tamamında sadece 20 bin hektar yanmıştı. Şimdi aradan sadece dört yıl geçtikten sonra benzer bir durumla karşı karşıyayız. Bu, Türkiye’de de mega yangınlar çağının başladığını gösteriyor.&nbsp;Zaten son IPCC raporları (2021) normal iklim koşullarında 50 yılda bir görülecek kadar nadir olan devasa aşırı sıcak dönemlerin şu an ulaştığımız 1,5 derece küresel ısınma koşullarında 5 yılda bir görülecek kadar sıklaşacağını öngörüyordu. Artık iklim krizi, eskiden geleceğe dair olduğunu sandığımız felaket öngörülerinin içinde yaşamaya başlamamıza neden olacak kadar hızlandı.Orman yangınlarının temel nedeni, iklim krizinin yarattığı aşırı sıcaklar, kuraklık ve düşük nem koşulları. Bitki örtüsü ve toprak kurudukça yanıcı madde miktarı artıyor, bu da yangınları başlatan küçük kıvılcımların bile hızla devasa yangınlara dönüşmesine neden oluyor. İnsan kaynaklı etkiler orman içi müdahaleyi artırarak riski büyütüyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yangınların büyük kısmı kundaklama nedeniyle çıkmıyor, ama yine de insan kaynaklı. Burada “insan” aynı zamanda yanlış imar kararlarını, ormanları turizme ve yerleşime açmayı da kapsıyor. Ormanların içine yapılan oteller, siteler, yollar, elektrik hatları, kıvılcım kaynaklarını doğrudan ormanın içine taşıyor. </li></ul>İstanbul’un çevresindeki Kuzey Ormanları, Ege ve Akdeniz’deki kıyı şeritleri bu müdahalelerle delik deşik olmuş durumda. Ama insan etkisi sadece ihmaller ve ormanların parçalanması ile ilgili değil. Artan orman yangınları insan kaynaklı, çünkü iklim krizinin faili insan. Fosil yakıtlara dayalı ekonomik sistemin ve yaşam biçiminin faili insan. Aslında ormanlardaki doğal döngünün bir parçası olan yangınlar bu nedenle artık büyük ölçüde doğal olmaktan çıktı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Aynı anda çıkan yangınların nedeni iklim krizi</h2>Bu gerçeği görmek istemeyenler de aynı anda nasıl bu kadar çok yangın çıkıyor diye soruyor. Oysa aynı anda çok sayıda yangın çıkması tam da iklim krizinin sonucu. Bitki örtüsünün yaygın olarak kuruduğu, sıcaklığın 40 derecenin üstüne çıktığı koşullarda ormanlar, neredeyse tutuşturulmayı bekleyen birer kibrit kutusuna dönüşüyor.&nbsp;Üstelik bu durum sürpriz değil. Bilim insanları, sıcak dalgalarının orman yangınlarını tetikleyeceğini yıllardır söylüyor. 2010 Rusya yangınları, 2019-2020 Avustralya yangın sezonu, Kaliforniya’daki rekor yangınlar ve son yıllarda Sibirya’da yaşanan orman felaketleri, hep aynı iklim örüntüsünün sonucu: Kuraklık, aşırı sıcak, düşük nem, kuruyan bitki örtüsü. İlk kıvılcıma neden olan ihmalleri ve yönetim hatalarını önlemek için elbette elimizden geleni yapmak zorundayız. Ama o ilk kıvılcımı yaratan etkenler, yangına elverişli hava koşulları olmadığında büyük yangınlara neden olmuyor. İklim krizi işte bu koşulları şiddetlendiriyor.&nbsp;İklim krizinin felaketlerle ilişkisini inceleyen “atıf çalışmaları”, bu olayların insan eliyle yaratılan küresel ısınma olmasaydı yaşanıp yaşanmayacağını araştırıyor. Örneğin 2021’de Kanada’da yaşanan ölümcül sıcak dalgası, bilimsel olarak iklim değişikliği olmadan meydana gelmesinin mümkün olmadığı tespit edilen bir olay. Son on yılda yaşanan büyük Kuzey Amerika yangınlarının ve 2019-2020 Avustralya orman yangınlarının da iklim değişikliği nedeniyle büyüdüğü ve görülme olasılığının artmış olduğu atıf çalışmalarıyla kanıtlanmış durumda. Aynı şekilde, Türkiye’deki yangınlar da artan kuraklıkla aşırı sıcakların birleştiği bu yeni iklim koşullarının bir ürünü.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İklim kriziyle mücadele etmeden orman yangınları önlenemez</h2>Dolayısıyla iklim kriziyle mücadele etmeden, sera gazı emisyonlarını azaltmadan, fosil yakıtları terk etmeden, aşırı sıcakları ve orman yangınlarını artıran hava koşullarını önleyemezsiniz. Ekonomi politikalarını değiştirmeden, emisyon kaynağı olan enerji üretiminden ve sanayilerden vazgeçmeden, sera gazı yaymayan alternatiflere yönelmeden ormanları kurtaramazsınız.Uyum politikaları&nbsp;da hayati öneme sahip. Akdeniz havzası, iklim değişikliğine karşı dünyanın en hassas bölgelerinden biri. Türkiye’nin resmî belgelerinde de bu açıkça ifade ediliyor. İklim koşullarındaki değişmeyle orman yangınlarındaki artışın başa çıkma kapasitesini aşmaya başlaması da artık belirgin bir örüntü hâline geliyor.&nbsp;Bu yüzden iklim değişikliğine karşı dirençliliği artıracak önlemlerin kamu politikası hâline gelmesi gerekiyor. Daha iyi orman yönetimi, orman alanlarına yönelik insan müdahalesini azaltmak, ormanları rant projelerine, madencilik ve enerji yatırımlarına kapatmak ve tabii ihmalleri ve ilk kıvılcım kaynaklarını önlerken orman yangınlarını söndürme kapasitesini de güçlendirmek gerekiyor.&nbsp;Bunun için insan yetiştirmek ve daha fazla bütçe ayırmak gerekiyor. Ama bu tartışmayı yapabilmek için iklim krizinin etkisini konuşmaktan kaçınmamız gerekmiyor. Tam tersine, artık bu önlemleri daha fazla ertelememek zorunda olmamızın nedeni iklim krizi.

Türkiye, sadece dört yıl aradan sonra yeni bir mega orman yangını serisinin içine girmiş gibi görünüyor. Kamuoyunda tartışma, yangının ilk kıvılcımını kimin çaktığı ve ormanlardaki insan etkinliklerinin etkisi üzerinden yürütülüyor. Ancak insan etkisi, sadece ihmaller ve ormanların parçalanmasıyla ilgili değil. Artan orman yangınları insan kaynaklı, çünkü iklim krizinin faili insan.

Orman yangınları insan kaynaklı çünkü iklim krizinin faili insan

Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu'nda görüşülmekte olan İklim Kanunu teklifinin 15 Nisan 2025’te iktidar partisi tarafından geri çekilmesi, Türkiye’nin iklim politikaları açısından önemli bir kırılma anı olabilir. İklim Kanunu, katılımcılıktan uzak bir şekilde hazırlanması, sera gazı azaltım hedefi içermemesi, emisyon ticaretine ağırlık vermesi gibi nedenlerle uzmanlar ve sivil toplum örgütleri tarafından uzun süredir eleştiriliyordu. Ancak Cumhur İttifakı normalde kanunu Meclis’ten geçirecek çoğunluğa sahipti. Buna rağmen kanun teklifini geri çekmelerini gerektirecek düzeyde bir kamuoyu tepkisi oluşmasında daha çok iklim inkarcılarının başlattığı “İklim Kanununa Hayır” kampanyasının etkili olduğu söylenebilir.&nbsp;Öncelikle, iklim kanununun tartışılması sırasında sosyal medyada ve Meclis'te dile getirilen, “Tarımı ve hayvancılığı bitirecekler”, “Enerjide dışa bağımlılık artacak”, “Sorumluluğu şirketlere değil bireylere yıkacaklar”, “Seyahat hakkı kısıtlanacak”, “Türkiye'nin bağımsızlığı ortadan kalkacak” gibi, insanın tekrarlamaktan imtina ettiği pek çok iddianın tamamen dezenformasyondan ibaret&nbsp;olduğunu not etmek lazım. Zaten bu iddiaların kanun metninde de kanunun gerekçe bölümünde de herhangi bir dayanağı yok.&nbsp;Ancak bu safsatalar kamuoyunu şaşılacak bir düzeyde etkiledi. Son yıllarda yapılan pek çok kamuoyu araştırması, iklim değişikliğinin varlığını reddedenlerin Türkiye'deki etki alanının çok küçük olduğunu gösteriyordu. Yine de, Meclis'te başta Yeniden Refah Partisi olmak üzere bazı siyasi parti gruplarının ve vekillerin gündeme taşımasıyla ve sosyal medyada, aşı karşıtı komplo teorisyenlerinin de aralarında bulunduğu bir grup insanın, kanun teklifi genel kurula geldikten sonra yoğunlaştırdığı kampanyalar sonucunda, aralarında gayet makul insanların da olduğu geniş bir çevre, özellikle su ve tarım konularındaki duyarlıkları nedeniyle kanuna karşı mobilize oldu.&nbsp;Sonuçta iklim inkarcıları, Meclis'te kanuna pek çok noktada haklı eleştiriler getiren CHP'nin ve DEM Parti'nin kaygılarını da daha görünür hâle getirdi. Büyük ihtimalle muhalefet partilerinin, İklim Adaleti Koalisyonu'nun ve İklim Ağı'nın, kanunun içeriğine dair itirazları tek başına kamuoyunda o kadar ses getirmeyecek ancak konuyla ilgili çevreler tarafından takip edilecekti. Ama iklim inkarcılarının komplo teorileriyle dezenformasyon yaparak gündemi belirlemeleri, iklim kanununa doğru bir taraftan muhalefet edenlerin de sesinin daha çok duyulmasını sağladı. Dolayısıyla iklim inkarcılarının kanunun geri çekilmesinde daha belirleyici olduğu düşünülebilir.Bu durum, şu önemli soruyu gündeme getiriyor:&nbsp;İklim Kanunu, tamamen gündemden düşerse ne olur?&nbsp;AK Parti’nin bu karışık dönemde bir de bununla uğraşmayalım diye kanun teklifini uzun bir süre Meclis'e geri getirmemesi hâlâ olasılık dahilinde. Bu kadar itiraz ettikten ve kanun teklifinin geri çekilmesini talep ettikten sonra, muhalefetin de konuyu yeniden gündeme taşıması düşük olasılık.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Peki teklifin içeriğindeki eksikliklere yönelik itirazlarımız, kanunun tamamen geri çekilmesine neden olursa bunu bir başarı mı saymalıyız? Ben tam tersine, bu noktaya geldikten sonra bu ihtimalin bizi yanlış ve tehlikeli bir yere götüreceğini, İklim Kanunu’nun gerekli revizyonlar yapıldıktan sonra mutlaka Meclis’ten geçirilmesi gerektiğini düşünüyorum.&nbsp;</li></ul>Kanun teklifinin hazırlanış biçimiyle ve içeriğiyle ilgili sorunları göz ardı etmiyorum. Türkiye’de 20 yıla yakın bir süredir, iklim krizi konusunda önemli düzeyde bilgi biriktiren, hem uzman hem aktivist bir iklim hareketi var; akademisyenler, araştırma merkezleri ve düşünce kuruluşları var. Kanun teklifinin hazırlığı Meclis’e gelmeden önce üç yıla yakın sürdü, ama sivil toplumun ve uzmanların görüşleri alınmadı; taslaklar kamuoyuyla açıkça paylaşılmadı. Sivil toplum örgütleri ancak teklif Çevre Komisyonu’ndayken çok sınırlı görüş belirtebildiler. Katılımcılıktan uzak bir şekilde hazırlanması, kanun teklifinin itirazlara karşı kırılgan hâle gelmesinde ve bugünkü durumun oluşmasında da etkili oldu.&nbsp;Kanun teklifinin içeriğinde de sorunlar var: Teklifte Paris Anlaşması’nın küresel ısınmayı 1,5-2 dereceden önce durdurma amacı ve Türkiye’nin 2053’te net sıfır hedefi yer almıyor. Metinde net sıfır hedefi anılıyor ancak 2053 tarihine sadece gerekçe bölümlerinde referans veriliyor. Sera gazlarının azaltılması ve uyumla ilgili bölümler yeterince açık ve güçlü değil. Kanun metnindeki en önemli uygulama aracı olan Emisyon Ticaret Sistemi’nin (ETS) ise mutlak sera gazı azaltım hedefiyle azalan tahsisatlar ilkesi uygulanmadan nasıl işleyeceği belli değil. Çünkü teklifte ETS oldukça ayrıntılı tanımlanıyor ama sistemin esası olan azalan emisyon tavanından hiç bahsedilmiyor. Üstelik ücretsiz tahsisata ve denkleştirmeye bir süre ve oran sınırı konmaması ve kararın bakanlıklar arasına kurulacak Karbon Piyasası Kurulu’na bırakılması aşırı esnek bir ETS yaratılmasına ve sistemin işe yaramamasına neden olabilir.&nbsp;Yutak alanların artırılması (yani ağaç dikmek) yoluyla yaratılacak karbon kredilerini emisyonları denkleştirmek için sınırsız bir şekilde kullanmaya imkan tanıması da ETS tasarımının en büyük sorunu. Dikilen ağaçların salınan karbonu emeceği kağıt üzerindeki bir varsayımdan ibaret ve bu yöntem sınırsız kullanılırsa ETS anlamsız bir araca dönüşebilir. Ayrıca sivil toplumun ısrarla vurguladığı pek çok husus, adil geçiş mekanizmalarının tanımlanmaması, iklim politikalarına katkı verecek bağımsız bir bilimsel danışma kuruluna yer verilmemesi, iklim adaletinin tanımdan ibaret kalması ve toplumsal cinsiyet eşitliğinden bahsedilmemesi gibi eksikler var.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bütün bunlara rağmen İklim Kanunu görüşmelerinin yeniden başlaması ve yapıcı ve uzlaşmacı bir tartışmanın ardından revizyondan geçirilip kabul edilmesi önemli.&nbsp;</li></ul>Aslında iklim kanunları bütün dünyada daha çok Paris Anlaşması'ndan sonra yapılmaya başlandı. Yani iklim değişikliği ile mücadelenin temelini oluşturan şey kanun olmayabilir. İklim politikaları, bütün politikaları kapsayan eylem planlarıyla, hedeflerle, ulusal katkı beyanlarıyla ve Çevre Kanunu’yla çerçevelenebilir. Ancak yeni bir İklim Kanunu’nun çıkması, öncelikle Türkiye'nin iklim değişikliğiyle mücadelede ve Paris Anlaşması'na uymakta kararlı olduğunu vurgulamak ve kamu kurumlarını iklim eyleminden sorumlu kılmak için önemli.&nbsp;Özellikle Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'na bağlı İklim Değişikliği Başkanlığı, bakanlıkların yaptıkları işlerde iklim eylem planlarını ve hedeflerini gözetmelerini sağlamak için bu tür bir yasal çerçevenin önemli olduğunu vurguluyor. Tabii en önemlisi, yeşil finansman araçları, ETS gibi uygulama araçlarına da yasal bir çerçeve kazandırılmış oluyor. Muhalefet tarafından çok eleştirilen emisyon ticaretinin de aslında şirketlere para kazandırmayı değil, yüksek emisyonlu sektörlerin sera gazı salma hakkını sınırlamayı amaçladığını da unutmamak gerekiyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çünkü aslında ETS, geçmişten bu yana şirketlere sonsuz ve bedelsiz olarak tanınan kirletme hakkını sınırlıyor ve fiyatlandırıyor. Tabii esneklik mekanizmalarıyla içi boşaltılmadığı, kirletici sektörlere tahsis edilen kirletme hakkı her yıl azaltıldığı ve doğru uygulandığı takdirde...</li></ul>İklim Kanunu son durumda iyice siyasi bir konu hâline geldi ve tamamen geri çekilirse üç önemli sorun doğabilir:&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Birincisi, eğer gerçekten kanun teklifinin geri çekilmesinde toplumun geniş kesimlerine de sirayet etme riski taşıyan bir iklim inkarcısı dezenformasyon kampanyası etkili olduysa bir sonraki aşamada bu görüşler kamuoyuna daha fazla yayılabilir. Bunca yıllık iklim politikası kazanımlarını kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya gelebiliriz.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İkinci risk, 2053 hedefinin de tehlikeye girmesi olur. Toplumda iklim eylemine karşı bir havanın yayılması iklim eyleminden yana olan bürokrasinin elini zayıflatabilir ve bu sene hazırlanacak olan yeni ulusal katkı beyanını da tehlikeye atar.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Üçüncü risk ise en önemlisi. İklim değişikliğinin varlığını inkar etmeseler de iklime başka ülkelerin zarar verdiğini, Türkiye’nin sorumluluğu ve böyle bir kanuna ihtiyacı olmadığını söyleyenler yıllar sonra tekrar ortaya çıkmaya ve insanları etkilemeye başlıyor. Örneğin İYİ Parti Genel Başkanı Müsavat Dervişoğlu, Meclis grubunda yaptığı konuşmada, “Milletimizin sorumlusu olmadığı iklim krizinin sonuçlarını milletimize ödetecek yasa tasarısına müsaade edemezdik” diyor.&nbsp;</li></ul>Oysa Türkiye, 600 milyon tonla en çok sera gazı salan ilk 15 ülke arasında ve emisyonları artıyor. Sera gazı emisyonlarımız Almanya dışındaki bütün Avrupa ülkelerinden daha yüksek. Türkiye’nin üstünde sadece Çin, ABD, Almanya, Japonya gibi dev sanayi ülkeleri ve Suudi Arabistan, İran, Rusya gibi büyük petrol üreticileri var. Türkiye’nin emisyonları, dünyanın en kalabalık ülkesi Hindistan hariç, kendisine benzer hızlı büyüyen gelişmekte olan ekonomilerle neredeyse aynı düzeyde. Üstelik kişi başı emisyonlarımız da dünya ortalamasının üzerinde.&nbsp;"Bizim sorumluluğumuz yok" mantığıyla giderseniz Trump ABD’si de devreden çıktığı için, Çin’den başka çok az ülkenin iklim değişikliğinden sorumlu olduğunu iddia etmek gibi saçma ve uluslararası ortak çabaları inkar eden bir noktaya varabilirsiniz.&nbsp;Bu nedenle, artık bir iklim kanununa eskisinden daha fazla ihtiyacımız var.&nbsp;

TBMM Genel Kurulu'nda görüşülmekte olan İklim Kanunu teklifinin geri çekilmesi, Türkiye'nin iklim politikaları açısından önemli bir kırılma anı olabilir. Peki teklifin içeriğindeki eksikliklere ve katılımcılıktan uzak bir şekilde hazırlanmasına yönelik itirazlar, kanunun tamamen geri çekilmesine neden olursa bunu bir başarı saymalı mıyız?

Ümit Şahin