28 Eylül Perşembe sabahından herkese günaydın.
Elektrikli araç teknisyeni açığından sonra sırada nükleer enerji konusunda tecrübeli personel arayışı var; Microsoft'un yapay zeka sistemlerinin yüksek enerji ihtiyacını çözmek için nükleer enerji planları yapmaya başladığı belirtildi. Rüşvet almakla suçlanan ABD Demokrat Senato üyesi Bob Menendez hakim karşısına çıktı. BofA, dolar/TL'nin yıl sonunda 30'u göreceği tahminini paylaştı. Aynı gün küresel piyasalarda güçlenen dolar, TL karşısında da 27,49 ile rekor seviyeyi test etti. TUSAŞ, 2022 yılında 12,5 milyar TL ile en fazla Ar-Ge harcaması yapan şirket oldu.
- Günün hikayesi: Son dönemde Avrupa ülkeleri, düzensiz göç ve mültecilere ilişkin birbiri ardına kararlar aldı. Yaptırımların gitgide sertleştiği ve politikaların değiştiği kararlar neden alındı, sonuçları ne olacak?
- Günün çalma listesi: dance with me
İyi okumalar.
Aposto Gündem
Her sabah 06.30'da 5 dakikalık gündem özeti e-posta kutunda. Piyasalar, ekonomi, iş dünyası, politika, teknoloji ve hafta sonu ekleri; kısa, yalın, öz bir şekilde.
Küresel piyasalarda son durum ve günlük değişimler.
Değerler piyasa kapanışının ardından Investing üzerinden sağlanmıştır.
• BIST 100 endeksi günü 141,7 milyar TL’lik işlem hacmi ve %0,35 değer kaybıyla 8.213 puandan kapattı. Güne pozitif bir açılışla başlayan ve 8.293 puana kadar yükselen endeks, açılışın ardından gelen satış dalgalarıyla karışık bir seyir izleyerek günü negatif tamamladı.
- Endekste haftalık artış %6,40 düzeyinde olmakla birlikte; aylık kazanç %3,43; yılbaşından bu yana kazanç ise %49,09 seviyesinde.
Sektörler: Günün en çok değer kazanan sektörel endeksi %6,15 artış gösteren BIST Sigortacılık Endeksi (XSGRT) oldu. BIST Bankacılık Endeksi (XBANK) günü %0,78 değer kazancıyla tamamlarken BIST Sanayi Endeksi (XUSIN) %0,58 azalış gösterdi.
Kazananlar: BIST 100’e dahil olan şirket payları arasında günün en çok kazananları sırasıyla Girişim Elektrik (GESAN), Gübre Fabrikaları AŞ (GUBRF), Kordsa (KORDS), Bagfaş Bandırma Gübre Fabrikaları (BAGFS) ve Kocaer Çelik (KCAER) payları oldu.
Editörün önerisi: Qatar National Bank'in (QNB) Türkiye Birimi Ana Şirketinden Daha Değerli
İşlem görenler: BIST 100’e dahil şirket payları içinde günün en çok işlem hacmine sahip olanları sırasıyla Türk Hava Yolları (THYAO), Tüpraş (TUPRS), Türkiye İş Bankası (ISCTR), Çimsa Çimento (CIMSA) ve Sasa Polyester (SASA) payları oldu.
• Tahvil getirilerinde yükseliş devam ederken ABD piyasaları günü sakin bir seyirle tamamladı. S&P 500 endeksi günü %0,02 değer kazancıyla 4274 puandan tamamlarken, Nasdaq Composite %0,22 kazançla 13.069 puandan, Dow Jones Industrial Average ise %0,20 kayıpla 33.550 puandan tamamladı.
Bilgi notu: ABD 10 yıllık tahvil faizi çarşamba günü 30 baz puandan fazla artışla %4,60 seviyesine yükselerek Ekim 2007’den bu yana en yüksek seviyesini kaydetti. Bu gösterge, yatırımcıların ABD’deki sıkı parasal koşulların uzun süre boyunca sürmesini beklediklerine işaret ediyor.
• Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, “Zorlu koşulların tersine dönmesinin zaman alacağını” söyleyerek, ekonominin sabırlı olunması gereken zorlu bir süreçte olduğunu vurguladı. Financial Times’ta yer alan habere göre, Şimşek “Ekonomiyi yeniden dengelemeyi ve iç talebi yumuşatmayı” hedeflediklerini belirtti.
• Ticaret Bakanı Ömer Bolat, “Otomotiv piyasasında ikinci el fiyatlarında %10-15 düşüşler var. Birinci elde artık stoklar ortaya çıkartılmak zorunda kalındı, ‘araç yok’ kelimesi artık gündemden büyük ölçekte düştü. Sıfır otomobilde de kolay kolay zam yapılamayan bir süreci yaşıyoruz” dedi.
• ABD’de 10 baz puan artışla %7,41'e yükselen 30 yıl vadeli mortgage faizleri, 2000 yılından bu yana kaydedilen en yüksek seviyeye çıktı. Bununla birlikte mortgage başvurularını ölçen BMA satın alma endeksi de 1995'ten bu yana en düşük seviyesine geriledi.
📌 Tahminler ve raporlar:
- Bank of America (BofA) analistleri dolar kurunun son çeyrekte 30 lira seviyesini göreceğini tahmin etti.
- Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), Türkiye için 2023 büyüme tahminini %3,5'e yükseltti. Kurum, Türkiye ekonomisinin 2024 yılında ise %3 büyümesini bekliyor.
- Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı'nın (TEPAV) ‘Türkiye’nin Ekonomik Görünümü’ raporunda 2023 yılı sonu enflasyon tahmini %66 olarak yer aldı. Mayıs 2024'te %75 ile zirve yapması öngörülen enflasyonun baz etkisiyle gerileyerek yıl sonunda %39'a ineceği tahmin ediliyor.
- S&P Global'in, ‘Kredi Koşulları Gelişmekte Olan Piyasalar 2023Ç4’ raporunda, TCMB'nin haftalık repo faiz oranındaki artışa değinilirken; KKM maliyetinin net rezervler üzerinde yük oluşturduğuna dikkat çekildi.
• Turkishtime'ın yayımladığı “Türkiye Ar-Ge 250 Araştırması” sonuçlarına göre 500 şirket, Ar-Ge harcamasını bir önceki yıla göre iki kat artırarak 52 milyar 958 milyon TL’ye çıkardı. TUSAŞ, 12,5 milyar TL ile en fazla Ar-Ge harcaması yapan şirket oldu.
• İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından hazırlanan Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu (BSK) Araştırması’nın 2022 sonuçlarına göre, şirketlerin üretimden satışları, yüksek enflasyon etkisiyle 2022’de %119 artarak 4,5 trilyon liraya dayandı.
- Ancak: ÜFE'den arındırılmış reel artış %10,8 seviyesinde kaldı. Kısa vadeli mali borçların toplam borçlar içindeki payı %50’yi aştı.
- Açıklamalar: Yurt dışında geleneksel pazarlarda daralma yaşanırken yurt içinde ise enflasyon kaynaklı tahribat yaşandığını söyleyen İSO Başkanı Erdal Bahçıvan, “Tahribat ne kadar güçlü ise onun tadilatı da o kadar güç, sabır, emek ve performans gerektiriyor. Tadilat dönemi zorlu olacak. Sanayide 2022’de olduğu gibi bir hareketlilik beklemiyoruz” dedi.
• Hollandalı Ekonomik Politika Analiz Ofisi (CPB) verilerine göre, küresel ticaret Temmuz’da yıllık bazda %3,2 azalarak pandeminin ilk aylarından bu yana görülen en sert düşüşe işaret etti.
• Pegasus’un bugüne kadarki en yoğun yılını geçirdiğini ve yakıt tüketiminin %45’inin bu yıl için hedge edildiğini söyleyen şirket CEO’su Güliz Öztürk, “İntikam turizmi sona erdi, ancak bu talebin azalacağı anlamına gelmiyor” açıklamasında bulundu.
Uluslararası İşitme Engelliler Haftası’nda: Alternatif Bank, Erişilebilir Bankacılık Terimleri Sözlüğü’ne 75 yeni terim kazandırdı
Herkes için hak temelli ve erişilebilir bir bankacılık deneyimi oluşturmayı amaçlayan Alternatif Bank, “Engelsiz Bankacılık” alanındaki çalışmalarına devam ediyor. Son olarak “Erişilebilir Bankacılık Terimleri Sözlüğü”ne yeni terimler ekleyen Alternatif Bank, projenin yeni fazını 23-29 Eylül tarihlerinde Uluslararası İşitme Engelliler Haftası’nda farkındalığı artırmak amacıyla kamuoyu ile paylaştı. Biz de bu önemli haftaya, bu değerli projeyle ışık tutmaktan mutluluk duyuyoruz.
- Neler oluyor? Alternatif Bank Türkiye’de bankacılık sektöründe bir ilk olan ve ilk fazında 30’a yakın bankacılık terimiyle başlayan “Erişilebilir Bankacılık Terimleri Sözlüğü” projesine, Güneydoğu Avrupa için Avrupa Fonu Kalkınma Programı (Development Facility of the European Fund for Southeast Europe – EFSE DF)’nın desteğiyle, 75 yeni terim daha kazandırdı. Bugün sözlükte yer alan 100’ün üzerinde terimin işaret dili, sesli betimleme ve sadeleştirilmiş metin kullanılarak anlatıldığı video serisine buradan ulaşabilirsiniz.
- Neden önemli? Dört yılı aşkın süredir Engelsiz Bankacılık çalışmalarıyla finansal kapsayıcılığa odaklanan Alternatif Bank, başta işitme engelliler, yaşlılar ve düşük finansal okuryazarlığa sahip kişiler olmak üzere, toplumda bankacılık terimlerini anlamada zorluk yaşayan bireylerin ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak başlattığı projeyle, sunulan hizmetlere herkesin eşitlik çerçevesinde kolaylıkla ulaşılabilmesini öncelikli olarak görüyor.
• Azerbaycan'ın geçtiğimiz hafta düzenlediği askerî operasyonun ardından Dağlık Karabağ'da kontrolü yeniden ele geçirmesi üzerine bölgeyi terk ederek Ermenistan'a geçen Ermenilerin sayısının 40 bini aştığı bildirildi. BBC Türkçe’de yer alan habere göre bu, Dağlık Karabağ'da yaşayan Ermenilerin üçte birine denk geliyor. Almanya, bölgeye bir an önce bağımsız uluslararası gözlemciler gönderilmesi çağrısı yaptı.
- Açıklama: Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Dağlık Karabağ'da yaşayan Ermenilerin ülke yasaları ve uluslararası yükümlülükler çerçevesinde güvence altına alınacağını söyledi.
• ABD'de Demokrat Senato üyesi Bob Menendez dün, yüklü miktarda para karşılığında güçlü pozisyonunu suistimal ederek, gizlice bazı iş insanları ve Mısır hükümeti çıkarına faaliyetlerde bulunmak suçlamalarıyla mahkeme önüne çıktı. Şahsi pasaport ve seyahat evraklarını teslim etmesi istenen Menendez, sadece Kongredeki görevi nedeniyle yurt dışına resmî pasaportu ile seyahat edebilecek.
- Bilgi notu: Masum olduğunu iddia eden Menendez, suçlamaları reddediyor. Menendez, Türkiye karşıtlığıyla da biliniyor, Türkiye’ye F-16 satışı yapılmasına karşı çıkan isimlerden biri.
• Suudi Arabistan'ın ilk Filistin Büyükelçisi olarak atanan ve şu anda Ürdün Büyükelçisi olan Nayef el-Sudairi, beraberindeki heyetle, İsrail'in izniyle Batı Şeria'ya geçerek Filistin yönetimi ile görüştü. Ayrıca ilk kez bir İsrailli bakan, Suudi Arabistan'ı ziyaret etti.
• Kuzey Kore, Temmuz ayında görev yaptığı Güney Kore'den sınırı geçen ABD askeri Travis King'in sınır dışı edileceğini açıkladı. King’in ne zaman ve nereden sınır dışı edileceği ise açıklanmadı.
• Yazar Ünal Karahasan, partinin genel merkezinde düzenlediği basın toplantısında CHP Genel Başkanlığı'na aday olacağını açıkladı. Karahasan, konuşmasında "38. Kurultay’ımızda genel başkanlık organının kaldırılarak genel sekreterlik yaklaşımına geçilmesini önermeye geldim. Sen, ben, o, biz, siz, onlar; hepimiz, birlikte çok şey başarabiliriz diyen birleşik özne olunmasını önermeye, tartıştırmaya, anlatmaya, anlamaya geldim" dedi.
• İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, "Mobil Göç Noktası Uygulaması İstanbul'da tuttu. 1 Ekim'de Bursa, Adana, İzmir ve Ankara'da Mobil Göç Noktası Uygulamasına başlıyoruz. 1 Aralık'ta tüm Türkiye'de uygulama başlayacak." dedi.
- Nedir? Yerlikaya uygulamayı "Futbol müsabakaları dahil olmak üzere her yerde kimlik kontrolü yapacağız. Ama bir turisti veya ikamet izni olan bir yabancıyı, üzerinde kimlik veya pasaportu yok diye alıp, geri gönderme merkezine götürmeyeceğiz. 20 göç mobil noktasını 38 araca çıkardık İstanbul'da” ifadeleriyle anlattı.
• ABD Federal Ticaret Komisyonu (FTC), rekabet karşıtı stratejiler kullandığını iddia ettiği Amazon'a dava açtı. Amazon'un hakim konumunu rakiplerinin ve satıcıların fiyatlarını düşürmesini engellemek için kullandığını öne süren FTC, şirketin eylemlerinin alışveriş kalitesinin düşmesine, satıcıların aşırı ücretlendirilmesine ve yeniliğin önlenmesine neden olduğunu aktardı.
- Ne dediler? Davanın "gerçekler ve hukuk açıcından yanlış olduğunu" kanıtlamayı dört gözle beklediklerini belirten Amazon, kazanan tarafın FTC olması hâlinde bunun tüketiciler için daha az ürün, daha yüksek fiyatlar ve daha yavaş teslimat ile sonuçlanacağını belirtti.
• Microsoft'un, yapay zeka teknolojisine güç sağlamak için nükleer reaktörlerden yararlanmayı planladığı ortaya çıktı. Yeni bir iş ilanına göre, Microsoft, "Microsoft Cloud ve Yapay Zeka'nın üzerinde bulunduğu veri merkezlerine" nükleer reaktörlerin entegre edilmesine yönelik teknik değerlendirmeye liderlik edecek bir nükleer teknoloji uzmanı arıyor.
- Geniş açı: Yapay zeka çok büyük miktarda enerji kullanımı gerektiriyor ve bu, şirketin iklim hedeflerinin önünde bir engel olabileceğini gösteriyor. Nükleer enerjinin sera gazı emisyonlarına neden olmaması kulağa cazip gelse de, radyoaktif atıkların işlenmesi ve uranyum tedarik zincirinin oluşturulması da Microsoft için ayrı bir problem yaratabilir.
• X'e, kullanıcıların "gizli yasaklı" (shadowban) olup olmadığını bildiren yeni bir özellik geleceği duyuruldu. Kullanıcılar, platformun kurallarını ihlal eden paylaşımlar nedeniyle X tarafından gizli bir şekilde kısıtlanıp kısıtlanmadıklarını görebilecek ve dilerlerse kısıtlamaya itiraz edebilecek.
• The Wall Street Journal, ChatGPT yaratıcısı OpenAI'ın, değerlemesini 29 milyar dolardan 80 ila 90 milyar dolara çıkaracak yeni bir yatırım turuna çıkacağını bildirdi. Buna göre, isminin dünyanın en değerli şirketleri arasına yazdıracak turda şirket, yeni hisse satışındansa çalışanlarına hisselerini satma opsiyonu sunmayı planlıyor.
• Dünyanın en büyük kripto borsası Binance, Rusya’daki tüm varlıklarını CommEX'e satarak Rusya pazarından çıkma kararı aldı. Karar, Rusya'da faaliyet göstermenin şirketin uyumluluk stratejine uymaması nedeniyle alındı ve çıkış sürecinin bir yıl süreceği aktarıldı.
• ABD'de Senato'nun onayını bekleyen yeni bir tasarı ile esrar üreticilerinin banka kredisi kullanımına erişiminin kolaylaştırılması hedefleniyor. Esrar üretiminin finansmanını kolaylaştırarak daha geniş pazarlara sunulmasının önünü açacak tasarı, hem demokratların hem de cumhuriyetçilerin desteğini alıyor.
• Artı Medya Vakfı, 1 Ekim'den itibaren Artı TV'nin karasal uydu yayınlarına son vereceğini, yayınların dijital mecralar üzerinden 'Artı Web TV' ismiyle devam edeceğini açıkladı.
Avrupa'nın göçmenlere karşı tavrı neden değişiyor?
Avrupa ülkeleri göçmen politikalarını son haftalarda değiştirmeye başladı. Ülkelerde uzun zamandır tartışılan düzenlemeler revize edilirken halkta da göçmen karşıtlığı artıyor.
Avrupa'nın göçmen politikalarına ilişkin bir dizi yeni düzenleme BM Genel Kurulu'nun ardından gündemi meşgul etmeye başladı. Avrupa ülkelerinin birçoğunda uzun zamandır göçmenlere ilişkin izlenen politikalar tartışılırken; düzenlemelere ilişkin revizyonlar ise hızla gerçekleşmeye başladı. Hollanda'dan İtalya'ya, Birleşik Krallık'tan Almanya'ya kadar çok sayıda ülke bir dizi yeni karar aldı veya göçmen politikalarını vaade dönüştürdü.
Alınan yeni kararlar ve vaatler
Yunanistan, Brüksel ve Ankara arasında 2016 yılında imzalanan ve göçmenlerin Avrupa'ya gelişini engellemeyi amaçlayan Göçmen Mutabakatı'nın yenilenmesini istediğini duyurdu. Yunan Göç Bakanı Dimitris Kairidis, "Bu bir Avrupa-Türkiye sorunudur" diye konuştu. Konunun 7 Aralık'ta üst düzey Yunan ve Türk yetkililer arasında Selanik'te yapılacak toplantıda ele alınacağı belirtildi.
- Nedir? Avrupa Birliği ülkeleri, 2015'teki göç krizinin ardından Türkiye'nin özellikle de Suriyelileri Türkiye topraklarında tutmasını öngören bir anlaşma imzaladı. O dönem Türkiye'ye vaat edilen 6 milyar avroluk fonun bir kısmının teslim edilmediği belirtiliyor.
İtalya'da hükümet, "güvenli" olarak kategorize ettiği ülkelerden gelerek sığınma talep eden göçmenlerin başvuruları değerlendirilirken sınır merkezlerinde gözaltında tutulmamaları için yaklaşık 5 bin avroluk ‘mali garanti’ ödemesi yapmalarını şart koştu. Ödemeyi yapanların başvuruları maksimum 28 günlük hızlı süreçle değerlendirilecek.
Almanya İçişleri Bakanı Nancy Faeser da geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada Almanya'nın İtalya'ya gelen göçmen ve mültecileri kabul etmeye devam etme kararı aldığını söyledi. Bakan Faeser, bu açıklamadan yaklaşık 2 gün önce anlaşmanın askıya alındığını duyurmuştu. Feaser, İtalya'nın Avrupa Birliği'nin Dublin kuralları kapsamında sığınma başvurularının ilk varış ülkesi olarak, yükümlülüklerini yerine getirmediğini belirtti.
Hollanda’da ise iktidarın büyük ortağı VVD'nin lideri ve Adalet Bakanı Dilan Yeşilgöz, 22 Kasım’da gerçekleşecek erken seçimler için önceliğini “göç ve sığınma” olarak belirledi. “Hollanda gibi küçük bir ülkenin herkesi barındıramayacağını” vurgulayan Yeşilgöz, Hollanda'nın ilk kadın başbakanı olarak ülkeye sığınmacı gelişini azaltmayı ve savaş mültecilerini geri göndermeyi hedefliyor.
Birleşik Krallık'ta İçişleri Bakanı Suella Braverman da geçtiğimiz gün yaptığı açıklamada mevcut mülteci hukukunun giderek daha esnek yorumlandığını ve "zulümden kaçanlara" yardım etmekten, "önyargıdan korkanlara" yardım etmeye doğru kaydığını söyledi. Braverman şu ifadeleri kullandı:
"Dünyada, eşcinsel olmanın, ya da kadın olmanın çok güç olduğu geniş bölgeler var. Bireyler zulüm görüyorsa korumalıyız. Ama sadece eşcinsel ya da kadın olmak ve ülkende ayrımcılığa uğramaktan korkmak mülteci statüsüne hak kazanmak için yeterli değil."
Kararların nedeni ne?
Her ülkenin farklı nedenleri bulunuyor; ancak her Avrupa ülkesinde sığınmacı politikalarının katılaştırılmasını talep eden bir halk kesimi ile bunun karşısında duran ve politikaların insan hakları çerçevesinde çizilmesi gerektiğini, ayrımcılık içermemesi gerektiğini savunan bir kesim de mevcut. Hükümetler ise bir yandan da ekonomik zorluklar nedeniyle politikalarını değiştirmeye başlıyor.
Örneğin Hollanda'da yeni başbakan adayı ve Adalet Bakanı olan Dilan Yeşilgöz'ün göçmen sorunu üzerine kampanyasını inşa etmesinin bir nedeni var. Mültecileri kategorize ederek ülkede sığınma taleplerinin değerlendirileceği plana göre, savaş nedeniyle ülkelerinden kaçan mültecilerin savaşın bitmesi hâlinde geri gönderilmesi planlanıyordu. Yeşilgöz, birçok Hollandalı geçim sıkıntısı çekerken; daha yıllarca mülteci sorununu konuşmaya devam edemeyeceklerini söylüyor.
İtalya'da düzensiz göçmen artışı yıllardır devam ediyor. Hatta geçtiğimiz yıl Giorgia Meloni'nin yönetime gelmesindeki en önemli nedenlerden biri olarak görülüyor. Ancak Meloni hükümeti de henüz bu artışın önüne geçebilmiş değil. BBC Türkçe, hükümetin göç konusundaki iletişim stratejisini, "insan kaçakçılarını suçlamak ve Avrupa Birliği’ni sorumluluğu paylaşmaya çağırmak" şeklinde özetliyor.
Sığınmacıların Avrupa'daki popüler varış noktalarından biri de Yunanistan. Uzun süredir ekonomik krizle mücadele eden ülke, ekonomide yaşanan sorunların bir nedeni olarak da göç krizini gösteriyor.
Avrupa Birliği de şansını sıkı adımlardan yana deniyor. Örneğin yeni plana göre, sığınmacılar GSYİH ve nüfus büyüklüğü göz önünde bulundurularak üye ülkelere dağıtılacak; sığınma şansı az olan kişilerse oldukça hızlı bir şekilde geldikleri ülkeye geri gönderilecek.
Peki ya sonuçları ne oluyor?
Atılan adımlar, göçmenlerin Avrupa'ya sığınmasının gitgide daha da zorlaşacağının bir işareti. Hükümetler, sığınmacılar konusunda farklı değerlendirmelerde bulunuyor olsa da sonuçta her biri mültecilerin, sığınma başvurularını "zorlaştırıyor."
Son dönemde mülteci karşıtı protestoların yoğunluk kazandığı Avrupa'da neredeyse her ülkede mülteci karşıtı ve sığınma politikalarını katılaştıran partilerin oy oranlarını artırdığı gözlemleniyor. Bu, hükümetlerin de söylemlerinde ve eylemlerinde sıklaşmaya yol açarken; göçmen karşıtlığı da halkın milliyetçi bakış açısını kuvvetlendiriyor.
🧐 Bugün neler okuduk?
- Spektrum | BM Genel Kurulu'nda neler oldu?
- Duende | Taylor Swift’in konser filmi gelecek ay vizyonda
- Murat Muratoğlu | Mülteci çalıştırana ucuz kredi desteği
- Alaattin Aktaş | KKM'den çıkacak para niye dövize gitsin?
- Akif Beki | “Faiz, enflasyon, dolar, KKM için jet hızıyla karar alınan sistem, emekliye gelince tekliyor”
🗣 Sosyal medyada neler konuşuldu?
