<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; color: rgb(94, 53, 177); box-sizing: border-box;">O, hayatı ince çizgiler üstünde yaşayanlardandı. İki farklı sporda zirveyi de gördü dibi de. Amatörlük ile profesyonellik tanımları arasındaki çizgide yürüdü hep. Adına ödüller verilen Hollanda’nın spor efsanesi, Jaap Eden…</blockquote>✏️ <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/emrahgulluoglu" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">EMRAH GÜLLÜOĞLU</a>21. yüzyılın ilk çeyreğini yavaştan bitirmeye başladığımız günlerde sporcuları birer reklam yüzü olarak görmekteyiz. Spor ekipman üreticileri için sporcuların doğal bir hedef olmasının ötesinde spor dışı firmaların da sporcuları reklamlarında kullandığını görebiliyoruz. Bu durum bize sporun ve sporcuların ne kadar büyük bir etki alanı olduğunu göstermekte.&nbsp;Bugünden baktığımızda bu ilişki çok anlaşılabilir ve normal görünse de aslen reklam, sporcu ilişkisinin yaygınlaşması sürecini çok da uzun olmayan bir zaman diliminde göstermek yanlış olmayacaktır. 80’ler ve 90’larla birlikte kitle iletişim araçlarının da etkisiyle sporcular birer reklam ögesi olarak hemen hepimizin hayatına girmiş bulundu.&nbsp;Jaap Eden’in hayatı ise bambaşka bir zaman diliminde, 19. yüzyılın sonlarında reklam endüstrisi ile kesişti. Spor ile reklam ilişkisinin daha emekleme aşamasında olduğu bu yıllarda Eden, gazetelerde sporun fazlaca yer bulamadığı zamanlarda bile spor haberlerinin dışına çıkarak yer bulmayı başaran nadir sporculardandı. Jaap Eden’in hayatına bugünden bakıldığında iki farklı sporda zirveye çıkmış olması kadar önemli bir diğer nokta da; amatör, profesyonel gibi tanımlara meydan okumuş bir hayat yaşamasıdır kuşkusuz.<h1 fr-original-style="" style="font-size: 2em; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Süreklilik</h1>Jaap Eden, 19 Ekim 1873’te Hollanda’nın Groningen kentinde dünyaya gelir. Annesini doğumu sırasındaki oluşan komplikasyonlarda kaybeder. Babası onu büyümesi için Santpoort yakınlarında bir otel işleten büyükannesi ve büyükbabasının yanına gönderir. Harleem bölgesinde büyümesi Jaap’ın hayatını değiştiren kırılma noktalarının başında gelmektedir.&nbsp;Bölge Hollanda ve spor ilişkisinde önemli bir yer tutmaktadır. 19. yüzyılın sonlarıyla bölgede oluşmaya başlayan spor kültürünün varlığı görülmekte ve sporla kuvvetli bağları olan bu bölgede farklı dallarda sporlar yapılmaktadır. Hollanda’nın ilk futbol kulübü Haarlemsche Futbol Kulubü burada kurulmuştur.<img src="https://images.aposto.com/2021/9/6/1634975228545.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.54" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><figure fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; box-sizing: border-box;"><figcaption fr-original-style="" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Koninklijke Haarlemsche Futbol Kulubü</figcaption></figure>Harleem’de spor sadece futboldan ibaret değildir elbette, örneğin dönemin ünlü patencilerinden Klass Pander de burada yaşamıştır. Pander, birlikte antrenman yapmak için henüz 15 yaşındaki Eden’i davet ettiğinde, Eden’in sporla ilişkisi başka bir boyuta taşınmıştı. Keza Hollanda ve spor denilince, Pim Mulier’in de bölgenin spor kültürüne olan etkilerinden bahsetmek gerekir.&nbsp;Mulier Hollanda’daki ilk tenis kulubünün kurucusu, Hollanda’nın ilk atletizm, kriket ve hokey yarışmalarını düzenleyen spor insanıdır. Sporun tüm kültürel ögeler gibi süreklilik sonucunda bir yere varabileceğini göstermesi açısından dönemin Hollanda’sına bugünden bakmak, Jaap Eden’in tüm bu kesişmelerden etkilenmesine tanık olmak, kıymetli bir yerde durmaktadır.<h1 fr-original-style="" style="font-size: 2em; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Varlık</h1>Jaap Eden’in, Klaus Pander ile birlikte yaptığı antrenmanların da etkisiyle sürat pateninde zirve yolculuğu başlamıştı. Eden zirveye ulaştığında ise tarihler artık 1893’ü göstermekteydi. O sezon ilk Dünya Şampiyonluğu’nu elde eden Hollandalı, sezon süresince katıldığı dört yarışın üçünü de kazanmıştı.&nbsp;Bu sezonla birlikte artık Jaap Eden’in spordaki varlığı tescillenmiş oluyordu. Yerel bir bisiklet kulübünün daveti ile bisiklet sporunda da yer almaya başlayan Jaap, bir sene sonra Arnhem’deki yarışı kazanmayı başarmıştı. Bu sonuçla birlikte Jaap Eden artık iki farklı sporda birden rüştünü ispat etmiş ve komple bir sporcu olduğunu herkese göstermişti.1890’larda Hollanda gazetelerinde spor ya da sporcularla ilgili yazılara rastlamak güçtü. Eden’in adı ise başka sporcuların aksine gazetelerin diğer sayfalarında da yer bulmaktaydı. Sigara, çikolata, pipo, bisiklet ekipmanları ve paten ayakkabıları reklamlarında boy gösteren Jaap Eden’in, Hollanda’nın ilk spor reklam yüzlerinden biri olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.<img src="https://images.aposto.com/2021/9/6/1634975265787.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.75" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><figure fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; box-sizing: border-box;"><figcaption fr-original-style="" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Jaap Eden’in bulunduğu Whitworth reklamı playingpasts.co.uk</figcaption></figure>Reklamlarda var olması Eden’i çok tanınan bir sporcu yaptığı kadar başına bir takım belalar da açmıştı. Öyle ki, 1894 yılında Whitworth marka bir bisiklet tanıtımında yer aldığı için Birmingham Açık Yarışması’na katılmasına izin verilmemişti.&nbsp;1800’lü yılların sonu 1900’lü yılların başı sporun içindeki amatör ve profesyonellik tanımlarının sertçe çizildiği ve profesyonelliğin kesinlikle kabul edilmediği yıllardı (Bunun bir örneğini FA Kupası’nın ilk yıllarına odaklanan Netflix yapımı ‘’English Game’’ isimli dizide futbol üzerinden görebilmekteyiz). Eden’in ince çizgi üzerindeki yürüyüşü burada başlamıştı. İki tanım arasındaki varoluş mücadelesi onu önemli spor figürlerinden biri yapmıştı.&nbsp;Birmingham Açık’taki yarışlara yine de katılmış, sonuç kağıdında adı geçmemesine rağmen yarıştan ikinci olarak ayrılmıştı. Sonuçlarda adı olmasa da İngiliz basınında kendine yer bulmuştu. Basın onun için ‘’şimdiye kadar görülen en iyisi’’ tanımını yapmıştı. Bu sükseli zafer Eden’in tanımları yerinden oynatmasına sebep olmuştu.<img src="https://images.aposto.com/2021/9/6/1634975286233.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.81" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><figure fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; box-sizing: border-box;"><figcaption fr-original-style="" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Jaap Eden,1896 kaynak :playingpasts.co.uk</figcaption></figure>Eden 1896 yılında artık bir profesyonel olarak kabul edilmesiyle birlikte birçok yarışamadan mahrum kalmıştı. 1895 yılında tartışmalar henüz devam ederken Eden için bir muafiyet verilmiş ve böylelikle yarışlara katılmaya hak kazanmıştı.&nbsp;Bu yıl Eden, Dünya Paten Şampiyonası’nı bir kez daha kazanmıştı. Aynı yıl 10 km Bisiklet Dünya Şampiyonası’nı da kazanarak bir takvim yılında iki farklı sporda ‘Dünya Şampiyonu’ olan ilk ve tek sporcu olmayı başarmıştı. 1896 yılında bir kez daha Dünya Paten Şampiyonu olup pateni bırakmış ve artık profesyonel bir bisikletçi olmuştu.&nbsp;<h1 fr-original-style="" style="font-size: 2em; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yokluk</h1>Yüzyılın sonunda bisiklet sporunda, sporcuların üreticiler tarafından desteklenmeye başlamasıyla rekabet seviyesi sertleşmiş ve amatörlüğün kuralları sorgulanır bir hal almıştı. Eden profesyonellik kararı sonrası dönemin bisiklet merkezi&nbsp;Fransa’ya, Paris’e taşındı. Jaap Eden’in hayatının bundan sonraki dönemi maalesef ilk yarısı kadar iyi geçmeyecekti.&nbsp;Sigara ve alkol ile olan ilişkisi form düşüklüğüne neden olmuş artık eskisi kadar başarılı sonuçlar elde edememişti. İstediği para ödüllerini Avrupa kıtasında bulamadığında şansını okyanusun diğer yakasında denediyse de sonuç değişmemişti. Önce 1902 yılında sporu bırakma kararı almış, sonrasında kısa bir geri dönüş sonrası 1904 yılında kesin olarak spordan emekli olmuştu.&nbsp;Birçok farklı işte denemelerde bulunsa da başarılı olamamıştı. 1925 yılında, 51 yaşında alkol tedavisi gördüğü klinikte vefat ettiğinde, yakınları cenaze masraflarını karşılamak için Eden’in eşsiz kariyerinde kazandığı kupaları satmak zorunda kalmıştı.&nbsp;Sporda örneğine nadir rastlayabileceğimiz bir yüksekliğe erişen Eden’in hayatı yoklukla son bulmuştur. Tüm bu varlıklar ve yokluklar, amatörlük ve profesyonellik arasındaki ince çizgi üzerindeki yalpalanmalara baktığımızda Jaap Eden için Hollanda’nın en büyük spor efsanelerinden biri olduğunu söylersek yanılmış olmayız.&nbsp;1972 yılından beri Hollanda’da Yılın Spor İnsanı Ödülü’nün onun adıyla verilmesi bu tezi kanıtlar nitelikte. 1961 yılında Amsterdam’da açılan buz pisti de yine onun adını taşımaktadır.<img src="https://images.aposto.com/2021/9/6/1634975312789.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.82" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><figure fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; box-sizing: border-box;"><figcaption fr-original-style="" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Hollanda Yılın Spor İnsanı Ödülü Kaynak : Wikipedia</figcaption>Eden’in adına verilen ödülü kazanan isimlere baktığımızda sıklıkla bisikletçi ve patencilerle karşılaşmamız, yukarıda bahsini ettiğimiz spor, kültür ve süreklilik ilişkisini gösterir niteliktedir. Malumunuz amatörlükle, profesyonellik arasındaki ilişki elde edilen kazanç ile ilgilidir, yani parayla. 2019 yılında Hollanda Kraliyet Darphanesi, Jaap Eden’in adına hatıra parası bastı. Eden’in bugün, kariyeri boyunca yürüdüğü ince çizgiyi belirleyen metanın üzerinde dünyayı dolaşıyor olması da bize sporun hayata dair bıraktığı yegane hikayelerden biri olsa gerek.<a fr-original-style="" href="https://youtu.be/VJGhxouolss" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2021/9/2021-10-23T07:49:34.523Z.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a></figure>

Jaap ile ilgili hikayeler