Chagall bakışlarını hep gökyüzüne çeviren bir çocuk. Rusya’da doğduğu Yahudi köyündeki acılara, sevinçlere tutkun; doğayı insandan, insanı doğadan ayırmayan ve yeryüzü ile gökyüzünü bir bütün olarak gören bir çocuk. Resimlerinde bir damın tepesinde bir eşeği keman çalarken görebilirsiniz ya da ele ele vermiş gelin ile damadı damların üzerinden uçarken yüzlerinde masum bir ifadeyle; sanki gözlerimizi tablodan başka bir yere çevirsek de onlar hep uçacakmış gibi. Chagall anıları anlattığı Hayatım kitabında şöyle diyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Gökyüzünden, çocukluğumun yıldızlarından size hiç bahsetmiyorum. Onlar benim yıldızlarım, tatlı yoldaşçıklarım; okula giderken bana eşlik ediyor, sonra ben dönünceye kadar sokakta bekliyorlar. Zavallılar, beni bağışlayın! Sizi böylesine baş döndürücü bir yükseklikte yalnız bıraktım!”</blockquote>Kendine çocukluğundan beri yıldızları arkadaş etmiş bir ruhun resimlerinde gökyüzünde uçuşan insanları çizmesi de pek tesadüf değildir o yüzden. Resimlerinin kanatları vardır Chagall’ın, tablonun ağırlığı uçuşan ve özgür, sınırsızca hareket eden gövdelerle taban tabana zıt gibidir.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/10/0/1731239460416.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.80" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">La nascita (Doğum) | Marc Chagall, 1911 “Çocuğun Doğumu” tablosunda çıplak bir kadın yatakta doğumdan sonra uzanır ve yatağın köşesinde siyah bir gölge, bir erkek olarak tasvir edilmiştir, bebeği elinde havaya doğru uzatır. Anne bize bakıyordur.&nbsp;Bu tabloyu gördüğümde Anadolu’da yaygın olan Alkarası/Albasması inancı geldi aklıma. Lohusa kadınlara doğumdan sonra bir cinin musallat olduğu ve o cinden çocuğu korumak için annenin hiç yalnız bırakılmaması gerektiği inancı. O cini kovmak için kadınlar kırmızı eşarplarını takarlar ya da babanın bir eşyası konulur yatağın baş ucuna, karanlıklar yoktur, hep ışık tutulur anneye cinden korumak için.&nbsp;Chagall bir gün kasabasından çok uzaklara gitse de orayı tasvir etmesinin bir nedeni de kolektif hafızanın, ritüellerin, döngülerin ve evrenselliğin kadim bilgisini hep köyünde bulmasıdır. Evrensel olanın, kolektif bilincin köyde o basit yaşamın içinden çıktığını göstermiştir resimleriyle bize.Dönemin hiçbir akımına katılmamış Chagall, sürrealistler ile aynı bildirgeye imza atmamıştır. 1914'te Paris'e taşındığında bile uzaktaki köyünün insanlarının mutsuzluklarını, ancak yine de birbirlerine duydukları bağlılığı resmetmeye devam etmiştir. Küçük yerlerde büyüyen insanlar hep uzakların hayalini kurar fakat hayal ettikleri şehre vardıklarında da her şeyi mağrurca kabullenen küçük kasabaların huzurunu, geride bıraktıkları sadeliği özlerler.&nbsp;Zaman başka geçer küçük yerlerde. Biraz sarsaklık, yemek yemek, çalışmak, sevişmek, uyumak ve hayal kurmak. Bu ince kabullenişe ve hayatın içindeki büyülü gerçekçiliğe göz kırpar Chagall’ın resimleri. Ritüeller, dualar, anlamsız gibi görünen insan eylemleri… Tüm bu anılar Chagall’ın ruhuna işlemiştir; resim yaparken çocuk gözleriyle bakmayı sürdürmüş, sıradan olanı daha da büyülü görmeye alıştırmıştır kendini. Peter Handke’nin şiirinde olduğu gibi:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Çocuk henüz çocukken çocuk olduğunu bilmezdi. Her şey yaşam doluydu ve tüm yaşam birdi.”</blockquote>Öyle ki, sanki anlaşılamamış olmak, içinde bir hınç yaratmaktansa orayı daha çok anlatma ve hatıralarında güzel bir yer olarak anma isteği uyandırır onda. Onlara iyilik yakıştırır, mutluluk yakıştırır, müzik ve dans yakıştırır, çevresinde gördüğü yorgun bedenlerin aksine. Sanki resimlerini, ömür boyu işçi olan anne ve babasına onları nasıl gördüğünü göstermek ve onları mutlu etmek için çizmiştir. İşçi bir ailede 8 çocuklu bir evde büyümüştür Chagall. Babasının yük taşıyan gövdesini tasvir ettikten sonra şöyle diyor anılarında:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Babamdaki her şey bana esrarengiz ve hazin görünürdü. Erişilmez bir imge hep yorgun, hep kaygılıydı, sadece gözlerinde tatlı bir yansıma parlardı, grimsi mavi.”</blockquote>Anne tasvirindeyse şöyle söylüyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Ne ile, hangi kelimelerle onu güleryüzlü gösterebilirim, kapının önünde veya sofrada, çaresizliği içinde, ruhunu boğulmaktan kurtarmak için herhangi bir komşunun gelmesini bekleyerek uzun uzun otururken?”&nbsp;</blockquote>Bir gün refah ve mutluluk içinde görmeyi umduğu anne ve babayı arar resimlerinde. Bütün çelişkileriyle, yoksulluğuyla, eksikliğiyle yine de çocukluğa doğru yolculuk yapar. Geçmişe, sadeliğe ve çocuk gözüyle gördüğü dünyaya özlem. Bunu kaybetmemek için resimleriyle direnmiştir ne kadar doğduğu yerden uzakta da olsa.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çocukluktan sürülmek</h2>Tıpkı Agota Kristof’un Dün romanının ana karakteri Tobias gibi. Tobias’ın kaderi Chagall’ın çocukluğa özleminden daha karanlıktır ama Chagall’ın anılarıyla konuşur gibi. Tobias şöyle diyor çocukluğunu anlatırken:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Avluda çamurla oynamaktan mutluydum. Kimi zaman gökyüzü mavi olurdu; ama ben rüzgarı, yağmuru, bulutları severdim. Yağmur saçlarımı alnıma, boynuma, gözlerime yapıştırırdı. Rüzgar saçlarımı kurutup yüzümü okşardı. Bulutlarda gizli canavarlar bana bilmediğim diyarları anlatırdı.”</blockquote>Tobias hikayede doğduğu köyden acı bir olay üzerine çok küçükken kaçmış ve o gün bugündür sürgündedir. Sürgünün insan zihnini nasıl ele geçirdiğini, geçmişi unutmak ile hatırlamak arasında sıkışıp kalmışlığı anlatır. Hem oradan çok uzağa gitmek istiyordur hem de orayı yaşatmak. Aynı sırada oturduğu ve âşık olduğu küçük kız Line’yi arar her yerde. Bir gün Line gerçekten çıkageldiğinde geçmişteki hikaye daha da belirginleşir; yoksulluk, belirsizlik ve savaş vardır. &nbsp;Agota Kristof, çocukluğun yazarıdır; sürgünü yazar. Nereye gidersen git peşini bırakmayacak çocukluk. Sürülmek fiziksel olabildiği gibi zamansal da olabilir. Çocukluktan sürülmek, bir önceki andan sürülmek, gelmeyecek o geçmişi yine de bütün acılarıyla sevinçleriyle gövdede taşımak. Agota Kristof hikayenin yüzeyinde köyünden uzaklaşırken çocukluğundan da sürülen bir Tobias'ı anlatır. Başka bir bölümde şöyle söyler:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 0, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Hafif, duman rengi bir sis evlerin, hayatın üzerinde uçuşuyor. Bir çocuk avluda oturmuş Ay’a bakıyor.&nbsp;Çocuk altısında, onu seviyorum.&nbsp;Seni seviyorum çocuk, diyorum.&nbsp;Bunun üzerine çocuk sert bakışlarla beniz süzüyor.Çocuk çok uzaklardan geldim. Söylesene bana neden Ay’a bakıyorsun?Ay’a değil diye sıkıntıyla cevap veriyor çocuk. Ay’a değil geleceğe bakıyorum ben.…Çocuk beni tanıyor ve başlıyor ağlamaya.Bu onun çok ılık gözyaşları. Onun da üzerine yağmaya başlıyor yağmur. Ay kayboluyor. Sessizlik ve gece bana sokulup soruyor: Çocuğa ne yaptın?”</blockquote>Herkesin sorabileceği bir soru “Çocuğa ne yaptın?”&nbsp;Beckett’in de dediği gibi “Doğumu ölümü oldu.” Ömür, zaman ilerledikçe bir şeyin sonuna yaklaştığını bilerek, başlangıçtan giderek uzaklaşmış halde; hatırlama, anlatma ve paylaşma çabasıyla geçer. Ölüme yaklaştıkça hep ilk anılar belirir. “Çocuğa ne yaptın?” Kopuş ve bir yabancıyla konuşur gibi konuşmak o çocukla.&nbsp;Bir yarık açılır çocukla aranda; ne osundur artık ne de ondan tamamen kopabilirsin. Chagall, o çocukluğu resimlerinde koruyup kollamış, dünyaya onun baktığı pencereden bakabilmek için epey uğraşmıştır. Kristof ise çocukluktaki acının, geleceğe dair özlemin gerçekleşemediği bir yerde bir karanlığa bırakır karakterini.&nbsp;Sürülmek zamandan ve kavga etmek hep şimdiyle, geçmişe takılmak, o çocuğu aramak gittiği her yerde.&nbsp;Biri yazar, biri ressam bu iki sanatçının çocukluğu başka açılardan ele alarak yaşatmak istemesi&nbsp;soyut bir tını gibi ama evrenseldir. Çocukluğu, çocukça bakmayı, bakan gözlerin kayıtsızlaşmamasını, dinçliği ve merakı bırakmadığımız zaman, dünya başka bir yer olabilir. Çocuk, olanı biteni içerde değil, dışarda arar hep. Ötekine, başkasına gidebilmenin çağıdır çocukluk.

Şehri saran yepyeni sergiler, kimi eserleri görmek için son şanslar, performanslar, kültür-sanat projeleri, atölyeler, sanat dünyasından gelişmeler, nitelikli incelemeler ve söyleşilerden oluşan bir seçki.

İstanbul’un dört bir yanında görebileceğin sergiler ve sanat dünyasından bir seçki e-posta kutunda.

Aposto Sanat

Chagall, çocukluğu resimlerinde koruyup kollamış, dünyaya onun baktığı pencereden bakabilmek için uğraşmıştır. Kristof ise çocukluktaki acının, geleceğe dair özlemin gerçekleşemediği bir yerde, karanlığa bırakır karakterini.

Chagall ile Kristof'un izinde: Bitmeyen çocukluk

İKSV'nin düzenlediği 28. İstanbul Tiyatro Festivali, 22 Ekim'de Mehmet Birkiye'nin küratörlüğüyle perde açtı. Bu yıl festival programında Türkiye’den 14 yerli yapımın yanı sıra Almanya, Fransa, Romanya, Sırbistan ve Japonya’dan toplam beş uluslararası yapım sahnelenecek. Ayrıca izleyiciler, günümüz tiyatrosuna damgasını vuran yönetmen ve koreografların eserlerini izleme fırsatı bulacak; Schaubühne Berlin ve Comédie-Française gibi dünyada sahne sanatlarına yön veren ekipleri tanıma imkanına sahip olacak.&nbsp;Bu programın altında imzası bulunan festival küratörü Mehmet Birkiye ile festivale yaklaşımını, oyun seçimlerini ve festivalin öne çıkanlarını konuştuk.Bu sene 28. İstanbul Tiyatro Festivalinin küratörlüğünü yapıyorsunuz, seçkiye karar verirken neyi göz önünde bulundurdunuz? Oyunları birbirine bağlayan ortak bir temanız var mıydı?Aslında tematik bağlantı çok zorlayıcı bir yaklaşım. Tematikten çok teknik diyebileceğim yaklaşımlar ve temel bir soru var. Özellikle biraz daha metin ağırlıklı bir festival seçkisi ve sorduğu soru da şu: Trajik kahraman kim? Büyük hikayelerin büyük boyutlu, günahını ölümü ile ödeyen, dramatik karakterleri mi? Küçük hikayelerin küçük acılarını, sonsuza kadar sürüklemeye mahkum, ölerek de kurtulamayan günümüz insanı mı?Bu yıl çok önemli Shakespeare eserleri sahnede. Marin Seroscu Ulusal Tiyatrosu Hamlet ile, Sırbistan Ulusal Tiyatrosu Macbeth ile Schaubühne Berlin ise III. Richard ile festivale konuk oluyor. Bu Shakespeare seçiminin özel bir nedeni var mı?Yukarda bahsettiğim sorunun bir ayağında kuşkusuz olağanüstü büyüklükte dramatik karakterler yaratan Shakespeare var. Tüm Shakespeare oyunları ayrıca olağanüstü bir dile de sahip. Bu oyunlar nasıl yorumlanırlarsa yorumlansın bu dil her zaman metin ağırlıklı bir tiyatronun omurgasını oluşturuyor. Shakespeare oyunlarını seçmemizin arkasında yatan iki temel nedeni bunlar. Ayrıca bu iki önemli Balkan tiyatrosunun Shakespeare yorumları sade ve yoğun. Nikita Milivojević, Shakespeare yorumları ile öne çıkan bir yönetmen. Ve özelikle de çağımızın en büyük tiyatro yönetmenlerinden biri olan Declan Donnellan’ın festivale katılmasını—ki yıllar önce Othello ile katılmıştı— tiyatroseverler adına önemsiyorum.<img src="https://images.aposto.com/2024/9/4/1730386948710.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.50" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Utsushi | Fotoğraf: İKSVFestivale bu sene önemli bir dans topluluğu da misafir oluyor. Butoh'u dünya ile buluşturmuş Sankai Juku Topluluğu’nun Utsushi performansından bahsedebilir misiniz?Çağımız, yapay bir hız çağı. Bu hıza algımızın yetişmesi çok zor. Bu hıza ayak uydurmak için kavramlar seyreliyor, içi boşalıyor. Kavramlar, gözümüzün önünden algılamamıza ve hatırlamamıza, kısaca değerlendirmemize olanak tanımadan akıp gidiyorlar. Örneğin; Instagram. Kim Instagram’da gördüğünü doğru düzgün hatırlıyor! Butoh tam bunun tersi; yoğun ve yavaş. Sahte hızdan uzak, yaşama daha dikkatli bakmamızı hatırlatan bir deneyim.Geçen senelerde festivale yönetmen Ostermeier yine konuk olmuştu? III. Richard oyunu belki biraz abartarak da söyleyeceğim ama benim çocukluğumdan beri sahnede ve hâlâ oynuyor olmaları çok şaşırtıcı değil mi? Sizce bunu neye borçlular?Schaubühne Berlin, bir repertuar tiyatrosu… Seyircinin ilgisini kaybetmemiş oyunlarını uzun yıllar repertuarlarında saklayabiliyorlar. III. Richard, çok genel anlamda ifade edersek, Shakespeare’in Makyavelist karakterlerinden biri. Tabii ki o dönemin koşulları içerisinde eylemlerini belirliyor. Ama siz çağımızın popülist liderlerine baktığınızda ne görüyorsunuz? Belki bir paralellik vardır, ne dersiniz?<img src="https://images.aposto.com/2024/9/4/1730387028727.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.62" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">III. Richard | Fotoğraf: İKSV, Arno DeclairFestivalde İstanbul Mon Amour seçkisinin içinde üç ayrı hikaye var ve hepsini de siz yönettiniz? Biraz bu oyunların nasıl ortaya çıktığından bahsedebilir misiniz? Özellikle mekan kullanımı üzerinden soruyorum, çünkü farklı yerlerde oyunlar izleyeceğiz.İstanbul Mon Amour&nbsp;benden önceki küratör Işıl Kasapoğlu’nun bir projesi. Temeli, değişen zaman dilimlerinde İstanbul’a ait hikayelere dayanıyor. Değişik mekanlarda olması da yine Işıl’ın temel yaklaşımlarından biri. Aslında bu bir devam projesi. Bu yılki üç hikaye, tematik olarak İstanbul ile kurulan aşk-nefret ilişkisi üstüne üç kısa oyun.&nbsp;Yerli oyunlar konusunda bu sene festival oldukça zengin bir yelpazeye sahip. Başladığı günden bugüne festival kapsamı bu anlamda epeyce genişledi. Seneye de küratör siz olacaksınız. Ne gibi hedefler var?Umarım daha da genişletmeyi başarabiliriz. Evet genel bir iki yaklaşım ya da hedef belirledik. Ancak belki bunları biraz zaman geçtikten sonra açıklamak daha uygun olur.&nbsp;Yerli yapımlarda bu sene Şahika Tekand yepyeni bir oyun ile karşımızda ve komedi unsuruyla sahnelendiğini biliyoruz. Studio Oyuncuları’nın Türkiye tiyatrosundaki öneminden bahsedebilir miyiz biraz?Şahika Tekand ve Studio Oyuncuları'nın bence en önemli etkisi konvansiyonel tiyatronun kalıplarını kırıp başka bir tiyatronun da mümkün olduğunu kanıtlamalarıdır. Üstelik dünyanın her coğrafyasında oynanacak nitelikte.Son olarak yan etkinliklerden ve söyleşilerden bahsetmek istiyorum. Bu sene Declan Donnellan ve Nick Ormerod, bir atölye için Türkiye’ye geliyor. Atölyenin öneminden bahsedebilir misiniz biraz?Declan Donnellan, Nick Ormerod ile birlikte Cheek by Jowl adlı tiyatro grubunun kurucusu. Oyunlarını kaçırmamaya çalıştığım, çok şey öğrendiğim önemli bir yönetmen. Bence yöntemi, Stanislavski sisteminin en etkin çağdaş yorumlarından biri. İki temel teorik kitabı var; Actor and the Target&nbsp;ve Actor and the Space. Actor and the Target gerçekten ufuk açıcı bir başucu kitabı.Marin Sorescu Ulusal Tiyatrosu’nda yönettiği Hamlet ile festivalimizde ve genç yönetmenlerle bir workshop yapacak. Katılanların ufuklarını açacağına inanıyorum. 20 sene önce Tiyatro Festivali'nde izlediğim Othello’su benim ufkumu açmıştı.

İstanbul'dan seçilmiş etkinlikler, kültür sanat ajandası, şehir gündemi, tematik rehberler ve şehrin sınırlarından taşmaya değecek davetler her hafta e-posta kutunda.

İstanbul'un sokağa çağıran ve kalabalıkların arasına karışan etkinlik rehberi. 

Aposto İstanbul

İKSV'nin düzenlediği 28. İstanbul Tiyatro Festivali, 22 Ekim'de Mehmet Birkiye'nin küratörlüğüyle perde açtı. Birkiye ile festivale yaklaşımını, oyun seçimlerini ve festivalin öne çıkanlarını konuştuk.

Trajik kahraman kim?: Mehmet Birkiye ile İstanbul Tiyatro Festivali üzerine

Paul Cézanne, çizeceği görüntüye çalışırken uzun uzun bakarmış. İlk fırça darbesini tuvale indirmeden önce saatlerce... Görüntü bakışları altında eriyip gider, biçimler köşelerini, keskinliklerini kaybedinceye kadar dalıp gidermiş.&nbsp;Yaşadığı dönemde uzun süre kabul görmeyen Cézanne, görme yasasını&nbsp;bir bilim insanı gibi kendi üstünde deneyler yaparak eğip bükmeye çalışmış ve resim sanatında çok önemli soruları&nbsp;gündeme getirmişti: Gerçeklik nedir? Bakmak ve görmek aynı şey midir? Hepimiz aynı şekilde mi görüyoruz?Yaşadığı dönemin en önemli icatlarından fotoğrafa Cézanne ve diğer izlenimciler gibi Baudelaire’in de getirdiği en önemli eleştiri şu olmuştu: Gerçeklik, fotoğraftaki gibi durdurulabilen bir şey değildir. Işığın ilkeleriyle var olan fotoğrafın, ışığı bir karede hapsederek yarattığı gerçeklik yanılsamasını eleştirmişlerdi.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Her şey titrer, dünya sarsılır ve mikro anların içinde bu sarsılmalar sürekli tekrar eder. Öyleyse titreşimler ve neticesinde var olan bulanıklık gerçekliğin kendisi değil midir?</li></ul>Émile Zola ile çok yakın arkadaş olan Cézanne, arkadaşının romanda var etmeye çalıştığı "bilimsel gerçeklik" ilkesiyle ters düşmüş ve Zola’nın onu bir romanında "gerçeği saptıran ressam" olarak tasvir etmesi üzerine aralarındaki arkadaşlık bitmişti. Bir daha ömür boyu konuşmamışlardı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/9/0/1730040649814.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.25" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">The Basket of Apples | Paul Cézanne Cézanne’ın en bilinen resimlerinden biri olan “The Basket of Apples” tablosunda elmaları şeftali sanabiliriz. Ressam, renklerle bir elmanın kesin kırmızılığı, sarılığı ya da yeşilliğini hemen bize vermez. “Yuvarlak” olan nesnenin çizgileri, çerçevesi yoktur. Gündelik hayatın içinde bir mutfak masasının üstünde duran “o şeye” dalıp gitme hikayesidir bu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Burada bir yol ayrımına gelinir: Ya herkesin kabul ettiği gerçeği kabul etmek ya da romantik ve gerçeklikten kopuk damgası yemek pahasına dalgınlık anında ortaya çıkan, titreşen dünyayı resmetmek.</li></ul>Cézanne, dalgınlık anında zamanın eğilip büküldüğünü hissederek, zihninde oluşan ve başkasının "kurmaca" diyeceği görüntünün "en az başkasının gördüğü kadar gerçek" olduğu iddiasıyla zihnindekini tuvale aktarmaya çalışır. Şöyle söyler:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left-width: 2px; border-left-style: solid; border-left-color: rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Ressamın tüm niyeti sessizlik üzerine kurulmalıdır. Mükemmel bir yankı ol. Manzara yansıtılır, insan olur, içimde düşünür.” &nbsp;</blockquote>Gördüğü şey ile bedeni arasındaki keskin sınırları yok etmeye çalışmış gibidir. Zihne yansıyan görüntünün bir insana dönüşmesi, onunla konuşuyor olmak, sanılanın aksine sarsak, tembel bir insanın işi değil, üstüne çok emek verilmesi gereken bir şeydir.&nbsp;Burada duyusal ve sezgisel bilme hâlinin kavgasını vermiştir Cézanne. Tıpkı Edgar Allan Poe’nun hikayelerinde olduğu gibi... Yarattığı öykülere "korkunç," "ürkütücü" gibi sıfatlarla yaklaşılmasına bir çentik atmak istiyorum.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Poe’nun öyküleri, gerçekten uzak, gerçeği yansıtmayan, olmaz olanın bir anda olması durumunda başa gelebilecek “tuhaf” şeylerin toplamı gibi algılanır. Fakat dile pelesenk "tuhaf" kelimesini biraz açmak istiyorum ki "tuhaf" diye bir torbada eritilen şeyin bir tür "gerçek" olduğunu anlatayım.&nbsp;</li></ul>Poe, öykülerinde anlattığı karakterleri bilinmeyen, üzerinde durulmayan özellikleri ile anlatır. “Usherlar’ın Çöküşü” öyküsünde anlatıcı, dünyaya kendini tamamen kapatmış, artık gözden uzak bir şatoda yaşayan eski dostuna ziyarete gittiğinde onu şöyle tasvir eder:<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left-width: 2px; border-left-style: solid; border-left-color: rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Duyuların acıtıcı keskinliğinden yakınıyordu ancak tatsız tuzsuz yemekleri yiyebiliyormuş, ancak bazı özel dokumaları tenine değdirebiliyormuş. Bütün çiçek kokuları itici geliyormuş, gözleri en solgun ışıkta bile yanıyormuş, yüreğine korku salmayan bazı yatıştırıcı sesler de ancak bazı yaylı sazlardan çıkıyormuş.”&nbsp;</blockquote>Hayalimdeki Cézanne, bu bölümde Poe’nun tasvir ettiği karakterin ta kendisidir. Artık hayatının son dönemindeki atölyesinde yapayalnız, inatlaştığı sanatını bir nebze olsun kabul ettirebilmiş ama yorgun düşmüş bir sanatçı. Her duyunun tadına varabilmek için atölyesine uzun uzun bakmakla ömür boyu meşgul olmuş ve neredeyse bir sarhoşluk hâlinde ömrünün sonuna yaklaşan biri.&nbsp;"Duyusal/bedenli yazmak"&nbsp;diye bir kavram girdi hayatıma, özellikle Poe’yu okuduktan sonra. Tıpkı Cézanne’ın duyusal ayrıntılarda yok oluşu ve oradan harika eserler çıkarması gibi... &nbsp;Poe’nun&nbsp;"Kalabalıkların Adamı" öyküsünde, başlarda gözlemleri soyut genellemelerle sınırlı olan ve kalabalık bir meydanda oturan karakter, hikayenin ilerleyen bölümlerinde yoldan geçenleri kitleler olarak değil; ayrıntılara inerek, titizlikle ve her tavırdaki çeşitliliği özenle görerek incelemeye başlar. Tıpkı Cézanne’ın atölyesinde dalıp giderek gerçeğe zihninde başka bir manzara yaratması ve bunu tuvale aktarması gibi...Bir dedektif öyküsü olan&nbsp;"Çalınan Mektup" ise çalınanın/bakılanın zaten göz önünde olduğunu anlatır. Göz önündekine bakmaktan bizi alıkoyan şeyin ne olduğunu sordurur. Öyküye başlandığında bütün ayrıntıları gözler önüne serip, her ihtimalin peşine düşer. Okuyucu onunla birlikte bütün ayrıntıları takip etmeye çalışır. Ama çalınan mektup göz önündedir. Sadece bakmak değil, görmek gerekir."Marie Rogêt'nin Sırrı" yine bir dedektif öyküsüdür. “Matematiksiz bir şiir mümkün mü?” sorusunu sorar. Cézanne da şöyle der:“İnsan, ruhların resmini yapmaz.&nbsp;İnsan vücutların resmini yapar ve vücutların resmi iyi yapıldığında, lanet olası ruh—eğer bir ruhları varsa— resmin her yerinde parıldayarak belirir.” &nbsp;Bu öyküde matematik ile şiirin nasıl birbirlerinin içinde eriyebileceğini gösterir bize Poe. Bunu matematiksel bir şekilde yapar ama bütün ruhlar ayağa kalkar en şiirli hâliyle.&nbsp;Baştaki “Gerçek nedir?”&nbsp;sorusuna dönmeden Poe’nun&nbsp;“Kara Kedi” öyküsünden de bahsetmek istiyorum. Bu öyküde, çocukluğundan beri hayvanları çok seven ana karakter, bir gün içkinin de etkisiyle kedisine tahammül edemez ve onun tek gözünü oyar. Ertesi gün pişman olur ancak kedi bir süre sonra yeniden ayağına dolandığında ona yine öfkelenir. Kediyi baltayla öldürmeye kalkıştığında araya karısı girer. Bu sefer kedisini de karısını da öldürür ve ikisini de mahzenin duvarlarına saklar. Polisler evi aramaya geldiğinde, duvarların ne kadar sağlam olduğunu göstermek için duvara vurur. Tuğlalar döküldüğünde kedisinin ve karısının ölü bedenleri onlara bakıyordur.Şok anı kokuların, seslerin, görüntünün yani bütün duyuların keskinleştiği bir an olarak hissedilir. Şokun etkisi geçip dile dökülmeye başlandığında ise çemberler doğmaya başlar. O noktada, en yakındakine aktarılan olayın, başkalarına geçtikçe değişerek kelimelerle sınırlı farklı bir hikayeye dönüşmesi ve buna "gerçek" dememiz an meselesidir. Sosyalleşen bir gerçeklik, paylaştıkça azalan bir hakikat.&nbsp;O ilk ana gitmeye çalışan ve bunun için acı çekmeyi göze alan iki sanatçıyla karşı karşıyayız. Yaşadığı dönemde sanat çevresi tarafından dışlanan Cézanne, çağdaşlarının aksine mütevazı bir hayat sürmüş; kendisini çalışmak için yapayalnız atölyesine kapatmış. İçki problemi yüzünden bir barın girişinde 40 yaşında ölü bulunan Poe ile ortak bir özelliği daha var: "Başka bir gerçek var" demenin acısını çekmek.Fotoğrafı eleştiren ve bu yüzden romantik bulanan Baudelaire, Poe için şöyle diyor:<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left-width: 2px; border-left-style: solid; border-left-color: rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Utanç duymadan söylüyorum çünkü bunun güçlü bir merhamet ve şefkat duygusundan kaynaklandığını hissediyorum; ayyaş, yoksul, mağdur ve parya Edgar Poe’yu serinkanlı ve erdemli bir Goethe’den ve W. Scott’tan daha fazla seviyorum. O bizim için çok acı çekti.”</blockquote>Ben de bunu Cézanne için söylemek istiyorum:<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left-width: 2px; border-left-style: solid; border-left-color: rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Gözlemlemekle gözetlemenin farkını ortaya koymak için basit nesnelere dalıp giden ve zamanı büken; 56 yaşına kadar tek bir resim satamayan Cézanne’ın resimlerini tercih ederim.”&nbsp;</blockquote>Cézanne’ın üne kavuştuğunda bile tanınmayan biri olduğu söyler Julian Barnes:&nbsp;<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left-width: 2px; border-left-style: solid; border-left-color: rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Yaşamı boyunca duygu ve düşüncelerini saklayan, azla yetinen, mal-mülk edinmekte gözü olmayan, sık sık haftalar boyunca ortadan kaybolan, sınırlı olmasına karşın duygusal yaşamının mahremiyetini titizlikle koruyan&nbsp;Cézanne'ın&nbsp;dünyanın başarı diye adlandırdığı şeylerle ilgisi yoktu.”</blockquote>Şimdi soruyorum:&nbsp;"Gerçek biraz da bizim için acı çekenler değil midir?"

Yaşadığı dönemde sanat çevresi tarafından dışlanan Cézanne, çağdaşlarının aksine mütevazı bir hayat sürmüş; kendisini çalışmak için yapayalnız atölyesine kapatmış. İçki problemi yüzünden bir barın girişinde 40 yaşında ölü bulunan Poe ile ortak bir özelliği daha var: "Başka bir gerçek var" demenin acısını çekmek.

Bizim için acı çekenler: Poe ve Cézanne'ın izinde

Yaratım süreci karanlıkta; bilinmez bir zemin üzerinde oyun oynamakla başlar. Sonucun şimdiden görülemediği, belki de görülmek istenmediği telaşlı bir yolculuk ya da ilk kıvılcımı yaratan o itki, şimdilik sonuçtan çok uzak. Marguerite Duras “Ne yazacağımı çok iyi bilseydim yazamazdım” diyor. Yaratıcının bilinmez olana kapıyı açık bırakması; asıl heyecanın henüz karşılaşılmamış olanda yatması…&nbsp;Umut da yaratıcılık gibi en karanlık zamanda belirir; artık kaybedecek bir şeyin olmadığı, geleceğin tahayyül edilemediği bir noktada ona şekil verme arzusundan doğar. Şu anda/şimdide eylem vardır; yürümek, koşmak, boyamak, konuşmak, dokunmak, duymak, bakmak… Başka çarenin olmadığı bir zamanda eyleme/eylemeye sarılırız umudu inşa etmek için. Bir şeyi yaratmak karanlığın tek bir tonunun olmadığını siyahın bin bir tonu olduğunu; hayatta tek çeşit rengin olmadığını gösterir bize.&nbsp;Rebecca Solnit, Kaybolma Kılavuzu kitabında şu sorunun altını çizer:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Doğası senin için bilinmeyenin sorusunu sormaya nereden başlayacaksın?”&nbsp;</blockquote>Henüz sorunun belirmesine vardır; soruyu sorabilmek için önce kaybolmak gerekir ki bilinmeyenin sorusu için siyahın tonlarını görebilmeli. Oyunsu bir merakla, inadına eylemek gerekir. Kitabın başka bir yerinde şöyle söylüyor Solnit&nbsp;“Karanlıkta bilinmeyen için kapıyı aralık bırak.”&nbsp;Julio Cortázar, Graffiti öyküsünde karanlıkta bilinmeyen için kapıyı aralık bırakan bir karakteri anlatır. Her şeyin yasak olduğu bir zaman ve mekanda (orası Arjantin’de darbe zamanı olabilir ya da yasakların çok keskin olduğu başka bir zaman/yer) duvarlara geceleri grafiti yapan bir sanatçıdan bahseder. Karakter sokağa çıkma yasağının olduğu karanlık saatlerde, geceleri polis devriyeleriyle kovalamaca oynayarak duvarlara resimler çizer. Gündüz saatlerinde ise aynı duvarın önünden geçerken elinde tek renk boyaları ile işçileri görür; temizlik yapılıyordur!Bunu yılmadan her gece bir oyun gibi yapmaya devam eder. Bir gün bir duvarda başka bir sanatçının çizdiği bir resmi görür ve zamanla yüzünü hiç görmediği bu insanla duvar resimleri aracılığıyla birbirleriyle konuşmaya başlarlar. Duvarların üzerindeki küfler, izler, renkler, paslanmış çiviler de sadece iki kişinin bildiği/yarattığı alfabenin aracı olur. Duvarlar onlar için bir sığınağa dönüşür. Karakter zamanla resmi çizen insana gözler, kaşlar yakıştırır; hiç görmese de kanlı canlı birine dönüşür hayalinde. Bir gün onun kim olduğunu merak edip izini sürmeye karar verir. Ancak ona çok yaklaşmışken polis arabasına bindirildiğini görür. Bulduğu anda yitirir.&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“… ve mücadeleyi gördün, eldivenli eller tarafından çekilen siyah saçlar, tekmeler ve feryatlar, onu araca bindirip götürmeden önce mavi bir pantolon görür gibi oldun.”</blockquote>Onu yitirdiği yerde duvarda son bir resim görür:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“…polislerin onu götürmeden önce kısmen sildikleri o terk edilmiş resimdeydi; ama senin üçgenine başka bir figürle, bir çember ya da belki bir sarmalla, dolu ve güzel bir şekille, bir evet, bir daima ya da bir şimdi gibi bir şeyle cevap vermek istediğini anlamaya yetecek kadarı orada kalmıştı.”</blockquote>Duvarlar, Graffiti öyküsünde de olduğu gibi insanlık tarihinin en başından beri bir şey bırakma, sunma, paylaşma aracı olmuştur. Mağara duvarlarına çizilen resimlerin geleceğe bir iz bırakma amacı taşıyıp taşımadığını bilmiyoruz ama en az 20.000 yıl öncesinde Homo sapiens’in ellerini, atları nasıl gördüğünü, bir mağarada yarasa dışkısıyla duvara bir şey yapma merakının olduğunu biliyoruz.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Grafitti öyküsünü okuduğumda duvarların dönüşümünü, hayatımızdaki yerini düşünmeye başladım ama buna sebep olan sadece bu öykü değildi. Bu öykünün ithaf edildiği kişi: İspanyol ressam Antoni Tàpies.&nbsp;</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2024/8/5/1727438808719.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.43" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Tàpies, İspanyolca “duvar” demek aynı zamanda. Soyadının kaderini yaşar gibi resimlerine baktığımda yıkılmış, geçirgen, bazen de çok net karanlık duvarların arasında kalmış figürleri gördüm. Duvarları sağlam tuğlalar ve geçirgen olmayan bir yapı olarak değil; boşlukları, çatlakları ve dağılabilir bir leke gibi çiziyor olmasıyla her gün baktığımız, içine sığındığımız o yapıyla dalga geçip duvarlar üzerinde düşünmeme neden oldu Tàpies. Sanat Pratiği&nbsp;adlı kitabında duvarlar hakkında şöyle söylüyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Duvar imgesinden ve türevinden akla o denli çok çağrışım gelebilir ki! Ayırma/ayrılma, kuşatma/hapsetme; ağlama duvarları, mahpushane duvarları; zamanın akışının tanıkları, düz pürüzsüz, durgun beyaz yüzeyler, yaşlanmış, buruşmuş, çürümüş yüzeyler insan nesne doğal öge vb. dokunuşunun izleri; çaba mücadele, yıkım, kıyamet, ya da yapım yaratım veya denge duyguları…”</blockquote>Cortázar'ın Graffiti öyküsünü Tàpies’a ithaf etmiş olmasının bir nedeni de duvarlar üzerinden saklanmış, bastırılmış, yok edilmeye çalışılan arzuları ve duyguları sığınak hâline getirmiş olması. Bakıp göremediğimiz, daha doğrusu baktıkça yabancılaştığımız, hapishaneye dönen duvarlara yeniden bir anlam katmak.&nbsp;Graffiti öyküsünde duvarların üzerinde kalmış bütün malzemeyi yeniden kullanıyor sanatçı. Üstünü beyazla örtmek ya da bir renk üstüne çalışmak yerine duvarın imkanları ve olasılıklarıyla onu da malzeme hâline getirmekten bahsediyor. Tàpies’ın resimlerine baktığımızda sadece boyalar değil kumun, toprağın ve başka malzemelerin kullanıldığını da görüyoruz. Sanatçının/ressamın yaratıcı sürecine adım adım tanıklık etmek; Tàpies’ın resimleri, sonucu çerçeve ile sınırlandırılmış değil; çerçevenin karnına baktıkça şimdiden geriye doğru giden ve derinleşen resimlerdir. Sanki resimleri hiç bitmiyor ve bakana tamamlaması için bakanın hayaline bıraktığı bir serüven yaratıyor.Mağara resimlerinin nasıl yapıldığını hayal ederim; herkes avdan dönmüş, akşam ateşi yakılmış ve yorgun argın o ateşin başında uyuyakalmışlardır. Aralarından biri, ateşin son ışıklarıyla ayağa kalkar ve duvara at yeleleri çizer. Sabahın ilk ışıklarıyla uyanan birisi duvardaki çizimleri görür ve büyülenir. İşte tam o büyüyü yaratmaya çalışan bir Tàpies ile karşı karşıya kalırım.&nbsp;Mağara duvarlarının bir çerçevesi yoktur, çizilen şey bir sonsuzluğa çizilmiştir, tıpkı Tàpies’ın resimlerinde olduğu gibi... Boşlukları bir evreni hatırlatır, başka bir zamanı, başka bir ritmi akıtır. Hem bu çağın insanının trajedisini, yalnızlığını, hem de ilk çağların insanının merakını içinde saklar.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğaya ve tarihe ait olan formları onları bozarak ve yeniden bir anlam yaratarak geri vermek istemiştir. Mesela klasik döneme ait olan mermeri toz hâline getirip onu resimlerinde yeniden kullanmıştır ama çok katı ve kesin çizgileri olan mermer malzemesi hafifletmiş ve daha uçuşan bir hâle getirmiştir.&nbsp;</li></ul>Resimlerinde kullandığı başka bir malzeme ise yatak iskeleti ve yastık. Ev imgesini çağrıştır. Duvarda bir şeyin içinde kaybolmuş olmasına rağmen bir yatak iskeleti sanki üzerinde arkeolojik bir kazı yaptığı ve bunu çekinmeden malzemeleriyle resim sanatında kullandığını gösterir. Kavramların arkeolojik kazısını yapar ve malzemeleriyle bunlara yeniden bir anlam verir. Resimlerin 20. yüzyılın ikinci yarısında yapıldığını biliyor olmamıza rağmen tarih boyunca varoluşun, olma kaygısının bir tercümesi gibidir. Resimlerinde hem geçiciyizdir hem de malzemelerin ağırlığını hissedince kalıcıyızdır.&nbsp;Tuhaftır ama bu his resimlerine baktığımda bana umutlu bir şeyi hatırlatır. Yılmadan malzemeler ile oyun oynayan Tàpies’ın atölyesini hayal ederim. Merakıyla daha da derinlere gidip kavramlarla boğuşurken diğer taraftan malzemeyle çocukça bir arzuyla ilgilenen ve bununla “şimdiyi” umuda çeviren bir Tàpies.&nbsp;Rebecca Solnit yine Kaybolma Kılavuzu kitabında ormanda kaybolan engelli bir çocuktan bahseder. Çocuk onu bulmaları için ıslık çalar. Bildiği tek şey, var olan nefesinden ses çıkararak, en karanlık ve bilinmez bir anda nefesine sarılmasıdır.&nbsp;Tıpkı Graffiti öyküsünde duvarlar üzerinden birbiriyle konuşan o iki insan gibi ya da Tàpies’ın resimlerini yaparken malzemelerinin olasılıklarıyla arkeolojik bir kazı yapıp bizi tarih öncesine götürecek bir serüvenle baş başa bırakması gibi...

Cortázar, "Graffiti" öyküsünde duvarların üzerinde kalmış bütün malzemeyi yeniden kullanır. Üstünü beyazla örtmek ya da bir renk üstüne çalışmak yerine duvarın kendisini bir malzeme hâline getirir. Öyküsünü Tàpies’a ithaf etmesinin arkasında yatan, bu ikiliyi birbirine bağlayan görünmez ipler.

Nis Tuğba Çelik