Öğrenmenin kitapçılar, kütüphaneler ve okullarla sınırlı olduğu dönemlerden internet ve teknolojideki gelişmelerle birlikte çok farklı mecralardan ve çeşitli biçimlerde bilgi edinebildiğimiz bir çağa geçtik. Podcastler de uzunca bir süredir hayatımızın parçası oldu.

Ekonomik koşulların giderek zorlaşması ve kültüre ayrılan kişisel bütçelerin küçülmesi, kamusal alanın daralmasıyla birleşince son zamanlarda kitapçıların hem azaldığı hem de tekelleşmeye başladığı malum. Buna bağlı olarak raflardaki kitap çeşitliliği de azaldı, zaten iyi durumda olmayan ulusal ve yerel kütüphaneler ise son 20 yılda hem içerik hem de mekansal olanaklar açısından zayıfladı. Bütün bunlara Türkiye’den uzakta yaşayan ve ana dilinde basılı materyale erişimi kısıtlanan insanların sayısının artması da eklenince, ücretsiz ya da düşük abonelik ücretleriyle erişilebilen podcast’lere ilginin hızla yükselmesi de şaşırtıcı olmasa gerek.

Kültür alanında üretim yapmak isteyenlere yeni imkanlar sunan podcastlerin oluşturduğu büyük ormanın içinde kadınların üretkenliği ise özellikle dikkat çekiyor.

Bugün Türkiye’den kadınların feminist bir farkındalıkla hayata geçirdiği, çağdaş kadın yazarlardan akademisyenlerin sohbetlerine, feminizm tarihinden antik çağdaki kadın hikayelerine, cinsellik ve beden politikalarından bakım emeğine, tıptaki dinamiklere kadar patriyarkanın kadınların hayatına doğrudan etkisini ele alan, birbirinden kıymetli 20 podcast’i mercek altına alıyoruz.

Antik Çağ Kadın Öyküleri | Asuman Kafaoğlu Büke, Ayşe Lebriz Berkem

Mitolojik kadın kahramanların, destan, şiir ve tiyatro eserlerinde nasıl anlatıldıklarını, resim ve müzikte nasıl betimlendiklerini anlatan bir podcast serisi. Tanrıçalar, kraliçeler, peri kızları, büyücüler, cadılar, köle kadınlar... "Her bölümde bir tanesinin hikayesini anlatacağız" diyor Büke ve Berkem.

Ekim 2024’te başlayan podcast halen devam ediyor. Toplam 6 bölümü var. Her bölüm ortalama 20 dakika sürüyor. Bölüm açıklamalarının altında, anlatılan karakterle ilgili heykellere ya da görsellere ait linkler de paylaşılması içeriği zenginleştiriyor. Şu ana kadar Daphne, Galatea, Medea, Ariadne ve Dido konuşulmuş.

Fiskos Masası | Kolektif

Yayıncıların açık kimlikleriyle değil kolektif bir üretim olarak ortaya koyduğu Fiskos Masası yapımcıları tarafından “akademide yolu kesişen bir grup feministin, yarı-akademik, keyfe keder sohbetleri” olarak tanımlanmış.

2021-22 yılları arasında toplam 12 bölüm olarak kaydedilmiş. Ortalama 30 dakika süren bölümleri var. Spotify üzerinden dinlenebiliyor, “Silvia Federici, Caliban ve Cadı” bölümü öne çıkanlardan.

Feminist Eksen | Elif Doğan

Elif Doğan, blog yazılarıyla tanıdığımız, Instagram'da “blogcuanne” adıyla bildiğimiz bir isim. 2009'dan beri blog yazıyor. Meğer Ben Feministmişim ve Annelik Her Zaman Tozpembe Değil adlı iki kitabı, “Başıbozuklar” adında bir kitap kulübü var.

Feminist Eksen ise Doğan’ın ilk podcasti. Spotify’da bulunmuyor, yalnızca Storytel üzerinden dinlenebiliyor ve toplam 10 bölümden oluşuyor. 2019’da kaydedilmiş. Bölümler Elif Doğan’ın bir konukla karşılıklı sohbeti üzerinden ilerliyor. Annelik ve ebeveynlikle ilgili meselelerin çoğunlukla merkezde olduğu

Feminist Eksen'in konuk ettiği isimler sırasıyla Derya Divrikli Gül, Aslı Karataş, Efsun Sertoğlu, Hande Birsay, Rümeysa Çamdereli, Hasan Deniz, Seda Akço, Rayka Kumru ve Arzu Erkan.

Sözcüklerin Cinsiyeti | Senem Timuroğlu, Feryal Saygılıgil

Timuroğlu ve Saygılıgil, çok üretken iki feminist akademisyen. Senem Timuroğlu, Türk edebiyatı, 19. ve 20. yüzyıl Osmanlı kadın edebiyatı, transnasyonal feminizm, dişil yazın, 19. ve 20. yüzyıl Fransız kadın gezi edebiyatı üzerinde çalışıyor ve Kanatlanmış Kadınlar adlı kitabı ile Fatma Aliye hakkında derlemeleri bulunuyor. Feryal Saygılıgil ise toplumsal cinsiyet, feminizm, kadın emeği üzerinde çalışıyor. Affetmenin Kitabı ve Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları kaleme aldığı 5 kitaptan 2’si.

Podcastlerinde dil ve iktidar ilişkisini açıyor; sözcüklerin felsefi, edebi, tarihsel boyutlarıyla cinsiyetli bagajları hakkında derin sohbetler yapıyorlar. Kimi zaman gündeme dair konuları da bölümlerin içine yedirerek ele alıyorlar. Her bölüm yaklaşık 30 dk sürüyor.

"Bir Tahakküm Aracı olarak Dil/Logos ve Logos’a Karşı Feminist Direniş", "Medusa’nın Kahkahası ve Şiddet", "Kadın Yazarların Direniş Stratejileri" ders niteliğinde dinlenebilecek yayınları. Program halen devam ediyor ve 15 günde bir yeni bölüm ekleniyor. Şu anda 15 bölüm mevcut.

Kadınların Agorası | Şebzindedar

Kadınların Agorası'nın yayıncı ve yapımcısı açık kimlikli değil. Podcastin web sitesinde “Şebzindedar” mahlasını görsek de programın, katılan kadınların ortak ürünü olduğu bilgisi geçilmiş. Yine aynı sitede podcast “Kadınlar tarafından kadınların özgürleşmesi için verilen feminist mücadelenin, maddi köklerine dönüşünü amaçlayan, sorgulayan ve tartışan feminist kuram, fikir ve düşünce ve politika ile kadınların ortak ve saklanmış tarihinin konuşulma yeridir” şeklinde tanımlanıyor.

2022-2023 yılları boyunca toplam 17 bölüm olarak kaydedilmiş. Bir bölüm ortalama 1 buçuk saat sürüyor. Spotify üzerinden dinlenebiliyor. Bölümlerde konuşulan konulara ilişkin bağlantılar ve ek okuma önerileri ayrı bir web sayfası üzerinden açık olarak paylaşılmış. Konuşulan meselelerle ilgili metinlere, konukların yazılarına yer verilen bu sayfa için verilen emek takdire şayan.

Program ayrıca feminist mücadelenin kesişimselliğine iyi bir örnek oluşturuyor. Sınıf mücadeleleri, LGBT+ hakları ve kültürü, feminist biyoetik gibi konularda tartışmalar yapılmış. “Kapsayıcılık baskısı altında kadın sporları ve adil yarış” ve “Osmanlı Bursa’sında Kadının Cinsiyet Temelli Sorunları ve Kadın Direnişinin Tarihi” gibi çok spesifik konularda kaydedilen bölümler dikkat çekiyor.

Elim Kalem de Tutar Kadeh de | Deniz Yüce Başarır

Yayıncılık ve seslendirme alanlarından tanıdığımız Deniz Yüce Başarır’ın odağına Türkiye'den genç kadın yazarları koyduğu bu podcastin amacı bu kadın yazarları daha yakından tanımamıza vesile olmak.

2023 yılında başlayan podcast halen devam ediyor, Şubat 2025 itibarıyla 17 bölüme ulaşmış durumda. Her bölüm ortalama 40 dk sürüyor. Başarır podcastini “Sizin en büyük ateşleyiciniz nedir?” sorusuyla açıyor, konuk yazarlarla çocukluklarını, büyüme süreçlerini, edebiyatlarını besleyen kaynakları konuşuyor; aralarda kitaplarından bölümler de okuyor.

“Yazmak sizin için bir armağan mı külfet mi?” “Türkiye’de kadın olmak deyince aklınıza hangi kelimeler geliyor?” “Keşke ben yazsam dediğiniz bir kitap var mı?” soruları tüm bölümlerde yazarlara yöneltiyor, bu vesileyle dinleyiciyi yazarın yazma ve yaşama süreçlerine dahil ediyor.

Elim Kadeh de Tutar Kadeh de'ye konuk olan isimler sırasıyla Nermin Yıldırım, Arlin Çiçekçi, Mevsim Yenice, Irmak Zileli, Pelin Buzluk, Sezen Ünlüönen, Sinem Sal, Oylum Yılmaz, Melisa Kesmez, Ayfer Tunç, Mine Söğüt, Aylin Balboa, Figen Şakacı, Müge İplikçi, Gaye Boralıoğlu, Şebnem İşigüzel ve Sibel K.Türker.

Tatlı Su Feministi | Beste Demir Keki

Beste Demir Keki bir avukat. Podcastinin ilk bölümünde neden bu kaydı yaptığını ve feminizmde nerede durduğunu anlatarak başlıyor; kadın olmaya dair hikayelere çok meraklı olduğunu, feminizmle ilgili öğrendiklerini başkalarına da küçük hikayelerle anlatabileceği bir format belirlediğini söylüyor.

Şubat 2024’te başlayan podcast halen devam ediyor. Ortalama 15 dakikalık kısa kayıtlar olarak toplam 15 bölümü var. Konuk aldığı bölümleri de var ama Keki’nin feminizm tarihine dair konuları ele aldığı bölümler çoğunlukta.

Keki, kendi feminizm anlayışını ve amacını “toplumdaki bütün bireylerin biyolojik ya da toplumsal cinsiyete dair sorunlarla karşılaşmadan, kendi potansiyellerini özgürce yaşamasını sağlamamak” olarak tanımlıyor ve ufak tefek de olsa dinleyicinin kulağına feminizm tarihiyle ilgili bilgileri kaçırmak istediğini söylüyor. “Sosyal Medyada Cinsiyet Eşitsizliği” ve “Mary Wollstonecraft” bölümleri öne çıkanlar arasında.

Mental Klitoris | Hazal Sipahi

Hazal Sipahi’nin 2020’den beri devam eden Mental Klitoris podcastinin başında programın amacı ayrıntılı şekilde açıklanıyor. Cinsellik, cinsel sağlık, cinsel şiddet, toplumsal cinsiyet ve haz kavramlarını konuklarıyla birlikte ele alan Sipahi, podcastini "ayrımcı ve cinsiyetçi olmayan, önyargısız bir dilin benimsendiği bir alan" olarak tanımlıyor. Rıza ve onay kültürünü, sağlıklı bir cinselliği savunan program, tüm bu konuları seks pozitif bir bakış açısıyla ele alacağını vurguluyor.

Şu ana kadar 57 bölüme ulaşan podcast, Spotify üzerinden dinlenebiliyor. Her bölüm ortalama 30 dakika sürüyor. Bölüm başlıkları ele alınan konuları açıkça tanımlayacak şekilde belirlenmiş olsa da, bölüm numaralarının eklenmesi bölümleri bulmayı biraz zorlaştırıyor.

Cinsellikle ilgili konuşulmayan konuları ele alması, cinsel sağlığa yönelik “Pelvik Taban Sağlığı” gibi bilgilendirici konuları iyi konuklarla açması podcastin öne çıkan tarafları. Bunların yanında “Antimilitarizm ve Toplumsal Cinsiyet”, “İstanbul Sözleşmesi Tam Metni” gibi bölümler de bu zengin derlemeye eklenmiş.

Kuşaktan Kuşağa Feminizm| Aramızda Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Derneği

Aramızda Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Derneği’nin hazırladığı Kuşaktan Kuşağa Feminizm'in program tanımında “Türkiye’nin feminist mücadele tarihinde farklı kuşaklarda yer almış kişilerle söyleşiler yaparak, hem geçmişi hatırlamak/hatırlatmak hem de o dönemlerdeki aktivizmin günümüzle bağını kurarak geçmişten bugüne ve yarına köprüler kurmak amacıyla hazırlanmıştır” ifadeleri geçiyor.

Spotify üzerinden dinlenebilen program 2023 yılında kaydedilmiş ve 5 bölüm olarak ele alınmış. Her bölümde bir konuk, feminist düşünceyle nasıl tanıştığını ve kendi deneyimlerini anlatıyor.

Konuk olan isimler sırasıyla Handan Koç, Banu Paker, Aksu Bora, Hidayet Şefkatli Tuksal ve Hasbiye Günaçtı olmuş. Her bölüm yaklaşık 1 saat sürüyor.

Feminist İmge | Didem Dayı & Ayşe Durakbaşa

Açık Radyo’da yayınlanan Feminist İmge programının podcast olarak da dinlenebilen kaydında Dayı ve Durakbaşı, programının tanımını “feminizmin tarihine görseller eşliğinde bakmak” olarak yapıyor. İkili, amaçlarının tarihten günümüze kadınların eşitlik mücadelesinin görüntüsünü oluşturan posterler, bayraklar, simge ve semboller, sanat ve tasarım toplulukları üzerinden okunması olarak özetliyor.

2023 yılında başlayan program, 38 bölüme ulaşmış durumda. Son bölüm, Kasım 2024’te eklenmiş. Dayı ve Durakbaşa, bir ara verdiklerini ama programa radyoda devem edeceklerini son bölümde belirtmişler. Bölümlerde konuşulan görseller, Açık Radyo web sitesi içindeki program sayfasından incelenebiliyor.

Her bölüm ortalama 30 dakika sürüyor. “70’li ve 80’li yıllarda kadın hareketinin görsel kültürü”, “Sosyalist ikonografide kadın imgesi” öne çıkan bölümleri.

İşte Böyle Güzelim | Çiçek Tahaoğlu

2011-2018 arasında bianet’te kadın ve LGBTİ+ haberleri editörü olarak çalışan Çiçek Tahaoğlu, 15 günde bir, cuma sabahları, Açık Radyo’daki Açık Gazete programında Türkiye’den ve dünyadan kadın haberlerini değerlendiriyor. Bu programın kaydı Spotify üzerinden dinlenebiliyor.

Kayıtlar ortalama 25 dakika sürüyor, program halen Açık Radyo’da devam ediyor ve bölümler düzenli olarak internete aktarılıyor. Şu anda 16 bölüm kaydı dinlenebiliyor.

Aralık’tan Feminist Tartışmalar | Aralık Feminist Kolektif

Aralık Feminist Kolektif’in açık toplantılar ve feminist tartışmalar üzerine düzenlenen etkinliklerdeki konuşmaların kaydının aktarıldığı podcast serisinde toplam 7 bölüm var; her bölüm ortalama 40 dakika sürüyor.

Birçok konunun kesişimsellik çerçevesinde, hem anlaşılır hem derinlikli biçimde konuşuldu bölümlerin başlıkları “Aileye Feminist İtirazlar”, “Görünmeyen Emeği Görünür Kılmak”, “Boşanma ve Soyadında Yasal Değişiklikler ve Deneyimlerimiz”, “Feministlerin Savaşa Karşı Nasıl bir Barış Politikası Oldu?”, “Kadın Emeği Asgari Ücret Tartışmalarının Neresinde?”, “Toplumsal Yeniden Üretimden Ne Anlıyoruz?”

Deli Asiye | Ankaralı 3 kadın akademisyen

Deli Asiye, kendini "Ankara'da yaşayan ve akademinin dışında da var olmak, yayın yapmak isteyen üç kadının başlattığı feminist bir podcast kanalı” olarak tanımlıyor.

Amatör bir ruhla, feminizmle ilgili konuşmak istedikleri konular üzerinden serbest bir şekilde şekillenen Deli Asiye’de 2020-21 yılında kaydedilmiş toplam 14 bölüm var, her bölüm ortalama 30 dakika sürüyor.

“Bisiklet ve Kadın”, “Dünyayı Gezen Kadınlar” öne çıkan başlıklar.

Bizim Bedenimiz | Irmak Saraç ve Deniz Koloğlu

2023 yılında yayımlanmaya başlayan Bizim Bedenimiz, kadın sağlığı konusunu merkezine alan bir program. Halk sağlığı yüksek lisanslı bir kadın doğum uzmanı olan Irmak Saraçoğlu ile gazeteci ve radyo programcısı Deniz Koloğlu, özellikle genç kadınların bedenleriyle ilgili doğru bilgiye ulaşamadıklarını fark ederek, “Bedenlerimizi ve cinselliğimizi tanımamız bizi güçlendirir ve özgüvenimizi besler” diyerek yola çıkmışlar.

Annelik süreçlerindeki kişisel deneyimleri ve paylaşımları da hem programı ve hem biraraya gelişlerini şekillendirmiş. Amaçlarını ilk bölümde şöyle özetlemişler:

"Cis kadınlar ve kendilerini kadın olarak hissedenlerin büyük çoğunluğu, bedenlerini toplumsal cinsiyet normları, roller ve estetik algısının dayattığı bir kadınlık üzerinden okuyarak, öncelikle ona bakanların gözünden değerlendirmeye şartlanıyor. Oysa bedenleri hakkında bilgi sahibi olmaları, onları güçlendirir ve özgüvenlerini besler."

“Ayrımcılıktan muaf bilimsel bilgiyi dolaşıma sokma” gayesiyle, kadınların bedenleriyle farkındalıklarını yükseltirken, beyaz erkek bedenini norm olarak kabul etmiş tıbbın, erkek bedeni dışındaki bedenler üzerindeki bilgiyi merkeze almadığını göstermeyi de ustalıkla başarıyorlar.

Bizim Bedenimiz 52. bölüme ulaşmış durumda. Her bölüm ortalama 40 dakika sürüyor; Spotify’da ve Youtube’da dinlenebiliyor. “Sağlık Sistemi ve Kadın Sağlığı”, “Jinekolojik Muayene”, “Gebelik ve Doğumun Tıbbileştirilmesi” öne çıkan bölümleri.

Mor Çatı Anlatıyor | Mor Çatı Vakfı

Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı, 1990 yılında kadına yönelik şiddetle mücadele etmek amacıyla feministler tarafından kurulmuş bir vakıf. Programın merkezinde “erkek şiddeti” meselesi var. Podcastin amacı ise “Mor Çatı deneyiminden hareketle erkek şiddetinin kadınlar üstündeki etkisini, kadınları şiddet ilişkisinde tutan nedenleri ve kadınların şiddetten uzaklaşma mücadelelerini ele almak” şeklinde tanımlanmış.

Kadına yönelik şiddetin kökenine dair çok açıklayıcı bilgiler sunan program, toplam 10 dakikalık 16 bölümlük bir kayıttan oluşuyor; Spotify üzerinden dinlenebiliyor.

Neden Feminist Dış Politika? | Işın Eliçin

Gazeteci ve televizyon sunucusu Işın Eliçin’in genellikle erkeklerin ve erkek dilinin hâkim olduğu dış politikaya kadınların yaklaşımlarını merkeze aldığı 9 bölümlük program, 2023 yılında kaydedilmiş. Her bölüm yaklaşık 20 dakika sürüyor; Spotify üzerinden dinlenebiliyor.

Eliçin’in bu serideki söyleşilerinin çerçevesini şöyle belirlemiş: “Feminist dış politika” nedir ya da dış politika nasıl feminist olur? Feminist politikalar nasıl fark yaratır, dış politika ve uluslararası ilişkiler alanında feminist yaklaşım izleyen ülkeler hangileri? Türkiye’de dış politika yapımında kadınlar ne kadar etkili olabiliyor ve daha barışçı bir dünya için feminizm nasıl bir rol oynayabilir?

Bu alanda Türkçedeki tek podcast kaydı olarak dikkat çekiyor.

Ariadne ile ilgili hikayeler