Bu hafta “dijital sessizlik” üzerine yazayım diye ilk karar aldığımda, gündemdeki taciz ve istismar olaylarını ifşa etme dalgası daha başlamamıştı. Hem dijital sessizliğe mecbur bırakan koşullardan hem de dijital sessizliğin zaman zaman insana çok iyi gelmesinden söz edecektim.&nbsp;Zaten bir iletişimci olarak, günümüzde asıl iletişimin iki söz arasındaki boşluk ve nerede sessiz kalacağını bilmekle ilgili olduğunu düşünüyorum. Herkesin durmadan konuştuğu veya paylaştığı yerde, sessizliğin bir değeri var ve en çok da onun zamanlaması önemli. Fakat otorite tarafından sessiz kalmaya zorlanmak da madalyonun diğer yüzü.Ben bunları düşünürken sanat, medya ve hatta muhafazakar çevreleri kapsayan, taciz ve istismar olaylarını ifşa etme dalgası başladı. Kadınlar dayanışıyor, birbirlerini sessiz kalmamaya çağırıyorlardı. Peki böyle bir ortamda, sırası mıydı şimdi dijital sessizlikten söz etmenin?&nbsp;Hızlı ve Yavaş Düşünme’nin Nobel ödüllü yazarı Daniel Kahneman’ı minnetle anarak hatırlayalım: Birinci sistemimle yani sezgisel tarafımla düşününce cevabım net bir hayırdı. Dolayısıyla yeni bir yazı konusu bulmalıydım. Ancak ikinci sistemim, yani stratejik ve yavaş düşünen sistemim devreye girdiğinde, pekala dijital sessizlikten söz etmenin tam sırasıydı. Çünkü konuşma hakkı mücadelesi de zaman zaman sessiz kalma hakkından ayrılamazdı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Nedir bu dijital sessizlik?&nbsp;</h2>Peki dijital sessizlikten söz ettiğimizde aslında neden söz ederiz? Birincisi, dayatılmış sessizlikten söz ederiz. Hükümetler ve otorite figürleri tarafından internet kesintisi, sansür ve platform yasakları uygulanarak iletişim kasıtlı olarak engelleniyorsa bu sessizlik dayatılmış sessizliktir.&nbsp;İkincisi, gönüllü sessizlikten söz ederiz. Protesto, boykot veya zihinsel sağlığımızı korumak için dijital detoks gibi yöntemlerle susuyorsak bu da gönüllü sessizliktir.&nbsp;Üçüncüsü&nbsp;gönülsüz sessizlikten söz ederiz. Ben buna dijital bağlamda algoritmik sessizlik diyeceğim. Algoritmalar kullanıcılara; beğeni, paylaşım ve takipçi sayısı gibi farklı metriklerle sürekli geri bildirim sunar. Bu sürekli pekiştirme, ilkin Alman siyaset bilimci Elisabeth Noelle-Neumann tarafından daha internet öncesi zamanlarda geliştirilen <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Suskunluk_sarmal%C4%B1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Sessizlik Sarmalı teorisini</a> akla getirir.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İfşa dalgası sessizlik sarmalının kırılmasıyla ilgili&nbsp;</h2>Sessizlik Sarmalı teorisi, insanların sosyal izolasyon korkusuyla azınlıkta olduklarını düşündükleri görüşlerini dile getirmeme eğilimini açıklar. Noelle-Neumann’ın bu teoriyi açıklarken “yarı istatistiksel” organ olarak ele aldığı sezgisel algılama mekanizması, teknoloji tarafından yani sosyal medya algoritmaları tarafından güçlendiriliyor. Böylece azınlık görüşüne sahip olduğunu düşünenler, sosyal izolasyon korkusuyla sessiz kalmayı tercih ediyor.&nbsp;Hele ki zaman zaman devletlerin de destekleyip güçlendirdiği troll orduları, algoritmaları manipüle ederek bu izolasyon ve linç korkusunun derinleşmesine de katkı sunuyor. İşte son günlerde yükselen ifşa dalgası da aslında tam olarak sessizlik sarmalının kırılmasına karşılık geliyor. Toplumsal olarak güçlü kabul edilen, üzerlerinde saygınlık konusunda bir uzlaşı olan bazı figürlerin böylece ifşalanması, yeni ifşaların zeminini hazırlıyor. O zaman anlıyoruz ki, algoritmalarla güçlendirilmiş dijital sessizliğin son bulması için sessizlik sarmalını fark etmenin önemi büyük. &nbsp;Burada sessizlik sarmalı, tacize uğrayan kişinin uzun süre susmasıyla başlıyor ama orada bitmiyor. Onunla birlikte tacize tanıklık eden ya da bu kişiden duyanlar da susuyor ya da mağduru susturuyor. Bir adım ötesinde kurumların itibar kaygısıyla sessiz kalması veya sessizliğe zorlaması geliyor. Böyle olayların ilkin kurumsal olarak üstünün örtülmeye çalışması istisna değil.&nbsp;Son olarak fail güçlüyse sessizlik kalınlaşıyor ve algoritmik sessizlik oluşuyor ki, son ifşa dalgasında bunun böyle işlemediğine özellikle tanık olduk. Bu da sessizlik sarmasının kırılmasıyla ilgiliydi.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Gürültü sağlıklı mıdır?&nbsp;</h2>İfşa dalgası yükselirken hiç kuşkusuz bir karşı anlatı&nbsp;da yükseliyor. “Ya birileri de birilerinden intikam için iftira atıyorsa?” deniyor, daha ötesinde “Peki masumiyet karinesi ne olacak?” diye soruluyor. Daha da öteye geçiliyor, “İfşaatı reklam için yapanlar var” deniyor. Hatta işi iyice abartıp “Mağdurun hiç mi suçu yok” tartışmasına giren dahi oluyor ki işin tadı kaçıyor iyice.Ancak velev ki her failin suçu aynı netlik ve kesinlikte olmasın, ambulansın peşine takılıp trafikten kaçmak isteyen bir azınlığın olma ihtimali, ambulansın acilen hastaneye yetiştirmesi gereken bir hastası olduğu gerçeğini değiştirmiyor. Dolayısıyla bu ifşa dalgasında da öncelikle "sessizlik sarmalının kırılması", mağduriyetlerin anlaşılması için gerekli ve hayati. Çünkü taciz ve istismar kolay delillendirilebilir olgular değil.&nbsp;Algoritmaların oluşturduğu yankı odaları ve filtre balonlarının aşındırdığı kamusal alana ve tüm tarafların ses verebildiği karşılıklı tartışma kültürüne en çok böyle zamanlarda ihtiyacımız var. Buradan doğan “iptal kültürü” daha geniş erimli bir tartışma. İptal kültürünün çoğunlukla sağlıklı sonuçlar vermediğini düşünüyorum. Ancak çıkan sonuca, yani yaptırımın büyüklüğüne bakarak da nedenler yok sayılamaz. Karşılıklı tartışma, dijital empati, demokratik dinleme kültürünü geliştirerek doğruyu yanlıştan ayırmaya ihtiyaç var.&nbsp;Burada demokratik dinleme deyince, sadece konuşma sırasını beklemeyi değil, anlamak ve bağ kurmak amacıyla aktif dinlemeyi&nbsp;anlamalıyız. Dijital empati dediğimizdeyse, ekranların ardındaki insanların da duyguları, zaaflıkları ve karmaşıklıkları olan gerçek bireyler olduğunu hatırlamayı...&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dijital sessizlik kimi zaman en şiddetli sestir</h2>Yazının bu bölümüne kadar sessizliğin genellikle yıkıcı taraflarına değindik. Fakat politik bir amaç doğrultusunda, organize bir şekilde kullanıldığında sessizlik ve sessiz kalma hakkı, pekala güçlü bir direniş aracına da dönüşebilir.&nbsp;Filozof Hannah Arendt’in totalitarizm ile yalnızlık arasındaki bağlantıya&nbsp;dair <a fr-original-style="" href="https://sociologica.unibo.it/article/view/11286/11575" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çalışmalarını&nbsp;hatırlayalım</a>. Arendt’e göre bireyin tek başına, izole edilmiş sessizliği, politik olarak tehlikelidir evet. Zaten yazının bu bölümüne dek de zaten sessizliğin en çok bu tarafından bahsettik. Ancak bir grubun ortak bir amaç için biraraya gelerek sergilediği kolektif sessizlik&nbsp;de politik bir meydan okumaya dönüşebilir.&nbsp;Trollerin belirlediği sahte gündemleri&nbsp;düşünelim. Öyle gündemlere karşı yorum yapmanın ve tartışmaya girmenin kolektif olarak reddedilmesi güçlü bir direniştir. Burada sessizlik, bir mesajı en gürültülü biçimde iletmenin aracı hâline gelir. O, stratejik bir sessizliktir. İletişimin sadece iletiden ibaret olmadığının da kanıtıdır.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dijital sessizlik kimi zaman da sağlıklı düşünebilmektir</h2>Yukarıda “gönüllü sessizlik” diye andığımız sessizliğe geri dönelim. Dijital minimalizm veya dijital detoks gibi kavramlarla anladığımız bu sessizlik biçimi, ekranların aşırı kullanımını azaltmak ve zihinsel sağlığı güçlendirmek için cihazlardan gönüllü olarak uzak durmakla ilişkili. Dijital medya okuryazarlığı eğitiminin erken yaştan başlayarak tüm eğitim sistemine yayılmasıyla sağlanabilir.&nbsp;Fakat dijital detoks ve dijital esenlik gibi uygulama ve kavramlarla tüm sorumluluğu bireysel olarak kullanıcıya yüklemenin de riskleri var. Platformlar böylece kendi zehirli tasarımlarının sorumluluğunu üzerlerinden atma fırsatçılığına meylediyor da olabilir. Nihayetinde daha fazla etkileşim, daha fazla görüntüleme, daha fazla takipçi motivasyonuyla herkesi sürekli bir şeyler söylemeye iten bir tasarım, platformun tercihidir. Tersi şekilde kimilerini nasılsa yazdığım görünmüyor veya izole edilirim korkusuyla sessiz bırakıp salt izleyici konumuna sokan tasarım da platformun tercihidir.&nbsp;Burada asıl zorluk, korku ve baskıdan doğan sessizlikleri en aza indirirken, sağlık ve stratejik eylem için tercih edilen sessizlikleri koruyan bir dijital dünya inşa etmekte. Kamu kurumlarının, platformların, bireylerin ve sivil toplumun bu konuda farklı düzeylerde sorumluluğu var.

Angst

Dijital sessizliğin de türleri var. Dayatılmış, gönüllü ve gönülsüzü var. Burada asıl zorluk ise korku ve baskıdan doğan sessizlikleri en aza indirirken sağlık ve stratejik eylem için tercih edilen sessizlikleri koruyan bir dijital dünya inşa etmekte. 

Elisabeth Noelle-Neumann ile ilgili hikayeler