David Lynch’i bu hafta kaybettik. Renklere tutkun bir ressam ve rüyalarını sinema aracılığıyla eğip büken bir yönetmen olmasının ötesinde, bir büyücüyü ve belki de çağdaş bir filozofu yitirdik. &nbsp;Bir çocuk, merakını ve ilgisini nasıl ciddiye alıp şımarıkça keşfediyorsa o da son ana kadar bunu yaptı. Baskılamadan, yutturmaya çalışmadan, ille de anlaşılma çabası olmadan yumuşak ama kararlı bir enerjiyle kırmızıyı bulaştırdı yeryüzüne. Ne yaptığını çok iyi bilen bir sanatçının bazen de ne yaptığını hiç bilmemesi ve buna izin vermesi hiç de kolay bir şey değildir. Chris Rodley onun hakkında şöyle der:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Lynch açıklamaktan ziyade göstermeyi, kural koymaktan ziyade hissetmeyi yeğlemektedir. Yönetmenin sinemaya yaklaşımı, bu yüzden umutlanılabileceği gibi sadece ileri derecede sezgisel olmak değil, fakat aynı zamanda tesadüfün, kaderin ve beklenmedik olayların değerlendirilmesine de açık olmak şeklindedir… O, kendisini düşünceleri ve imgeleri ayarlamaya çalışan bir ‘radyo’ olarak nitelemektedir.”</blockquote>Ona bir filozof dememin sebebi çok sevdiği ve uyur uyanıkken gündüz rüyalarına daldığı bir koltuğunun&nbsp;olması hep, bazen de bir şezlong. Dışardan hiçbir şey yapmıyormuş gibi görünürken düşünceleri ve onların yarattığı sezgileri ciddiyetle bedeninde gezdirmesi. Onu harekete geçiren rüyalar, fikirler… Sanki yarattığı şeyle bedenini yarıp cesurca “İşte buradayım!” demesi. Sınırı, başlangıcı ve sonu olmayan bir varoluş. Dünyayı bir bütün olarak algılıyor David Lynch, etki-tepkiye her an açık bedenini de nesnesi yapabiliyor bu dünyanın.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/0/0/1737275648161.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.80" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Çocukken ressam olmak isteyen Lynch, yaşadığı o küçük kasabada bir atölye tutuyor ve resimleri için orada çalışmaya başlıyor. Dünyayı bir çocuk merakıyla gören bu gözler, baktığı her şeyi de büyülü görüyor. Ucubelik ve çirkinlikte güzelliği arıyor. Karakterleri dev olabilir ya da cüce. Tıpkı çocukların uzaktan baktığında her şeyi çok abartılı görmesi gibi... Karşılaştığı her şeye, her an şaşırabilme becerisini hiç kaybetmeyen yönetmen, çocukluğunu şöyle anlatır:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Fakat çocukken bir sürü gizemli şey vardır. Ağaç gibi basit bir şey, duygu uyandırır. Siz onu uzaktan görürsünüz, size küçük görünür fakat yaklaştıkça büyür—henüz hâkimiyet sahibi değilsinizdir. Yetişkinlik çağına geldiğimizde kuralları anladığımızı düşünürüz fakat bizim gerçekten denediğimiz, hayal gücünün sınırlandırılmasından ibarettir.”</blockquote>Bir çocuk sessizliğinde, dalgınlığında sanki kimsenin bilmeye yeltenmediği bir dünyayı saklar. Orası mahrem ve dile gelmez bir yerdir. Kelimelere döküldüğünde anlamsızlaşır. Ki çocuğun henüz böyle bir dili yoktur. O yüzden David Lynch hep biraz da çocuk kalmıştır.&nbsp;Filmlerinin "fazla soyut" olduğu ve anlaşılmadığı söylenir onun hakkında konuşulurken. Anlam, söz, vurgu olagelmiş hikaye türevleriyle taklidin taklidine karşı çıkar. Sanki imgelerin bir merkezi vardır ve o merkezdeki David Lynch şöyle seslenir: “Bakın depremler oluyor ben böyle görüyorum orayı. Sizin oraya karanlık ya da aydınlık demeniz umurumda değil.”&nbsp;Henüz orada bir duygunun olumlu ya da olumsuz sıfatları yoktur. Duygu duygudur, his histir, imge de imge.&nbsp;Bir anlamıyla uyanıkken oturduğu koltuğunda rüyalar yaratır ve o rüyaların içine yolculuk yapar. Hem öznesidir rüyalarının hem de nesnesi. Tıpkı Twin Peaks’te yarattığı ve hiçbir zaman bir kere izleyerek bırakamadığım o sahne gibi. Anlamadığım için değil; anlamanın umrumda olmadığı, sadece nereye dokunduğunu hiç bilemeyeceğim o sahne gibi.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/0/0/1737275724250.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.49" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Twin PeaksDizinin ikinci sezonunun ilk bölümü—Ajan Cooper bir önceki sezonda ıssız otel odasında vurulmuştur—onun yerde yarı bilinçsiz hâlde yatmasıyla başlar. O sırada kambur, yaşlı bir adam, oda servisi için elinde ılık sütle içeri girer. Duymuyordur ve Ajan Cooper’ın yerde uzanması, istisnai bir durum yaratmaz onun için. Yaşlı adam her zaman yaptığı şeyleri yapar: Ilık sütü sehpanın üstüne bırakır, açık kalan telefonu kapatır. Ve yerde neredeyse ölmek üzere olan Ajan Cooper’a adisyonu güler bir yüzle imzalatır. Ajan Cooper da onunla sanki her şey normalmiş gibi diyalog kurar. Yaşlı adam odadan çıkarken gülümseyerek şöyle der: “Senin hakkındakileri biliyorum.”&nbsp;Bir süre sessizlikten sonra kapıdan ışıklar içinde bir dev girer. Yaşlı uşağın genç hâli gibidir ya da onu andırır. Kasabadaki cinayetle ilgili, rüyayla gerçek arası bir yerden Cooper’a kehanetler iletir. "Üç şey söyleyeceğim," der “1. Gülümseyen çuvalda adam var. 2. Baykuşlar göründükleri gibi değil 3. Kimyasallar olmadan o gösterir.” Bu cümleler ayrı ayrı düşünüldüğünde sanki hepsi David Lynch’in koltuğunda uzanırken aklına düşen, anlamsız belki de hikaye içinde anlam bulan imgeler gibidir.&nbsp;Ciddiye aldırmayarak ciddiye aldırır David Lynch imgeleri. “Gülümseyen çuval” neye benzer? İnsana ait olan bir özelliği (gülümsemek) bir nesneye (çuval) atar David Lynch. “Baykuşlar göründükleri gibi değildir.” Görünenin arkasında her zaman bir şey arar. Lynch’in babası, ağaçların hastalıkları ve böcekler üzerinde deneyler yapar. David Lynch şöyle söyler o dönemle ilgili “Dolayısıyla ben böceklerle, hastalıklarla iç içeydim ve tıpkı orman gibi, hatta bir bahçe gibi, organik bir dünyada yetiştim.”&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Her şeyin içine ve en derinine bakmayı misyon edinmiştir kendine. Ruhunda şifacı bir cadıyı da taşımaktadır. Bütün canlılara, hareket eden her şeye gösterilen özenli merak, onu sinemanın büyücüsü yapmıştır.&nbsp;</li></ul>Çocukluğunda babasının işinden dolayı sürekli yer değiştirmiş ve Amerika’nın kırsal bölgelerinde yaşamıştır. Çocukken büyük şehirlerden korkar&nbsp;hep. Metronun geride bıraktığı sesten ve hızıyla yarattığı rüzgardan, karmaşadan, kalabalıktan. Şöyle söyler o küçük yerlerle ilgili:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Ben Amerika’nın yok sayılan kısımlarını seviyorum… Kir pas içinde, küçücük, unutulmuş saklı bir köşe gibidir orası. İşte ben bu alanları seviyorum. Keşfedilmemiş sırlar çıkıyor karşınıza. Sırlar keşfedebiliyorsunuz. Oralar, güven veren küçücük yerlerdir fakat her şeyin ortada olduğu apaçık yerler değildir. Onları bulmak için derinlere dalmanız gerekir. Siz de bütün unsurlar biraraya gelinceye kadar onların neye benzediğini bile bilmezsiniz.”</blockquote>Kırsalda ilk karşılaşma ile başlayan o aşk hâlinde belirsiz ve tekinsiz olanı takip eder hep. Resimlerinde de hiçbir zaman tam bir figürü göremeyiz. Bedenin birer parçası gibidir resmettikleri. Bazen uzayan kollar, bazen küçük bir baş çok ağır bir gövdenin üstüne yerleştirilmiş gibidir, bazen de kocaman kırmızı bir ağzı yüzün ortasına resmedilmiş şekilde görürüz. Bir taraftan çok karanlık diyebileceğimiz bir resim anlayışı varken diğer taraftan da tıpkı filmlerinde olduğu gibi mizah duygusu da çok yüksektir. Karanlıktan, kaybolmaktan korkmayan bir David Lynch bize geride mizah dolu bir bütünlük bırakır.&nbsp;Konuşulabilenin ötesinde başkasının "soyut" diyeceği ama onun bir hakikat olarak yaşadığı, var ettiği sanatı, sığ bir anlam arayışından öte sihirli bir etki yarattı. Onun anlaşılmak ya da anlaşılmamak üzerine söylediği şu sözler ile yazıyı bitirmek istiyorum:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Ölmüş bir yazarın durumuna benziyor: Kitabını okursunuz ancak hayatta olmadığı için ona soru sormanız mümkün değildir. Siz o kitaptan bir sürü şey alırsınız hâlâ. Ölmüş yazarın ne düşündüğünün hiç önemi yoktur… Benim de filmlerimde amaçladıklarım konusunda size anlatabileceklerimin hiçbir önemi yok.”&nbsp;</blockquote>

Duende

Ne yaptığını çok iyi bilen bir sanatçının bazen de ne yaptığını hiç bilmemesi ve buna izin vermesi hiç de kolay bir şey değildir. Açıklamaktan ziyade göstermeyi, kural koymaktan ziyade hissetmeyi yeğleyen David Lynch'in başkalarının "soyut" diyeceği ama onun bir hakikat olarak yaşadığı, var ettiği sanatı, sığ bir anlam arayışının ötesinde sihirli bir etki bıraktı arkasında.

Chris Rodley ile ilgili hikayeler