Yazı: Ayşegül Güngör“İnsanlığın bütün çabaları, tek bir amaca yöneliktir. Kendimize anlattığımız o hikayelerin örgüsüne hayat vermeye.”Bilim ve teknolojiyi edebiyatla birleştiren Richard Powers, bilimkurgu meraklılarının uzun zamandır yakından takip ettiği bir yazar. Yakın zamanda İthaki Yayınları tarafından Türkçeye de çevrilmeye başlanan Powers'ın beşeri bilimleri sosyal bilimlerle biraraya getirdiği kitaplarından Her Şeyin Hikayesi, 2019'da kurgu dalında Pulitzer Ödülü'nü aldı; son yazdığı Bewilderment, 2024 Booker Ödülleri'nin kısa listesinde.Bu yazının konusu olan Galatea 2.2 ise gözden kaçmış olsa da bir modern zaman klasiği olmaya aday. Roman bizi geçmişe, 1995 yılına götürüyor. Kendimizi yazarın mezun olduğu ve kitapta U. olarak geçen üniversitenin koridorlarında buluyoruz. Üçüncü romanından sonra yazmakta zorlanan kahramanımız, mezun olduğu üniversiteye sığınarak ilham arıyor. Bu sırada da keskin bir zekaya sahip, yaratıcı olduğu kadar alaycı bir bilim insanıyla karşılaşıyor. Tek tutkusu insan beynini araştırmak ve sinir ağlarıyla kusursuz bir yapay zeka yaratmak olan Lentz'in Powers’a, Powers’ın da ona ihtiyacı var. İkisi biraraya gelerek Helen’i yaratıyorlar. Lentz onu programlarken, Powers da eğitimini üstleniyor. &nbsp;Powers’ın Helen’i eğitme sürecini izlerken Locke’un “tabula rasa” (boş levha) kavramının günümüzün makine öğrenmesiyle nasıl örtüştüğüne dair bir kurgu ile karşılaşıyorsunuz.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Locke’a göre doğuştan bir bilgi ya da fikir taşımayan insan beyni, boş bir levhaya benzer. Tüm bilgiler, deneyim ve algılar yoluyla elde edilir.</li></ul>Galatea 2.2 edebiyat ve yapay zeka ilişkisini incelerken arka planda beşeri bilimler ile doğa bilimleri arasındaki ilişkileri, sinirbilim ile edebi kurgu arasındaki bağlantısallığı&nbsp;da keşfetmemizi sağlıyor. Kitap boyunca Powers ile Lentz’in ilişkisinde gördüğümüz tatlı rekabette, insanın deneyim ve duyguları ifade etme gücü ile bilimsel düşünce, mantık ve rasyonel düşünebilme yetisi biraraya geldiğinde, bu deneyimin nasıl yeniden yaratabileceği üzerine düşünüyorsunuz.Romanın ana olay örgüsü bir Turing testine dayanıyor. Roman boyunca bilim insanlarının bir edebiyat sınavını geçmek için makine öğrenmesi ile sinir ağları yaratarak insana benzer bir bilinç oluşturup oluşturamayacağını merak ediyorsunuz.Helen’e bir okuma listesi&nbsp;hazırlayan Powers, insan doğası ile edebiyat arasındaki ilişkiye odaklanan eserlere yöneliyor. Milton’un Kayıp Cennet eserinde etik ve varoluşsal problemler üzerine düşünürken, Proust’un Kayıp Zamanın İzinde'siyle de yapay zekanın insan zihninin karmaşıklığı ve zamanla ilişkisine nasıl yaklaştığına tanık oluyorsunuz. Helen, Thomas Mann’ın Büyülü Dağ&nbsp;eserinde tarihsel ve kültürel bağlamları anlamaya çalışıyor; Shakespeare'i dinlerken insanın doğasının karmaşıklığı konusunda hayrete düşüyor.En ilgi çekici bölümler de Helen’in öğrendiklerinden çıkarım yapması, kendisine öfke ve gerilim dolu metinler okunduğunda kendini canlı gibi hissetmesi üzerine. Roman bittiğinde geride düşünmeye değer birçok soru da bırakıyor:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Geçmişimiz ve anılarımız, kimliğimizi nasıl oluşturuyor?</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yapay zeka, bilinci ve düşünceyi taklit edebilir mi?&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yapay zeka, sanatsal yaratım sürecine nasıl katkıda bulunabilir?</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Edebiyat, yapay zeka tarafından taklit edilemeyecek kadar insani bir şey mi?&nbsp;</li></ul>Yalnızca bilim ve teknolojiyi değil, aynı zamanda insan deneyiminin derinliklerini de anlamaya çalışan, çokkatmanlı ve karmaşık bir eser olan Galatea 2.2.&nbsp;çok ilginç bir kitap. Okurken yapay zeka aracılığıyla insan doğasını ve bilincini anlamaya yönelik bir arayışa tanıklık ederken, bu arayışın sınırlarını da görüyorsunuz. Richard Powers, bu romanda insan olmanın ne anlama geldiğini düşünmemiz için bize eşsiz bir deneyim sunmuş.

Aposto Kitap

Bilimkurgu meraklılarının uzun zamandır yakından takip ettiği Richard Powers, İthaki Yayınları'ndan çıkan "Galatea 2.2"yle okurları yapay zekanın sınırlarıyla birlikte insan doğasının derinliklerini de anlamak için bir yolculuğa çıkarıyor. Edebiyat ve teknolojinin kesişiminde bir modern zaman klasiği.

tabula rasa ile ilgili hikayeler