Yerel ve uluslararası gündemi yakalamak için bir başucu kaynağı; her hafta seçim dosyaları, kamuoyu araştırmaları, analizler ve Son Düzlük podcastle yayında!

Türkiye'yi yakala, dünyayı anla.

Spektrum

50 yıl önce, 20 Temmuz 1974'te dönemin başbakanı Bülent Ecevit'in başlattığı Kıbrıs Harekatı, 1950'lerden beri adada yükselen şiddete bir cevaptı. Peki ya sonrası? Bugün halen diplomatik bir bilmece olarak çözülmeyi bekleyen Kıbrıs sorununu, Emekli Büyükelçi ve Global İlişkiler Forumu İcra Komitesi Başkanı Selim Yenel ile konuştuk.

Emekli Büyükelçi Selim Yenel ile: 50. yılında Kıbrıs Barış Harekatı ve 'Kıbrıs sorunu' üzerine

235 yıl önce bugün, 14 Temmuz 1789'da Parisli devrimci grupların Bastille Hapishanesi’ne yaptığı baskın, tarihe Fransız Devrimi’ni başlatan ilk adım olarak geçti. Halen Fransızların ulusal bayramı olarak kutlanan bu gün, devrimin ve getirdiği değerlerin günümüzde nasıl bir rol oynadığını düşünmemize de fırsat sağlıyor. Ne de olsa halen "Avrupa değerleri"nin yapı taşlarından biri olarak görülen Fransız Devrimi, sağ-sol ayrımı ve ulusçuluk gibi kavramların da çıkış noktası.&nbsp;Fransa'da aşırı sağın yükselişine dair tartışmalarının damga vurduğu seçimlerin ardından bir hükümet olmadan yapılan kutlamaların arifesinde, Galatasaray Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü'nden Dr. Magali Boumaza ile son zamanlarda belirsizliklerle örülen Fransa siyasetinin tarihten bugüne taşınan referanslarını konuştuk.Fransız Devrimi, Avrupa'nın temel değerlerinin yapı taşlarından biri olarak kabul ediliyor. Bu temel değerler, bir kesim için dayanışmayı ve eşitliği temsil ederken diğer bir kesim için değişmez geleneksel değerlerle eşanlamlı kabul ediliyor. Peki bugünden bakınca, Avrupa'nın temel değerleri derken kimler için, hangi değerlerden bahsediyoruz?1789 Fransız Devrimi ünlü "özgürlük, eşitlik, kardeşlik" üçlüsüyle getirdiği değerleri evrenselleştirmeyi ve tüm insanlık için savunmayı amaçlamıştı. 1789’daki İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi, uluslararası düzeyde İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin, Avrupa düzeyinde ise Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin ele aldığı bir metin. Alexis de Tocqueville de yazılarında özgürlüğün yanı sıra eşitlik tutkusunun da Fransız Devrimi'ne özgü olduğuna işaret eder.&nbsp;Her ne kadar bu yaklaşım 1980'lerin ortalarında Fransa'daki neoliberal akımla birlikte zayıflama eğilimine girmiş olsa da etkilerini sosyal, yeniden dağıtımcı devlet anlayışında görmek hâlâ mümkün.&nbsp;Öte yandan eşitlik ilkesi, Avrupa’nın hemen her yerinde özellikle göçmenleri hedef alan aşırı sağ popülizmin yükselmesiyle gün geçtikçe zayıflıyor. Göç ve ekonomik krizlerle beraber Covid-19 dönemi de Hıristiyan köklere sahip bir Avrupa'nın muhafazakar taraftarları ile uluslararası açıklık ve azınlık haklarının destekçileri arasındaki gerilimleri ortaya koydu.&nbsp;Uluslararası alanda ise Fransız Devrimi'nden kaynaklanan bu değerlerin popülerliğini kaybetmesi daha çok rekabet, serbest girişim ve bireyciliğe odaklanan küreselleşme ve neo-liberalizmin yükselişi ile ilişkilendirilebilir.<img src="https://images.aposto.com/2024/6/0/1720954586479.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Jean-Jacques-François Le Barbier, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi (1789), Musée Carnavalet, ParisHer zaman Fransız Devrimi’nin üç değeri arasında bir gerilim olduğu söylenir. 2024 Fransası söz konusu olduğunda bu gerilimi nasıl değerlendirirsiniz?&nbsp;Fransız Devrimi'nin sloganı olan "Özgürlük, Eşitlik, Kardeşlik" birbirlerini tamamlasalar da kendi aralarında gerilim içinde olabilen üç ideali temsil ediyor. Bu soruya cevap vermek için son dönemdeki laiklik tartışmaları veya dinî hakaretin cemaatlere saygı adına kategorize edilmesini isteyenler ile ifade özgürlüğünü savunanlar arasında karikatürler üzerine çıkan tartışmalar örnek gösterilebilir.&nbsp;Bir kalkınma faktörü olarak sunulan ekonomik liberalleşme de aynı zamanda artan eşitsizliğin ve nihayetinde Kasım 2018 ile Mart 2020 arasındaki "Sarı Yelekliler" hareketi gibi sosyal gerilimlerin sebebi olarak görülüyor. Aynı zamanda genel olarak baktığımızda ise [ekonomik liberalleşme] ayrımcılıkla mücadele için etnik ve cinsel azınlıkların haklarına yönelik hareketlerin kaynağı olarak da ortaya çıkıyor.Fransız halkının direniş, protesto ve devrim geleneğine sahip bir ulus olduğuna dair genel bir kanı var. Bu geleneğin gerçekten var olduğunu düşünüyor musunuz?(Abbé) Emmanuel Joseph Sieyès’e göre ulus, temsilî hükümet teorisinin kilit taşı olmakla beraber egemenliğini temsilcilere devredebilen ve temsilî demokrasiyi meşrulaştırabilen tüzel kişiliğe sahip kolektif bir varlıktır.&nbsp;Ancak ulus aynı zamanda, bir halkı bir tarihin içine yerleştiren bir kader topluluğu olarak yeniden ele alınabilir. Ernest Renan’ın konu hakkındaki tezi de bu bakış açısından ilerler. Burada ulus inşası içerisindeki rıza kavramı, halkın kaderini gerçekleştirme iradesini kavramayı mümkün kılar. Bu noktada Fransa'da iki bileşen ortaya çıkıyor: Devrimci bir halk ve devletin kalıcılığını somutlaştıran ve ulus-devlet fikri ile karakterize edilen bir ulus.Çağdaş siyaset literatüründe belki de en çok duyduğumuz kavramlardan biri kökeni Fransız Devrimi’ne dayanan sağ-sol ayrımı. Modern demokrasilerde tanık olduğumuz ve devrimden miras kalan bu kavramlardan bahsedebilir misiniz?Fransız Devrimi'nin miraslarından biri olan sağ-sol ayrımı, Fransa Ulusal Meclisi’ndeki oturma düzeninden gelir: Kralın ve yasama üzerindeki veto yetkisinin destekçileri (muhafazakarlar) meclisin sağında otururken, devrim destekçileri (ilericiler) solda oturuyordu. Bu bölünme Restorasyon Dönemi’nde pekişiyor. Sonrasında Avrupa genelinde sol hareket, 19. yüzyıldaki işçi hareketinin getirdiği, Karl Marx ve Pierre-Joseph Proudhon gibi önemli entelektüel figürlerin katkı sağladığı sosyalist değerleri benimsemeye yöneliyor.&nbsp;Bu değerler sonrasında hem Avrupa’da hem de dünya genelinde solcu reform ve devrimlerinin bir parçası hâline geldi. Geleneği merkeze yerleştiren ve serbest girişim ile özel mülkiyeti savunan düzen partileri ise sağ düşünceyi temsil eder hâle geldi.Daha genel anlamda Fransız Devrimi, halk egemenliği tartışmalarına da yön veriyor. Siyasi delegasyon fikrini savunan ulusal egemenlik düşüncesine karşın, referandumlar yoluyla tek egemen ve meşru otorite olan halka doğrudan danışılması taraftarı popülist partiler, devrimi bir ilham kaynağı olarak görüyor.&nbsp;Fransız Devrimi'nin mirasına son örnek olarak da laiklik gösterilebilir: 1905’teki Kilise ve Devlet'in ayrılması yasasına ilham veren laiklik, devletin din konularında tarafsızlığına yol açan cumhuriyetin temel taşı.Michel Vovelle, Devrimci Zihniyet kitabında "Fransız Devrimi korku tarihinde belirleyici bir dönüm noktasıdır" diyor. Bu korku yurttaşların yanı sıra devrimci fikirlerin Avrupa'ya yayılmasından korkan hükümdarlar tarafından da hissediliyordu. Bu korkunun temeli neydi ve sizce bu korku kıtada hâlâ devam ediyor mu? Tarihin o noktasında korkunun nasıl bir şey olduğunu bize anlatabilir misiniz?1789 yılı halkların özgürleşmesi için muazzam bir umudu temsil eder. Devrim, işçi hareketlerinin yanı sıra 19. yüzyıl ulusal kurtuluş hareketleri ve 20. yüzyıldaki sömürgeci tahakkümden kurtuluş hareketlerindeki kolektif hafızanın da bir parçasıdır. Ancak Fransız tarihçi Georges Lefebvre, 1789'un Büyük Korkusu (La Grande Peur de 1789) adlı eserinde olayın kökenlerinin, gelirinin yüzde 80’ini ekmeğe harcayan köylülerin aşırı yoksulluğuna ve korkusuna dayandığını hatırlatır.&nbsp;1789'un Temmuz sonu ve Ağustos başında, Fransız kırsalını bir panik dalgasının sarması tesadüf değildir. Korkuya yol açan düşüncelerden biri de aristokratların yeni doğmakta olan Fransız Devrimi'ni baltalamak için komplo kurması ihtimaliydi. Bu korku, köylüler ve kasaba halkının harekete geçmesine ve senyörlerin evlerine saldırmasına sebep oldu. Bu huzursuzluk hâli ayrıca Fransa'da feodalizmi ortadan kaldıran Ağustos Kararnameleri’nin kabul edilmesine de katkıda bulundu.&nbsp;Büyük Korku ve ona eşlik eden ayaklanmalar sadece üç hafta sürdü. Ancak Georges Lefebvre tarafından yapılan analiz incelendiğinde, Paris'teki protestolar nedeniyle iletişim kopukluğu, gıda kıtlığı ve yaygın işsizliğin neden olduğu yüksek gerilim ve halkı zayıflatmayı amaçlayan soyluların ve yabancı güçlerin yarattığı korku tam olarak görülebiliyor.Halk ayaklanmalarına karşı duyulan bu korku kolektif hafızada da kendisine yer buldu: Fransa’daki Sarı Yelekliler’in&nbsp;sokak hareketlerinin bastırılmasında da bunu görebiliyoruz.<img src="https://images.aposto.com/2024/6/0/1720956075149.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.45" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Pierre-Antoine Demachy’nin İdam, Place de la Révolution tablosu (1793) / Musée Carnavalet, Paris"Ulus" kavramının bir kez daha "Avrupalı kimliği"ne karşı yükseldiğini görüyoruz: Avrupa Parlamentosu'ndaki AB karşıtı ve aşırı sağcı koalisyon "Avrupa'nın Vatanseverleri" Le Pen'in partisini memnuniyetle karşıladı. Avrupa'daki mevcut siyasi ortam için Fransız Devrimi’nden nasıl dersler alınabilir?Ulus iki şekilde yorumlanabilir. İlk olarak, 19. yüzyıl Avrupa'sında, halkların kendi kaderlerini tayin etme hakkı ilkesinde yansıtıldığı gibi, hanedan güçlerinden ve daha sonra sömürgeci güçlerden kurtuluşuyla oluşan bir ulus var. Bir de Fichte’nin Alman idealizminde gördüğümüz, ulusun ortak bir dil ve etnik benzerlikle somutlaştığı daha organik bir anlayış mevcut.&nbsp;Bu iki yaklaşım günümüzde de varlığını sürdürüyor ve halk-ulus çağrısı yapan sol popülist hareketler ile ulusal kimliğin savunulması çağrısı yapan aşırı sağ popülist hareketlerde yankı buluyor. 2024 Avrupa Parlamentosu seçimleri sonrası 12 Avrupa ülkesinden aşırı sağ partilerin oluşturduğu Avrupa'nın Vatanseverleri grubunun milletvekili (MV) sayısını 84 siyasetçiye çıkarması; Fransa, Macaristan ve İtalya gibi birçok Avrupa ülkesinde ikinci yaklaşımın gittikçe zemin kazandığını gösteriyor.Parlemento’daki aşırı sağ partiler, Avrupa Halk Partisi (188 MV), Sosyal Demokratlar (136 MV) ve Renew grubu (77 MV) tarafından işbirliğinin reddedilmesiyle uygulanan cordon sanitaire sayesinde umdukları etkiye sahip olmayabilir.&nbsp;Ancak, Fransa seçiminin iki turunda da gördüğümüz üzere net bir ilerleme kaydeden bu partilerin gelecekteki sonuçlarını yakından takip etmemiz gerektiği aşikar. Ulusal Birlik Partisi’nin 9 milyonun üzerinde oy alması, rekor bir kamusal finansmana erişmesini sağladı; seçilen temsilcilerin aldıklarıyla birlikte 14 milyon avroya yakın bir finansman sağlandığı görülüyor. Bu kaynak da partinin yerel varlığını geliştirmesini ve yöneticilerini daha iyi eğitmesini sağlayacaktır.

Fransız Devrimi'nin ilk adımı Bastille Baskını'nın yıl dönümü olarak kutlanan 14 Temmuz, Fransızların en önemli ulusal bayramı. Ancak bu sene Fransa, aşırı sağın yükselişine dair tartışmalarının damga vurduğu erken seçimlerin ardından kutlamaları bir hükümeti olmadan yapıyor. Galatasaray Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü'nden Dr. Magali Boumaza ile Fransız Devrimi'nden bugün için çıkarılabilecek dersler üzerine konuştuk.

'Korku tarihinde bir ümit anı': Magali Boumaza ile Fransız Devrimi üzerine

31 yıl önce yaşanan Madımak Katliamı, Türkiye'nin yakın tarihinde bir kara leke olarak duruyor. Peki kara lekelerle nasıl başa çıkmalı? Ümit Kıvanç, bir “toplumsal yüzleşme projesi” olarak ortaya çıkan Madımak Katliamı Hafıza Merkezi ve yönetmenliğini üstlendiği “Çok Kötü Bir Şey Oldu” belgeseli üzerine sorularımızı yanıtladı.

'Hâlâ bir daha asla böyle bir şey olmaz diyemiyoruz': Ümit Kıvanç'la Madımak üzerine

19 Nisan’da ABD hükümet görevlileri, Nijer’den askerlerini geri çekeceğini açıkladı. Mart 2024’te ulusal televizyondan Nijer halkına seslenen askerî hükümetin sözcüsü Amadou Abdramane, topraklarında ABD’nin varlığının artık tanımadığını açıklamıştı. Sözcü, ayrıca ABD ile Rusya-İran cepheleri arasında Nijer’i taraf seçmeye zorladığı için Washington’ı da eleştirmişti. 13 Nisan’da Niamey’de düzenlenen protestolarda “Kahrolsun Amerikan emperyalizmi” sloganları atılırken, Rus bayrakları da görülmüştü. <img src="https://images.aposto.com/2024/3/2/1713894167044.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.80" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Protestocular, Rus bayraklarıyla.Neden? ABD’nin kararında, 12 Nisan’da Nijer’e varan 100 Rus eğitmeni ve hava savunma sisteminin de etkili olduğu düşünülüyor. Eski Cumhurbaşkanı Bazoum, Temmuz 2023’teki darbe öncesinde Wagner grubunu dezenformasyon aracılığıyla kamu düzenini bozmakla suçlamıştı. Geçen hafta ülkeye varan Rus askerî personelinin ise Wagner’in yerini alması planlanan yeni paramiliter yapı Africa Corps’un parçası olduğu söyleniyor. Son 10 senede Kremlin’in Afrika’daki gayriresmî koluna dönüşen Wagner paralı asker grubu, lideri Prigojin’in ölümü sonrasında Rus askerî istihbaratının kontrolü altına girmişti.Neden önemli?&nbsp;Mali’de 2020 ve 2021’de ve Burkina Faso’da 2022’de yaşanan darbeler sonrası Nijer, Batılı devletler için Sahel bölgesinde istikrar için önemli bir dayanak noktası&nbsp;hâline gelmişti. 2021’de seçilen eski Cumhurbaşkanı Bazoum, Washington ve Paris ile bölgedeki radikal İslamcı terör örgütlerine karşı işbirliği içindeydi. Nijer, Fransız ve ABD askerî üslerine de ev sahipliği yapıyordu.Burkina Faso, Mali ve Nijer geçen Eylül ayında “Sahel Devletleri İttifakı”&nbsp;adı altında teröre karşı güçlerini birleştirmiş ve Ocak ayında ECOWAS’tan çekildiklerini <a fr-original-style="" href="https://www.africanews.com/2024/03/07/burkina-faso-mali-and-niger-to-form-joint-force-to-fight-jihadist-insurgency/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıklamışlardı</a>. İttifak, üç ülkeden birinin saldırıya uğraması hâlinde diğer ülkelerin askerî yardım sağlamasını gerektiriyor.Bir adım geriden:&nbsp;Temmuz 2023’te Nijer’de Anavatanı Koruma Ulusal Konseyi tarafından yapılan darbe sonrası General Abdourahmane Tchiani, askerî hükümetin başına geçti. Darbe sonrası ABD ve Fransa başta olmak üzere Avrupa Birliği (AB) ve Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) gibi uluslararası aktörler, dünyanın en az gelişmiş ülkelerinden biri olan Nijer’e mali yaptırımlar uyguladı.Nijer ise cevap olarak Fransa ile beş askerî işbirliği anlaşmasını iptal etti. Bir ay sonra da Nijer askerî rejim liderleri, Fransız Büyükelçisi Sylvain Itte’ye ülkeyi terk etmesi için 48 saat süre verdi. Süreç, 22 Aralık 2023’te Nijer’de bulunan son Fransız askerlerinin ayrılmasıyla sonuçlandı. Darbe sonrası dönem, Fransa’nın eski kolonisi Nijer’den gelen uranyuma bağımlı olup olmadığı tartışmalarına da sahne oldu.&nbsp;Başkentinden “Uranyum Otoyolu’’ adıyla anılan bir hat geçen Nijer, 2022 yılında Fransa’nın ilk üç uranyum tedarikçisinden biriydi. Paris’in nükleer gücünü besleyen uranyum anlaşmaları hâlâ yürürlükte.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye ve İran’ın bölgedeki rolü</h2>Ekim 2023’te İran ve Nijer dışişleri bakanlarının görüşmesi sonrasında ABD, iki ülke arasında uranyum ticaretinin başlama ihtimaline karşı endişeleri olduğunu belirtmişti. &nbsp;Aynı dönemde, İran’ın Burkina Faso ile imzaladığı enerji ve inşaat işbirlikleri de bu endişeleri doğrular nitelikteydi.&nbsp;İran, Nijer’e Ortadoğu’dan uzatılan tek yardım eli değil. Fas ve Türkiye de Sahel bölgesinde birçok farklı ülkeyle anlaşmalar imzalıyor. Ankara’nın Afrika bölge politikalarının ana unsuru “yumuşak güç”, Nijer’le arasındaki dinamikte de önemli bir rol oynuyor. 2014 yılında başkent Niamey’de açılan Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) Program Koordinasyon Ofisi’yle birlikte, okullardan su kuyularına Nijer’de birçok kalkınma projesini hayata geçiren Türkiye, Türkiye Maarif Vakfı’nın “Türk-Nijer Dostluk Okulları’’ projesiyle de kültürel gücünü artırıyor. Türkiye ile Nijer’in yakınlaşmasında, Nijer nüfusunun çoğunluğunun Sünni Müslümanlardan oluşması da rol oynuyor.&nbsp;Türkiye, Sahel bölgesinde bir süredir “sert güç” yatırımlarını sürdürüyor. Ankara, 2018 yılında radikal islamcı terör örgütleriyle çatışan G5 Sahel gücüne 5 milyon dolarlık kaynak sağlamıştı; darbe sonrasında Nijer’e silahlı insansız hava aracı (SİHA) tedariki de devam ediyor.&nbsp;Benzer bir durum, 2020’deki askerî darbe sonrası, bu senenin başında yeni Baykar İHA’larını alan Mali’de de yaşanıyor. TV5 Monde’a konuşan siyaset bilimci Federico Donelli, Ankara’nın izlediği politikayı “Türkiye, kendisini Avrupalılara ve Rusya'ya alternatif olarak konumlandırmaya çalışarak fırsatçılık yapıyor” diye yorumlarken “Savunma sektörü, Türk dış politikasının Afrika ülkelerindeki itici gücüdür’’ diyor. Türkiye’nin Burkina Faso’yla da askerî işbirliğini sürdürdüğü biliniyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Batı’nın tepkisi</h2>Sahel bölgesinin Batı’ya sırtını dönüşünün bir trend hâline gelmesinden endişelenen akademisyenler ve üst düzey yetkililer, dezenformasyon nedeniyle Batı’nın bölgedeki etkisini yitirebileceği yorumunda bulunuyor. Ancak olayları sadece dezenformasyon üzerinden okumanın eksik olduğunu ve Batılı ülkeleri sorumluluk almaktan kurtarmadığını söyleyen görüşler de var.&nbsp;Sebebi ne olursa olsun, Nijer’in uranyum rezervleri ve yeni ittifakları, savaş korkularının yükseldiği bu dönemde dengeleri sarsacak bir güce sahip olabilir.&nbsp;

ABD hükümet görevlileri, Nijer’den askerlerini geri çekeceğini açıkladı. Nijer’de geçen sene yapılan darbe sonrası Fransa da askerî birliğini ülkeden çıkarmıştı. Nijer’in yeni askerî hükümeti Batı’dan uzaklaşırken, yeni ittifakları küresel dengeleri nasıl etkileyecek?

Hazal Karabulut