7 Ekim’de Hamas’ın İsrail’e yönelik saldırılarının ardından başlayan, şu anda İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırılarıyla devam eden İsrail-Hamas savaşı; sivil ölümleri ve medyaya yansıyan/yansımayan birçok hak ihlali nedeniyle birtakım kavramları ve kurumları yeniden tartışmaya açtı.&nbsp;Savaş suçu, savaş kanunu kavramları İsrail ve Hamas üzerinden değerlendirilirken Uluslararası Adalet Divanı, Uluslararası Ceza Mahkemesi gibi yapıların da neler yapabileceğine ilişkin birtakım soru işaretleri yeniden oluştu.&nbsp;Peki bu kavramlar ve kurumlar neler? Neler yapabilir?&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Savaş suçu</h2>Savaş suçu kavramı, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ardından da gündeme geldi. Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ardından sivillere yönelik saldırılarının “savaş suçu” olarak nitelendirildiği bildirildi.&nbsp;Nedir? Savaş suçu kısaca; askerî veya sivil, kişi veya kişilerin, savaş kanunlarını ihlal nedeniyle uluslararası ceza hukuku çerçevesinde yargılanıp cezalandırılabileceği suçlar olarak tanımlanıyor. Buna göre;&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Siviller:&nbsp;Sivillere kasten saldırılamaz. Sivillerin öldürülmesi, kötü muameleye tabi tutulması, zorla çalıştırılması kamu ve özel kişilerin mallarının yağmalanması savaş suçu teşkil eder. Sivillerin hayatta kalmaları için hayati önem taşıyan altyapılara da saldırılamaz.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Savaş esirleri:&nbsp;Savaş esirlerinin öldürülmesi ya da kötü muameleye tabi tutulması, rehinelerin öldürülmesi gibi eylemler savaş suçu olarak kabul edilir. Ayrıca yaralı esirlerin tedavisi zorunludur. Savaş esirlerine ve sivillere karşı kötü davranmak da savaş suçu oluşturan davranışlar arasında yer alır.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Saldırı:&nbsp;Savaş hukuku sınırları içinde, yerleşmiş güvenliğinin ihlali, çatışma sırasında kabul edilmiş prosedürlerin ve kuralların çiğnenmesi, örneğin ateşkes bayrağını kaldıranlara saldırmak veya ateşkes bayrağını yanıltıcı şekilde kullanıp saldırmak, savaş suçu sayılır.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Silahlar: Yasa dışı silahların kullanımı 'amasız, fakatsız' yasaktır. Sivil nüfusun yoğun olduğu bölgelerde, yani şehirlerde ağır patlayıcı silahların kullanılmasından kaçınılmalıdır.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Savaş kanunlarının ihlali: Ülkelerarası çatışmalarda savaş kanunlarının ihlali de savaş suçu olarak kabul edilir.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bununla birlikte:&nbsp;Savaş suçları toplu katliam ve soykırım olaylarının bir parçası olmasına rağmen, bu tip suçlar genel olarak uluslararası insani hukuk çerçevesinde "insanlığa karşı suçlar" kapsamına girer.</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Savaş Hukuku</h2>Savaş hukuku, Birinci Dünya Savaşı’na kadarki dönemde birden fazla sözleşmeden oluşturulmuştur. Oldukça ayrıntılı düzenlemeler getiren bu sözleşmeler ile savaşın yürütülmesi konusundaki hukuksal boşluklar kapatılmaya çalışılmış ve bunun için “Martens hükmü”nden <a fr-original-style="" href="http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2008-79-470" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yararlanılmıştır</a>.Ancak bu yazıda temel alacağımız sözleşme olan Cenevre Sözleşmesi; İsviçre'de imzalanan dört anlaşmadan oluşur.Silahlı çatışma mağdurlarının korunmasına yönelik kurallar getiren <a fr-original-style="" href="https://tr.euronews.com/2019/08/12/cenevre-sozlesmeleri-nin-70-yilinda-savas-suclari-ve-sivillerin-korunmas-nda-dunya-ne" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Cenevre Sözleşmeleri'nde</a> yer alan ağır ihlaller ise kasten öldürme, işkence, &nbsp;insanlık dışı muamele, kasten ciddi yaralanmalara yol açma, askerî gerekliliğin haklı kılmadığı, hukuka aykırı ve keyfi olarak gerçekleştirilen yıkım ve mülkiyete el konulması, bir savaş esirini ya da korunan birini yabancı kuvvet emrinde hizmete zorlama, bir savaş esirini ya da korunan bir kişiyi adil ve olağan yargılanma hakkından kasten mahrum etme, korunan bir kişiyi hukuka aykırı olarak sürgün, nakil ya da tecrit etme, rehin alma gibi gruplara ayrılıyor.Herhangi bir savaş ilanı ya da milletler arasındaki bir çatışma hâlinde; bir ulusun kısmen veya tamamen başka bir ülke ordusu tarafından işgal edildiği durumlarda, bu işgallere karşı silahlı bir direniş olmasa dahi Cenevre Sözleşmeleri geçerli oluyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Uluslararası Adalet Divanı ve Uluslararası Ceza Mahkemesi</h2><a fr-original-style="" href="https://hukukbook.com/uluslararasi-adalet-divani/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Uluslararası Adalet Divanı</a>&nbsp;(UAD), Birleşmiş Milletler’in (BM) başlıca yargı organı olan ve problemleri çözmede kullanılan uluslararası bir mahkemedir. Görevi, devletler arasındaki anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmak ve BM ve ona bağlı özel teşkilatlara hukuk müşavirliği hizmeti vermektir. BM’ye üye olan devletlere açık olan UAD kişi ve uluslararası örgütlere açık değildir. Lahey Divanı olarak bilinen divan, 1946 yılında kurulmuştur. UAD, ceza mahkemesi değildir. Sivil bir mahkeme olan UAD, hükümetler arasındaki çatışmalar üzerinde yoğunlaşmakta, bireysel suçluların üzerinde hiçbir yetkisi bulunmamaktadır. Divan, kara ve deniz sınırları ve bölgesel özerklik gibi konulara barışçıl çözümler getirerek, anlaşmazlıkların tırmanmasını önlemektedir. UAD, savaş suçlularını yada insanlığa karşı suçlar gibi bireyler üzerinden yürütülen konuları yargılayamaz.&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/articles/cp06j3ynm94o" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Uluslararası Ceza Mahkemesi</a>&nbsp;(UCM), kuruluş belgesi Roma Statüsü olan, savaş suçları, insanlığa karşı işlenen suçlar, soykırım suçları ve saldırı suçlarına bakan uluslararası bir mahkemedir. 1 Temmuz 2002 tarihinde kurulmuş ve 11 Mart 2003 tarihinde çalışmaya başlamıştır. Mahkeme binası "Ev Sahipliği Anlaşması" yaptığı Hollanda'nın Lahey kentinde bulunmaktadır. UCM yargılamasında, suçun faili eğer kendi uyruğunda olduğu devletin yargılamasına tabi olmuşsa, bu durumda UCM'de ikinci kez yargılanması söz konusu olamayacaktır. Bunun sebebi ise; bir kişi bir suç için iki kez yargılanmaz (non bis in idem ilkesi)İsrail'deki saldırılarıyla Hamas'ın ve işgal altındaki Filistin topraklarına yönelik saldırılarıyla İsrail'in savaş suçu işlediği iddia ediliyor. Tarafların kendi ülkelerinde yargılanmaması hâlinde, Lahey'deki UCM, devreye girebilecek tek uluslararası hukuki organ.

Aposto Gündem

Savaş suçu, savaş kanunu kavramları İsrail ve Hamas üzerinden değerlendirilirken Uluslararası Adalet Divanı, Uluslararası Ceza Mahkemesi gibi yapıların da neler yapabileceğine ilişkin birtakım soru işaretleri yeniden oluştu.

Savaş suçu nedir? Neler yapılabilir?

Dünyada görüp görülebilecek tüm anlaşmazlıkların, gerilimlerin ve uyuşmazlıkların hayat bulduğu yerdir Orta Doğu.&nbsp;Modern ekonominin en önemli kaynaklarına ev sahipliği yapan, bu nedenle de konumu itibarıyla büyük stratejik öneme sahip olan bu coğrafyanın özelliği ise tüm bu zenginliğe rağmen bitmeyen savaşlara, hukuksuzluğa, diktatörlüğe ev sahipliği yapıyor olmasıdır.&nbsp;Öyle ki, günümüzde Avrupa’da artık üçüncü sınıf haklar tartışılırken, insanın en temel hakkı olan “yaşama hakkı” bile buradaki insanlara çok görülmekte. Yıllardır bitmeyen ve 18 gün önce tekrar alevlenen savaşın ve böylesi bir istikrarsızlığın içinde yaşam mücadelesi veriyor, Orta Doğu halkı ve Filistinliler.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neler oldu?&nbsp;</h2>Arap-İsrail savaşı tartışmasız bölge tarihinin en önemli savaşlarından biri olmuştur. 1948’de İsrail’in kurulmasıyla başlayan ve her defasında daha şiddetlenerek günümüze uzanan bu savaşın kazanandan çok kaybedeni var.&nbsp;7 Ekim’de Hamas’ın "Aksa Tufanı" adı altında başlattığı saldırılar sonucu yaklaşık 3 haftadır devam eden savaşta şimdiye kadar Gazze ve İsrail’de 5 bin’den fazla insan hayatını kaybetti. Saldırının ardından Gazze’yi tamamen ablukaya alan İsrail’in, ilk 10 günde elektrik ve suyu keserek, bölgeye gelen gıda, yakıt ve ilaçların girişini de engellediği biliniyor. Birleşmiş Milletler’e göre Gazze nüfusunun neredeyse yarısı bölgeyi terk etmek zorunda kaldı. Sağ kalanların çoğu da gitmenin yollarını arıyor; ancak Gazze Şeridi’nin bir ucu İsrail’e, diğer ucu da Mısır’a çıkarken Filistinlilerin nereye gidebileceği büyük bir tartışma konusu. En temel insani ihtiyaçları için uluslararası yardıma muhtaç olan Filistinlilerin neredeyse aldığı nefes bile izne tabi.&nbsp;Özetle Gazze, insani bir felaketle karşı karşıya.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Savaşın hukuki boyutu&nbsp;</h2>İsrail, saldırıya uğradığı andan itibaren Gazze’de orantısız güç kullandığı ve uluslararası hukuk kurallarını ihlal ettiği gerekçesiyle çokça eleştiriliyor. Uluslararası hukuk ve Uluslararası İnsancıl Hukuk (UİH) kurallarının hem devlet hem devlet dışı aktörler üzerinde bağlayıcı olduğu biliniyor.&nbsp;UİH bir savaşın nasıl yürütüleceğini belirleyen kuralları oluşturarak (Savaş Hukuku), savaşın gerekçelerinden bağımsız olarak sivillerin yaşayacağı hayati tehlikeyi ve olası hak ihlallerini ortadan kaldırmayı amaçlar. Cenevre Sözleşmeleri de UİH’nin çekirdeğini oluşturmaktadır. Dolayısıyla, herhangi bir çatışmada her iki tarafın da göz önünde bulundurması gereken kurallar varken, mevcut savaşta her iki tarafın da bir dizi savaş suçu işlediğini söylemek mümkün. Uluslararası hukuka göre herhangi bir saldırıya uğraması hâlinde devletlerin savaş hukuku kuralları çerçevesinde meşru müdafaa hakkı&nbsp;vardır; ancak İsrail’in 7 Ekim’den bu yana Hamas saldırılarına verdiği yanıt meşru müdafaadan ziyade bir "toplu cezalandırma"&nbsp;olarak adlandırılabilir.&nbsp;"Herhangi bir savaş durumunda bölgedeki sivillerin toplu olarak cezalandırılmaları, öldürülmeleri, rehin alınmaları, temel insani ihtiyaçlarından mahrum bırakılmaları uluslararası hukuka göre savaş suçu olarak teşkil etmekte ve Cenevre Sözleşmelerince yasaklanmaktadır." Buna göre Gazze’yi tamamen abluka altına alarak Filistinlilerin elektrik ve suyunu kesmesi, bölgeye gelecek temel gıda, yakıt ve sağlık malzemelerinin engellenmesi, içinde sivillerin bulunduğu hastane ve kiliselere roketlerle saldırılması İsrail’in savaş suçu işlediğinin açıkça göstergesidir. (savaş suçlarına ilişkin Roma Statüsü, Cenevre Sözleşmeleri dördüncü muahede, madde 18 &amp; 53).&nbsp;Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM), Roma Statüsüne bağlı olarak savaş suçları, soykırım, insanlığa karşı işlenen suçlara bakan uluslararası bir mahkemedir. Her ne kadar İsrail Roma Statüsüne taraf olmasa da Filistin 2015’ten bu yana UCM’ye taraftır. Söz konusu savaş suçları UCM’ye taraf olan Filistin topraklarında işlendiği için, UCM hukuken İsrail’e karşı gerekli yargı sürecini başlatabilir.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Süregelen istikrarsızlık</h2>Orta Doğu’da bitmek bilmeyen insan hakları ihlalleri, şiddet ve istikrarsızlığın başlıca sebeplerinden biri bölgedeki politik sistemin "merkeziyetçi" bir yapıya sahip olmasıdır. Demokratik yönetim biçimi neredeyse hiç olmadığından insanların en temel hakları bile sürekli tehdit altında olmuştur. Jeopolitik konumu itibarıyla özellikle petrol anlamında oldukça zengin olan Arap ülkeleri, bu zenginliği halkın refahı ve demokrasinin inşasında kullanmak yerine her defasında güvenlik ve askerî harcamalara yönelmiştir.Arap Baharı'nın da fitilini bu zor ve güvencesiz yaşam koşulları, diktatörlük altında baskıcı ve yozlaşmış bir yönetimin reddi, demokrasiye duyulan özlem ateşlemiştir. Arap Baharı her ne kadar hedeflediği sonuçlara ulaşamamış olsa da kitleleri haklarını aramak konusunda daha cesaretlendirmiştir. Geçtiğimiz yıl Mahsa Amini’nin ahlak polisi tarafından öldürülmesiyle birlikte İran’daki kadınların başlattığı direniş de bunun en önemli örneklerinden biri.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Muhtemel sonuçlar&nbsp;</h2>2020’de ABD öncülüğünde imzalanan “İbrahim anlaşmaları” ve son aylarda İsrail ve Suudi Arabistan arasındaki olumlu gelişmeler, Orta Doğu tarihinde belki de ilk defa gerçekten bir&nbsp;“barış” olabileceğinin sinyallerini veriyordu.Fakat bu savaşla, tüm umutlar tekrar suya düştü. Savaşın ne kadar devam edeceğini veya nasıl sonuçlanacağını tahmin etmek zor. Ezeli düşmanı İsrail’in karşısında Hamas’ın en büyük destekçisi olan İran, olası bir kara harekâtında, Hizbullah aracılığıyla bölgeye askerî bir müdahalede bulunabilir.&nbsp;Zira İran hükümetinin&nbsp;(özellikle Mahsa Amini olaylarının ardından)&nbsp;kendi içinde meşruiyetini geri kazanmak için bu savaşa oldukça ihtiyacı vardı. Bu da savaşın büyümesine neden olacaktır.&nbsp;İkinci ve daha muhtemel olasılık ise Türkiye ve Katar gibi ülkelerin bir araya gelerek diplomasi yoluyla savaşın bitirilmesine yönelik gerekli adımların atılması olacaktır.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yazarın yorumu:&nbsp;1967’den beri işgal altında olan Gazze’de ilk kez bu boyutlarda can kayıpları yaşanıyor. 360 kilometre karelik bir alanda 2 milyon Filistinli yıllardır adeta bir “açık hava hapishanesinde” yaşayarak, İsrail’in keyfine göre vereceği suya, elektriğe ve temel ihtiyaçlara erişmeye ve hayatta kalmaya çalışıyor. Rusya’nın Ukrayna’ya yaptıkları anında savaş suçu sayılırken nasıl oluyor da İsrail’in Filistinlilere yaşattıkları "nefsi müdafaa", "demokrasi mücadelesi" oluyor? Batı’nın dilinden düşüremediği “demokrasi” ve “hukuk kuralları”nın bu derece keyfe keder işliyor olması, Batı’nın aslında ne kadar samimiyetsiz olduğunun ispatı. İsrail’in asıl amacı "Hamas’ın sonunu getirmek" adı altında Filistinlilere karşı işlediği sayısız savaş suçunu ve soykırım suçunu hafifletmek. Kaldı ki Gazze’nin hikayesi ve Filistinlilerin mücadelesi Hamas’la başlamadı. Hamas aslında sadece bir oluşum. Onlarca yıldır süren işgalin ve boyun eğdirmeye karşı verilmiş ulusal bir siyasi tepki. Filistin’in birçok ülke tarafından devlet olarak bile tanınmadığını göz önünde bulundurursak yıllardır çözüm diye masaya yatırılan “iki devletli çözüm” fikrinin aslında bir yanılsamadan ibaret olduğunu çok net görebiliriz. Zira ortada ancak niyet ve güven varsa bir çözüm üretilebilir. Bunların hiçbiri yokken ve mevcut hâliyle “iki devletli çözüm” fikri sadece tek bir tarafa hizmet ederken bunun bölgeye ne derece barış getirebileceği de bir başka tartışma konusu.</li></ul>İstikrarsızlık, şiddet, insan hakları ihlalleri Orta Doğu coğrafyasında hep var olmuştur. Bunun nedeni demokrasi kavramının bölgeye yayılmasının engellenmesidir.&nbsp;Orta Doğu’ya demokrasi gelebilir.&nbsp;Fakat demokratik bir Orta Doğu’da Batı hiçbir zaman çıkarlarını elde edemeyeceği için, bitmek bilmeyen sorunlar ağı oluşturmak ve onları körüklemek Batı’nın her zaman işine gelmiştir.&nbsp;

Savaş Hukuku ile ilgili hikayeler