Yazı: Clifford Siskinİngilizceden Çeviren: Yusuf Has <hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bu monografi, Aydınlanma devrinin en sıradışı belgelerinden birinin, daha yaygın bir okuyucu kitlesine ulaşmasını sağlamak gibi önemli bir vazifeyi üstlenmektedir. Adil Entelektüel Kulübü’nün Bir Tasviri (1720), Edinburg’da karşılıklı gelişim amacıyla bir araya gelen genç kadınların oluşturduğu küçük ve gizli bir kulübü betimleyen bir eserdir. Bu kadınlar, sırları tam dışarı sızmak üzereyken herkesten önce davranarak girişimleriyle ilgili bu tasviri yayınlama adımını atmayı seçmişlerdi. Söz konusu metin, “entelektüel emek” ve kulüpler gibi bu emeği mümkün kılan dernek türleri hakkındaki modern fikirlerimizin tarihinde bir milat taşıdır. Onsekizinci yüzyılın ilk çeyreğinde kurulan kulüp, yazagelmiş olduğumuz cinsiyet ve feminizmin tarihlerinin ilk bölümlerini ve onların Aydınlanma dediğimiz bilginin yaygınlaşma sürecinde oynadığı hayati rolü yeniden düşünmemize yardımcı olmaktadır. Tarbuck, Tasvir hakkındaki ilk kapsamlı incelemeyi sunarak bu konuların yeniden değerlendirilmesine önemli bir katkıda bulunmaktadır. Yazar özellikle üç kritik sorunun üzerine eğiliyor: literatür incelemesi dahilinde metnin gerçek olup olmadığı sorusu; eserin cinsiyet, sosyalleşme ve eğitim konularını da içeren felsefi bağlamları ve son olarak da serbest zaman, din ve akıl gibi kavramsal mihenk taşları. Tarbuck bu önemli araştırma alanlarının hepsini aydınlatmayı başarıyor.Literatür incelemesi “Bu kadınlar kimdi?” gizeminin çözülmesine bilhassa yardımcı olmakta. Tasvir’in değişik kütüphanelerdeki çeşitli nüshalarına bakarak, Tarbuck kulübün üyelerinin bireysel kimlikleri hakkında şu ana kadar sahip olduğumuz en iyi ipuçlarını elde etmiş görünüyor. Örneğin, “Tasvir‘in “British Library’de bulunan nüshasındaki el yazması notlar, üyelerden birinin Hamilton, bir diğerinin de Bruce isminde kişiler olduğuna işaret etmektedir”. Bu denli muayyen bir düzeydeki arşivsel detektiflik çalışması, özellikle araştırmacının sahtecilikleriyle ün yapmış bir döneme ait bir metinle uğraştığı düşünüldüğünde, hiç de yabana atılacak bir husus değildir. Hele bu metin, yakın zamana kadar standart Aydınlanma tarihlerinin dışında bırakılmış olan kadınlar tarafından yazılmışsa, onun doğruluğunu tespit etmek bilhassa önemli olsa gerek. Tarbuck benim bu tarihten silinen kadınları geri yazma çabalarıma değinme inceliğini gösteriyor, fakat bu monografinin gelecekteki baskılarının Kulüp hakkındaki en son çalışmama atıfta bulunmasında fayda vardır: SYSTEM: The Shaping of Modern Knowledge (MIT, 2016).Tarbuck Tasvir‘in edebi ve felsefi bağlamlarını incelediği bölümlerde, bu belge sayesinde toplumsal cinsiyeti Aydınlanma’nın merkezine koymanın sonuçlarının büyüklüğünün farkında olduğunu çarpıcı bir şekilde gösteriyor. Eğer bu Kulüp halihazırdaki Aydınlanma kurumlarının sunamadığı bir alternatif ortam arayışı idiyse, bu ille de Habermas’ın tanımladığı türde bir alternatif miydi? Tarihyazımında yer edinmiş olan kamu alanı-özel alan ayrımı hakkındaki yorumlar, burada bahsi geçen kadınların önceden özel olarak kabul edilmiş alanı kamu alanı saymalarıyla ortaya çıkan durum sayesinde sorgulanmaktadır.Tarbuck, 18. yüzyıl sosyalleşmesine dair alışageldiğimiz tasvirlerin toplumsal cinsiyet temelinde uğradığı bu tür bir sapmayı açıklığa kavuşturmak üzere kadın yazarların araştırmalarını da erkeklerinki kadar ön plana çıkararak tartışmaya önemli bir müdahalede bulunuyor.Tarbuck’un altını çizdiği gibi, “Bluestockings” derneği çoğunlukla Britanya’nın kadınlar arasındaki ilk entelektüel camiası olarak gösterilegelmiş olmakla beraber, bu cemiyet katiyen Adil Entelektüel Kulübü seviyesinde örgütlenmiş bir sosyalleşme örneği değildi.Tarbuck, Tasvir‘i ve bu eser hakkındaki kendi tahlilini, Elizabeth Eger ve Karen O’Brien’ın kadın yazarlar, sosyalleşme ve İskoçya üzerine önceden sunmuş oldukları çalışmaların içinde konumlamayı ustalıkla başarmaktadır. &nbsp;Adil Entelektüeller’in girişimleri sadece Eger’in eserinin konusu olan Bluestockings üyelerinin çabalarından daha önce gelmiş olmakla kalmayıp, geleceği de öngörmüştür. Örneğin “entelektüel” kelimesini Tarbuck’un deyişiyle neredeyse “modern anlamında” kullanarak, üstelik bunun İskoçya’da yapılmış olduğunun altını çizerek, O’Brien’ın “orada entelektüel sosyalleşme amacıyla yapılan sohbetlerin tam olarak ne ölçüde İngiliz olduğu kadar İskoç aksanıyla da yapıldığını” göstermek üzere daha çok araştırma yapılması çağrısına da cevap vermektedir.İncelemenin “Temeller” adındaki bölümü bu savların neden önem taşıdığını, Adil Entelektüel Kulübü’nün “on sekizinci yüzyılda eğitimli birinin zamanın bilgi üretiminde faal olarak oynadığı rolün yanı sıra, bu kimsenin entelektüel kimliği ve bu kimliğin beraberinde getirdiği sorumluluk gibi konuları tartışmak için iyi bir platform” sunmuş olmasına vurgu yaparak gösteriyor. &nbsp;Tarbuck’a göre özetle bu özellik onların öğrenim ve bilginin “karşılıklı gelişim”nin bir aracı olmasına odaklanmalarında ve bunu başkalarına ilham verecek ölçüde “örgütlü” ve “metotlu” bir biçimde yapmalarında yatıyordu. Tarbuck bu duruma örnek teşkil edebilecek oldukça harika bir olayı açığa çıkarıyor:1722’de İskoç kadınlar için James Robertson tarafından Hanımefendilerin Yazım Kılavuzu adında bir imla rehberi yayınlandı. … Charles Jones’a göre bu kitabın “tamamı kadınlardan oluşan Entelektüel Kulübün 1720’de Edinburg’da egemen olan düzene bir tepkisi” olması olasıydı.Bu iddia doğruysa, bu genç kadınların arayış içinde oldukları “gelişim” amaçladıklarından daha da “karşılıklı” idi. Bu da Tarbuck’un da ifade ettiği üzere, Kulüp üyelerinin neden ve ne şekilde “kendilerini hem bilgi üretim ve paylaşımı hususunda faal olan, hem de düşünceye adanmış bir hayat arayışında olma ahlaki sorumluluğuna sahip birer birey olarak görmüş oldukları”nı açıklamaya yardımcı olmaktadır.Bunu takip eden “Serbest Zaman” hakkındaki bölüm ise bu kavramın 18. yüzyıl İskoçya’sında yaşayan genç kadınların içinde bulundukları durumda hangi özel manaya büründüğüne açıklık getiriyor. Tarbuck’a göre “burada özellikle dikkate değer olan husus, bir genç hanımefendi için formel eğitimin bittiği yaş olan onbeşin Adil Entelektüel Kulübü için giriş yaşı olarak kabul edilmiş olmasıdır.” Böylece bu kadınların kendi iradeleriyle yarattıkları serbest zaman, onlar için yaşadıkları toplumun onlara sunmadığı şeylerin olanaklılık koşuluydu. Tarbuck’un da değindiği gibi, kulüpteki kadınların Mary Astell’in yirmi sene önce yayınlamış olduğu ve kadınlara özel bir akademi planını ortaya atan “Bir Öneri” adındaki eserini okumuş olup olmadıklarını bilmiyoruz. Fakat bunu okumuş olsalar da olmasalar da onlar yeni bir şeyi hayata geçirmek üzere olduklarını biliyorlardı. Kulübün sözcüsü, Bir Tasvir’de bu durumu onların bu Kulübü meydana getirerek “maceracı denizcilere benzer bir şekilde yeni bir ülkeye adım atmakta” olduklarını söyleyerek ifade ediyordu. Bu, Tarbuck’un çalışmasının da detaylı bir şekilde gösterdiği gibi, “Akıl ve Dini İnançlar” arasında dikkatle yol almalarını gerektiren zor bir görevdi. Derya Tarbuck onların bu yolculuğunu tecrübe etmemize yardımcı olduğu için takdiri fazlaca hak ediyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">CLIFFORD SISKIN - New York Üniversitesi

Toplumsal Tarih

Tarbuck'ın incelemesi Aydınlanma devrinin en sıradışı belgelerinden biri olan Adil Entelektüel Kulübü'nün Bir Tasviri (1720) hakkındaki ilk kapsamlı incelemeyi sunarak bu konuların yeniden değerlendirilmesine önemli bir katkıda bulunmaktadır.

Tasvir ile ilgili hikayeler