Müzik türleri uzun zamandır saydamlaştı, birbirine geçti. Sanatçılar, bu aralar itinayla müziklerinin hangi türe ait olduğunu ifade etmekten kaçınıyor. Bu iç içe geçen müzik türleri arasında arabesk de her daim bir sonraki neslin radarına takılıp tartışmalara konu olmayı başarıyor.&nbsp;Önce bir alt tür olarak ortaya çıkan arabesk, 1960’larda toplumu yozlaştırdığı gerekçesiyle bir dönem TRT tarafından yasaklanıyor. 1980’lerin sonlarında değişen sosyo-politik ortamının etkisiyle yeniden popülerlik kazanıyor. Bunda hükümetlerin hem kültürel hem de politik anlamda dışa açılımı, toplumsal politikaları ve gelişen müzik endüstrisi de etkili oluyor. Birçok akademik tezde de işaret edildiği gibi yoğun göç dalgası, bu müzik türünün köklenmesine neden olsa da serpilip büyüdüğü yer İstanbul gibi büyük şehirlerin eğlence sahnesi oluyor.&nbsp;Hakkı Bulut, Orhan Gencebay, Selami Şahin, Ferdi Tayfur, Müslüm Gürses, Orhan Gencebay, İbrahim Tatlıses’in albümleri ile arabesk başka bir noktaya taşınıyor. 80’lerin sonlarında gazinolardaki assolistler değişiyor ve yerini büyük harflerle arabesk şarkıcıları alıyor. Bu sırada tür, kültürel bir ayrımın simgesi olmaya da devam ediyor. 90’larda ise pop müzik tüm dengeleri değiştiriyor. Hatta 90’ların sonlarına doğru arabeskin poplaştığı iddia ediliyor. Arabesk söylemelerine alışkın olunan sanatçılar, pop etkisi altında albümler yapmaya başlıyor. Arabeskin alt türlerinden fantezi müzik bu dönemde adeta güneş gibi doğuruyor.&nbsp;Popun tıkanmasıyla beraber bu türe ilgi yeniden artıyor. Entelektüel kesimler tarafından arabeskin kucaklanmasına şahit oluyoruz. Biraz da günah çıkarma gibi bu... Türün daha “acısız" söz ve müziklerle yükseldiği bir dönem başlıyor.&nbsp;Bu kısa arabesk tarihini anlatmamın nedeni, günümüzde türün bir kez daha şaşaalı günlerine dönmesi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Konsept gecelerin aranan müziği</h2>Geçen günlerde sosyal medya akışıma önce Mert Demir’in assolist olarak çıktığı Cahide Palazzo sahnesi, sonrasındaysa Zorlu PSM’deki konser görüntülerinin videoları düştü. Demir, yola alternatif müzisyen olarak çıkıyor ama kitlelerce tanınmasını arabesk cover’ları ve alt notalarında acı barındıran Mabel Matiz düeti <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/intl-tr/track/4OH5Cd8ZOI1eSgJSC9PYmU?si=a27cc2cc8d8744f1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Antidepresan</a> sağlıyor. Yakın zamanda zaten yeni şarkılarından bazılarının arabesk türünde olacağını sosyal medya paylaşımlarında da dile getiriyor.&nbsp;Cahide, sahne önü masaları 9 bin TL’den başlayan bir mekan. Burada Serkan Kaya, Derya Bedavacı gibi arabesk müziğin son dönem sesleri de sahne alıyorlar. Ve hepsinin rezervasyonları günler öncesinden doluyor.2020’de Sakiler, Pinhani’nin <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/intl-tr/track/3XoviDE1Zp9Ukz6ZWyZci7?si=d23b52771db74196" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dünyadan Uzak</a>’ını arabesk formlarında coverlıyor. Dedüblüman, Semicenk gibi isimler de alt tonlarında fantezi müzik, arabesk barındıran şarkılar yayınlıyorlar. Günümüzün en çok konser bileti satan sanatçılarından Melike Şahin’in de müzikal yolculuğunun başlangıcı alternatif müzik. Fakat konserlerinde Dön Ne Olur gibi fantezi ve arabesk olarak adlandıracağımız şarkıların coverlarını da söylüyor.&nbsp;Arabesk rap de en parlak dönemini yaşıyor. Başlangıcını Berlin’in Türk düğün salonlarında yapan alt tür, 2000’lerde Berlin’de kurulan Orientation grubunun alternatif arabesk ve arabesk rap denemeleriyle yükseliyor. Hatta grubun <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/intl-tr/album/5q4gTGQ4QzTJSqvqayVq29?si=ADoA6GlIQFWbVzMyKWQ6AQ" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bosporus Bridge</a> albümünde arabesk rap ya da arabesk soul türüyle şarkısını söyleyen ünlü rap’çi Aziza A.’yı da işitiyoruz. Arabesk rap’in tanınmış grubu Cankan, yine Almanya’dan bu janrı Türkiye’ye taşıyor. Rap’çiler Uzi, Hidra, Halodayı; Azer Bülbül’ün şarkılarıyla mash-up yapıp sample’larını kullanıyor. Heijan da aynı şekilde arabesk rap şarkılara imza atıyor.Geçen yılın patlama yaşayan şarkılarının ve müzik projelerinin çoğunda arabeski yeniden duyuyoruz. Uzun süredir eğlence mekanlarının konsept gecelerinin baş kahramanı… Arabesk artık köyden kente gelişin sembolü bir müzik türü değil. Entelektüellerin farklı bir imaj çizmek uğruna dinlediği bir tür de değil. Şu an beyaz yakalı olarak adlandırılan kentli ve okumuş kesimin eğlencesine dahil olan, acısına dost olan bir müzik. Sermayenin el değiştirdiği bu dönemde artık köyden kente değil, bir semtten diğerine taşınıyor.Peki ne oldu da arabesk yeniden listelerde yükselmeye, yeni müzisyenlere ilham vermeye, sadece tek bir kesimin dinlediği müzik olmaktan çıkmaya başladı?&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Arabeskin hâlâ söyleyecek sözü var</h2>Uzun yıllar Roll dergisinin yayın yönetmenliğini üstlenen, birçok dergi ve gazetede müzik ve popüler kültür üzerine yazılar yazan gazeteci Derya Bengi, “Sizce arabesk türünde şarkıların popçular haricinde, alternatif müzisyenlerin de radarına girmesi ve müzik türlerini bu yöne çevirmesindeki en büyük etken nedir?” soruma bu türün bir röntgenini çekerek şu yanıtı veriyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Arabesk 50 yılı aşkın macerasıyla artık neredeyse geleneksel bir müzik türü. Eski anlamlarının üzerine katman katman yeni anlamlar, yeni yorumlar, yeni bakış açıları ekleyerek bugünlere geldi. Bugünün yoksulluğu, bugünün minibüsü, bugünün gecekondusu, eskisiyle kısmen aynı, kısmen farklı. Eskiden arabesk çarpık kentleşmenin, çarpık sanayileşmenin en önemli simgesi sayılıyordu. O günler geride kaldı ama şimdinin metrolu, metrobüslü şehrinde de gelir bölüşümü adaletsizse, insanlar gelecek kaygısı taşıyorsa belki arabeskin hâlâ söyleyecek şeyleri vardır.Bir zamanların arabeski, Türk musikisini ve halk müziğini yozlaştırmakla suçlanırdı. Sonra Murathan Mungan’ın önerisiyle Müslüm Gürses Aşk Tesadüfleri Sever albümünde Bob Dylan, Björk, David Bowie melodileri yorumlayarak bu sefer arabeski yozlaştırmaya cesaret etti. Bu müzik 50 yılda içerden, dışardan pek çok dostane müdahaleye uğradı. Bizzat Hakkı Bulut ve Orhan Gencebay bazı şarkılarıyla kendi yarattıkları arabesk klişelerini sorguladı, Erkin Koray kendi deyimiyle ‘ilk acısız arabesk’leri yaptı, ülkenin Batılı yüzü Ajda Pekkan bile Gencebay okudu. 90’larda Duman çıktı. 2000’lerde Fairuz Derin Bulut, ‘Ali Tekintüre’ şarkılarından albüm çıkardı. Alamancı müzisyenler arabeskle çok ilginç denemeler yaptı, rapçiler Türkiye’de ve Almanya’da arabeski hallaç pamuğu gibi attı. Ben şahsen eski arabeskin nice örneğini sevdiğim kadar, bugün kendini tekrar etmeyen, özellikle sözel klişeleri kıran her türlü yeni arabeske de varım.”</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Diğer müzik türlerine de nüfuz etti</h2>Sosyo-ekonomi ile bütünleşmiş bir türün yeniden yükselmesinde ülkede şu an yaşanan ekonomik sıkıntılar ve mutsuzlukların da etkisi var mı? Müzik sosyoloğu Güneş Ayas, şu cevabı veriyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Türkiye’de arabeskin yükselişi veya yeniden yükselişi hakkında yorum yapılırken zaman zaman düşülen bir hata var. Arabesk adeta bünyenin zayıf düştüğü anlarda insana musallat olan bir virüsün yayılması gibi görülüyor. Halbuki arabesk bizzat bu bünyenin bir ürünü. Türk müzik kültürünün gelişim sürecinin doğal bir sonucu. Arabesk, TRT’nin Türk Sanat Müziği ve Türk Halk Müziği diye yapay bir şekilde birbirinden ayırdığı iki geleneksel müzik kültürünü bünyesinde birleştiriyor. Yüzlerce yıldır Türk müziğiyle etkileşim içinde.&nbsp;Batı müzik kültürünün bazı ifade imkanlarından yararlandı, hatta Latin Amerika müziği gibi uzak etkileri bile bünyesinde topladı. Uzunca bir süre Türkiye’nin hâkim popüler müzik kültürünü oluşturdu. Bir süre sonra katıksız arabesk güç kaybetse de bir üslup olarak pop müziğin ayrılmaz rengi hâline geldi. Daha sonra diğer bütün müzik türlerine nüfuz etti. Katıksız arabesk yok olurken diğer türler arabeskleşti.&nbsp;Bizzat kendisi böylesine büyük bir füzyon olan bir müziğin zamanla yeni tür ve üsluplar içinde yeniden karşımıza çıkması şaşırtıcı değil. Bu yüzden arabeski belli bir duygu ve tavırla, arabesk dinleyicilerini de belli bir kesimle özdeşleştirerek onu kente uyum sağlayamama, ekonomik sorunlarla baş edememe, toplumsal hareketlerin gerilemesi, yenilgi ve yılgınlık gibi toplumsal, ekonomik, siyasal süreçlere indirgemenin doğru olmadığını düşünüyorum.”</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Müziğin soylulaştırılması</h2>Güneş Ayas’a göre arabeskin daha az ilişki içinde olduğu türlerle birarada anılmasındaki nedenlerin başında popüler müzik kültüründeki tıkanma etkisi büyük:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bu tıkanmayı aşacak yeni açılımlar için yerli kültürel dayanaklar arayanlar arabesk dünyasının popüler alandaki başarısı sınanmış ezgi havuzuna ve üsluplarına başvurdular. Bu aynı zamanda bu türleri daha geniş bir dinleyici kitlesine açtı. 60’larda Türk Sanat Müziği ve Türk Halk Müziği kültürleri hâlâ canlıydı ve yeni açılımlara ilham kaynağı olabiliyordu. 2000’lerde müziğine yeni bir açılım sağlayacak yerli kaynak arayanlar canlı ve geniş kitlelerle bağ kurabilen bir müzik kültürü olarak arabeskle karşılaştı.&nbsp;2000’li yıllarda arabeskin soylulaştırılması sürecinin büyük ölçüde tamamlanmış olması da bunu kolaylaştırdı. Gençliklerinde arabesk müzikle sosyalleşmiş olanlar bu kültürel sermayelerini yeni kazandıkları güç pozisyonlarında bu müzik kültürünü meşrulaştırmak, beğeni hiyerarşisinde yükseltmek için kullandılar. Politik açıdan dünyada ve Türkiye’de popülizmin ve anti-entelektüalizmin yükselmesi de bu süreci besledi. Arabesk sembolik açıdan halkın bir zamanlar hor görülmüş olduğu düşünülen değerleriyle özdeşleşmeye başladı. Bu popülist yönelim seküler-sol muhalefete, bazı alternatif kültür çevrelerine de yansıdı.&nbsp;Arabeskle barışmak, zaman zaman bir özeleştiri zaman zaman entelektüel çevrelerin elitizmle mesafesini gösteren bir işaret olarak ortaya çıktı ve bu yeni popülizmin alameti farikası hâline geldi. Alternatif müzik gruplarının arabeskle buluşmasında da bu süreçler etkili oldu. Yine de en büyük etkenin müzikal arayışın kendisi olduğu kanaatindeyim. Klasik hâliyle arabeskin ölmesi, başka bir deyişle klasikleşmesi, ustalarının popüler müzik sahnesinden çekilmesi gerekiyordu. Arabeskle ilişkili yeni arayışların ve nostaljik bir arabesk kültürü patlamasının son yıllara denk gelmesi biraz da bununla ilgili.”</blockquote>Hakkı Bulut’un sözleri gibi, “Arabesk dinlersiniz ya da dinlemezsiniz ama onun varlığını bilmelisiniz.”&nbsp;2024 arabeski daha az politik, daha az acılı... Ama bu müzik türü hâlâ bir sonraki kuşağı etkisi altına almayı başarıyor. Yine tartışmalara konu oluyor ama söyleyene para ve ün kazandırıp kapılar açmaya da devam ediyor.

Duende

Her dönemde tartışma yaratan arabesk, bir kez daha yükselişte. Fakat 2024 arabeski daha az politik, daha az acılı... 80'lerden bugüne türün röntgeni.

Az acılı arabeskin önlenemez yeniden yükselişi

<h2>Çilingir sofrasına yakışan şarkıların belleği: <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://anasonisleri.com/collections/kultur/products/hayat-dudaklarda-mey">Hayat Dudaklarda Mey</a></h2>&nbsp;<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-04-09T09:42:17.475Z.png" alt="hayat-dudaklarda-mey"><figcaption><a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://anasonisleri.com/collections/kultur/products/hayat-dudaklarda-mey">Hayat Dudaklarda Mey</a></figcaption></figure> Bazen Ege’de bir dağ köyündeki tek restoranda, bazen denize nazır tahta sandalyeler üzerinde, bazen dik yokuşlu dar sokakları olan bir mahallenin mütevazı meyhanesinde, bazen ilkyazın yarım açık pencereden içeri dolduğu evlerde… Alabildiğine beyaz masa örtüleri, taze mezeler, koyu muhabbetler, akşamın ürperten serinliği… Arkada buruk sevinçlere, ihtişamlı kederlere eşlik eden hep aynı güzel müzikler:&nbsp;Aksak bir ritim, ince bir klarnet taksimi, parlak gazeller… Bu günlerde özlenen bu manzaralar size bir şeyler çağrıştırıyorsa, bizce Murat Meriç’in kaleme aldığı <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://anasonisleri.com/collections/kultur/products/hayat-dudaklarda-mey">Hayat Dudaklarda Mey</a> kitabında anlatılan hikâyeleri de seveceksiniz.&nbsp;<ul><li><a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://anasonisleri.com/collections/kultur/products/hayat-dudaklarda-mey">Hayat Dudaklarda Mey:</a> Kendisini, "Plak topluyor, dinliyor, tarihlerini araştırıyor, yazılar yazıyor" diye tanımlayan <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://twitter.com/PopDedik">Murat Meriç'in</a> kaleme aldığı Hayat Dudaklarda Mey, raflara <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://anasonisleri.com/">Anason İşleri</a> Kitapları etiketiyle ulaşıyor. Çilingir sofrasında dinlenecek, çakırkeyf olup hep bir ağızdan söylenecek şarkı ve türküleri, hikâyeleriyle birlikte derleyen kitapta hikâyelere Ali Çetinkaya, Arel Siviş, Başak Karafaki, Gaye Su Akyol, Memed Erdener gibi isimlerin illüstrasyonları eşlik ediyor. &nbsp;</li><li>Hikâyeler ve <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://open.spotify.com/playlist/6a34AmM1DxL7OxSdAAWuyt?si=S67DI8DrTdiL8pmASbdw_Q">müzikler:</a> Murat Meriç; Zeki Müren’den Erkin Koray’a, Alpay'dan Hakkı Bulut'a, Selahattin Pınar'dan Duman'a onlarca isimden; Ankara Rüzgârı'ndan Kadınım'a, Karadır Kaşların'dan yeni nesil şarkılara 213 şarkı ve türkünün anason kokulu hikâyesini arkadaş muhabbetinde anlatır gibi anlatıyor. Yakından tanımak için tadımlık bir <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="http://overteam.com/wp-content/uploads/2019/10/alageyik.pdf">hikâyeyi </a>okuyabilir, şarkılar ve türkülerin büyük bir kısmının yer aldığı <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://open.spotify.com/playlist/6a34AmM1DxL7OxSdAAWuyt?si=S67DI8DrTdiL8pmASbdw_Q">çalma listesini </a>dinleyebilir ve Türkiye popüler müzik tarihinin önemli bellek çalışmalarından biri olan iki ciltlik kitabı <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://anasonisleri.com/collections/kultur/products/hayat-dudaklarda-mey">bu adresten </a>satın alabilirsiniz.</li></ul>&nbsp;<hr>Aposto!'da markanızla yer almak için bizimle <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://apostonews.com/sponsor">buradan</a> iletişime geçebilirsiniz.<hr>

Hakkı Bulut ile ilgili hikayeler