Irak'ta Sadr Hareketi'nin lideri Şii lider Mukteda es-Sadr'ın "siyasetten tamamen çekildiğini" duyurmasının ardından Sadr destekçileri protestolar düzenleyerek Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nı bastı. Bir süredir başkent Bağdat'ta bulunan Meclis binasının önünde oturma eylemi düzenleyen Sadr destekçilerinin, hükümet binaları ve yabancı misyon temsilciliklerinin bulunduğu Yeşil Bölge'ye girerek hükümet binalarına girmeye çalıştıkları aktarıldı. Protestoların büyümesi üzerine Bağdat'ta sokağa çıkma yasağı ilan edildi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Irak'ı siyasi krize sürükleyen süreç</h2>Irak'ta 10 Ekim 2021'de düzenlenen genel seçimlerde 73 milletvekili çıkaran Mukteda es-Sadr'ın partisi parlamentodaki en büyük grup konumundaydı. Parlamentodaki en büyük siyasi parti olarak hükümeti kurma çalışmalarına başlayan Mukteda es-Sadr, Sünni kesimi temsilen mevcut Parlamento Başkanı Muhammed Halbusi ve Kürt nüfusu temsilen Mesut Barzani'nin partisi Kürdistan Demokrat Partisi ile ittifak kurarak "ulusal çoğunluk hükümeti" kurmayı amaçlıyordu ancak hükümet kurma çabaları başarısız oldu. Hükümetin kurulamaması nedeniyle Sadr’ın milletvekillerini parlamentodan çekmesinin ardından yeni hükümeti kurma görevi İran destekli ve Sadr ile rekabet içindeki Şii Koordinasyon Çerçevesi'ne geçti. Koordinasyon Çerçevesi'nin başbakan adayı olarak eski Çalışma ve Sosyal İşler Bakanı Muhammed Şiya Sudani'yi seçmesi Mukteda es-Sadr'ın duruma tepki göstermesine ve Sadr destekçilerinin protesto gösterilerine başlamasına yol açtı.Mukteda es-Sadr'ın, Irak'ın siyasi sisteminde reform yapılmasına yönelik çabaları da siyasi istikrarsızlığı tetikleyen bir unsur olarak görülüyor. Irak'ta 2003'ten beri kurulan tüm hükümetlerin, parlamentoda temsiliyet kazanan bütün siyasi grupların hükümet içerisinde yer aldığı ve muhalefetin olmadığı "ulusal birlik hükümetleri" olduğu <a fr-original-style="" href="https://www.aa.com.tr/tr/analiz/irakta-sadrin-kontrollu-kaos-hesaplari/2654004" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtiliyor</a>. Sadr ise bu sistemin sağlıklı bir şekilde işlemediğini söyleyerek bir ulusal çoğunluk hükümeti kurulması çağrısında bulunuyordu. Ulusal birlik hükümetlerinin etkin şekilde işlemediği görüşlerinin temelindeyse Irak toplumundaki etnik ve mezhepsel ayrışmaların büyük önem taşıması yer alıyor.Öte yandan, Irak'ın eski başbakanı ve Kanun Devleti Koalisyonu lideri Nuri el-Maliki ile Mukteda es-Sadr arasındaki geçmişten gelen düşmanlığın da siyasi istikrarsızlığın devamına katkı sağladığı belirtiliyor. Yeni hükümetin kurulma sancıları devam ederken Maliki'nin Sadr'a yönelik eleştiriler içeren ses kayıtlarının kamuoyuna sızması, Sadr destekçilerini kızdırarak protestoların alevlenmesine yol açtı.Dün de Mukteda es-Sadr'ın "Siyasi işleri bıraktığımı ve siyasetten tamamen çekildiğimi ilan ediyorum. Babamın mezarı, tarihi eser kurumuyla Sadr ailesinin müzesi hariç tüm kurumları kapatma kararı aldım."&nbsp;diyerek siyasetten çekildiğini duyurmasının ardından Sadr destekçileri Bağdat'taki Yeşil Bölge'yi basarak Cumhurbaşkanlığı Sarayı'na girdiler. Güvenlik güçlerinin protestocuları Cumhurbaşkanlığı Sarayı'ndan çıkardığı ve askerlerin protestoculara ateş açması sonucu 8&nbsp;kişinin hayatını kaybettiği, 100'den fazla kişinin de yaralandığı belirtildi.Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Irak'taki protestolara ilişkin yaptığı yazılı açıklamada "Bağdat’ta bir süredir yaşanan gelişmeler, ülkenin istikrarı, birliği ve güvenliği bakımından tehlike arzeden bir hâl almıştır. Mevcut siyasi ihtilafların suhuletle ve kapsayıcı diyalogla çözüme kavuşturularak, Irak halkının huzur ve esenliğinin sağlanmasını temenni ediyoruz."&nbsp;dedi ve Türkiye vatandaşlarının zorunlu haller dışında Bağdat'a seyahat etmemesi uyarısında bulundu.Öte yandan, Mukteda es-Sadr'ın ülkede silahlı çatışmalar durana kadar açlık grevine başlama kararı aldığı duyuruldu.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Önümüzdeki süreçte ne bekleniyor?</h2>Irak'taki siyasi istikrarsızlığın temel nedeninin ülkedeki Şii gruplar arasındaki siyasi rekabet olduğunu söylemek mümkün. Mukteda es-Sadr'ın siyasetten tamamen çekildiğini ve harekete dair tüm büro ve kurumların kapatılacağını açıklaması ise siyasi rekabetin sokağa dökülerek daha fazla protesto ve şiddet eylemine yol açacağı düşünülüyor. Sadr destekçilerinin, Şii Koordinasyon Çerçevesinin başbakan adayı Sudani'yi kabul etmemeleri ve siyasi sistemde reform çağrıları yeni hükümetin kurulma çabalarını bir süre daha geciktirecek gibi görünüyor.

Aposto Gündem

Irak'ta neler oluyor?

20 Temmuz tarihinde Kuzey Irak’ın Duhok vilayetine bağlı Zaho bölgesine gerçekleştirilen bir top saldırısında 9 kişi hayatını kaybetti, 23 kişi de yaralandı. Saldırı, Irak’ta büyük bir tepkiye yol açarken hem Irak Başbakanı Mustafa Kazımi hem de Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Başbakanı Mesrur Barzani söz konusu saldırıyı sert bir dille kınadı. Iraklı makamlar, saldırının Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından yapıldığını iddia ederek Türkiye’yi Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne (BMGK) şikâyet ettiler. Türkiye ile Irak arasında üst düzey bir gerginliğe sebep olan bu saldırıyı tüm yönleriyle ele almaya çalışacağız.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Irak’tan gelen tepkiler</h2>Zaho saldırısının ardından hükümeti alarma geçiren Başbakan Mustafa Kazımi, saldırıya ilişkin yaptığı açıklamada, "Bu vahşi saldırı, Türkiye'nin Irak topraklarına ve halkına yönelik askerî ihlallerden kaçınması yönündeki ısrarlı uyarılarını görmezden geldiğini ortaya koydu." ifadelerini kullandı. Türkiye ile yakın ve dengeli bir ilişki yürütmeye çalışan IKBY Başbakanı Mesrur Barzani de kamuoyunda yükselen tepkilere sessiz kalamayarak saldırıdan Türkiye’yi sorumlu tutan açıklamalarda bulundu. Türkiye Cumhuriyeti Bağdat Büyükelçisi, Irak Dışişleri Bakanlığına çağrılarak Ankara'dan resmî özür beklendiğini ve Türkiye'nin askerî güçlerini Irak'tan geri çekmesinin talep edildiğini bildirdi. Aynı zamanda, Irak’ın Türkiye’deki en üst düzey diplomatik temsilcisi olan Ankara Maslahatgüzarı Bağdat’a çağrıldı ve büyükelçi atama süreci durduruldu. Yani Irak, Türkiye ile diplomatik temsil seviyesini düşürmüş oldu. Saldırıyı Türkiye’nin gerçekleştirdiği yönündeki iddialar uluslararası arenaya da taşınarak Irak’ın Türkiye’yi BMGK’ya şikâyet edeceği açıklandı. BMGK’da düzenlenen oturum sonucunda, Zaho saldırısına yönelik bir kınama mesajı <a fr-original-style="" href="https://medyascope.tv/2022/07/26/bm-guvenlik-konseyi-zaho-saldirisini-kinadi/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yayımlandı</a>. Yapılan açıklamada, “Güvenlik Konseyi üyeleri, saldırıyı en sert şekilde kınadı. Saldırı, aralarında çocukların da bulunduğu en az 9 sivilin ölümüyle sonuçlandı. Güvenlik Konseyi üyeleri, soruşturmalarla ilgili Irak makamlarına desteklerini ifade ettiler." ifadeleri yer aldı. Düzenlenen oturumda Irak Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin'in söz konusu saldırıdan Türkiye'yi sorumlu tutan açıklamalar yaptığı ve Türkiye'nin BM Daimi Temsilciliği Maslahatgüzarının ise bu suçlamaları reddederek saldırının terör örgütleri tarafından yapıldığını söylediği belirtildi.Irak Savunma Bakanlığının da Irak Parlamentosunda Zaho saldırısı nedeniyle düzenlenen olağanüstü oturumda, Irak’taki Türk Silahlı Kuvvetleri mevcudiyetine dair bir rapor açıkladığı belirtiliyor. Açıklanan <a fr-original-style="" href="https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/iraq/230720222" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">raporda</a>, Türk ordusunun Irak içinde 100’ün üzerinde askeri üs kurduğu, TSK’nın Irak sınırından 105 kilometre içeriye girdiği ve Irak topraklarında 4 binin üzerinde Türk askeri bulunduğu belirtiliyor. TSK varlığının da askerlere ek olarak zırhlı araçlar, tanklar, topçular ve helikopterlerden oluştuğu iddia ediliyor. Parlamentoda yapılan oturumda, Türkiye ile ilki 1984 yılında imzalanan ve her iki yılda bir yenilenen güvenlik protokolünün yenilenmemesi çağrıları da büyük destek buldu.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye'den gelen cevaplar</h2>Irak’tan gelen tepkiler üzerine Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan yazılı açıklamada, "Türkiye sivilleri hedef alan her türlü saldırının karşısındadır. Türkiye terörle mücadelesini uluslararası hukuka uygun şekilde, sivillerin, sivil altyapının, tarihi ve kültürel varlıklar ile tabiatın korunmasına azami hassasiyet göstererek yürütmektedir. Türkiye gerçeğin açığa çıkması noktasında her türlü adımı atmaya hazırdır." ifadeleri yer aldı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da saldırıya ilişkin "TSK'dan aldığımız bilgiye göre sivillere yönelik herhangi bir saldırımız olmamıştır. Bu, Türkiye’nin terörle mücadele girişimlerini engellemek için yapılan bir saldırıdır. Irak hükümeti bu oyuna düşmemelidir." açıklamasında bulundu. Irak’ta Türkiye karşıtı tepkiler yükselirken 27 Temmuz’da Türkiye’nin Musul Başkonsolosluğuna saldırı düzenlendi. Dışişleri Bakanlığı, saldırıya ilişkin "Musul Başkonsolosluğumuza 27 Temmuz sabah saatlerinde bir saldırı gerçekleşmiştir. Can kaybı yaşanmayan bu saldırıyı en sert şekilde kınıyor ve sorumluların bir an önce adalet önüne çıkarılmalarını bekliyoruz. Irak makamlarını diplomatik ve konsüler temsilcilikleri koruma sorumluluklarını yerine getirmeye davet ediyoruz."&nbsp;açıklamasında bulunurken misilleme ihtimalinin de ciddi şekilde değerlendirildiği belirtildi. "Ülkemizin haksız şekilde itham edilerek hedef gösterildiği bir dönemde, Irak makamlarının çağrısı üzerine düzenlenen BM Güvenlik Konseyi toplantısı sırasında bu saldırının gerçekleşmiş olması da vahim ve düşündürücüdür."&nbsp;sözleriyle saldırının bir misilleme olduğu iddia edilirken Milli Savunma Bakanlığından "Musul Başkonsolosluğumuza saldırı gerçekleştiren teröristlerden de er ya da geç diğer teröristler gibi hesap sorulacaktır." açıklaması yapıldı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Meclis baskını</h2>Irak’ta Zaho saldırısı nedeniyle Türkiye’ye yönelik tepkiler sürerken iç siyasetteki kaos da devam ediyor. İran destekli Başbakan adayı Muhammed Şiya es-Sudani'yi protesto eden Mukteda es-Sadr yanlıları, hükümet binaları ve yabancı temsilciliklerin bulunduğu Yeşil Bölge'nin önünde toplanarak Meclis binasını bastılar. Baskının ardından Şii lider Sadr, sosyal medya hesabından bir açıklama yaparak, "Mesajınız yerine ulaştı. Yolsuzları ürküttünüz. İki rekat namaz kılıp barışçıl şekilde evinize dönebilirsiniz." çağrısında bulundu. Meclis baskınına dair BM’den yapılan açıklamada ise "Herkesi çeşitli uluslararası norm ve sözleşmelerde belirtildiği gibi bu karargâların kutsallığına saygı duymaya davet ediyoruz.” ifadeleri kullanıldı.&nbsp;

Irak’ta İran destekli militan gruplar ve ABD askerî personeli arasındaki gerginlik vatandaşların güvenliğini tehdit ederken aynı zamanda elektrik kesintilerine de neden oluyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Geçtiğimiz hafta yaşananlar</h2>28 Haziran’da Suriye’de 2, Irak’ta 1 silah depolama tesisine savunma amaçlı ABD saldırısı düzenlendi. Başkan Joe Biden; ABD askerî personelini korumak için harekete geçildiğini, ABD ordusu ise saldırının önceki İran destekli milis saldırılarına karşı misilleme amacıyla yapıldığını <a fr-original-style="" href="https://www.aljazeera.com/news/2021/6/28/us-carries-out-air-raids-on-iran-backed-groups-in-syria-iraq" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtti</a>. Yerel Irak medyasının haberlerine göre saldırıların ardından Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi ABD’ye uyarı mesajı gönderdi ve ABD askerlerinin ülkeden çekilmesini istedi. 30 Haziran günü NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ile görüşen el-Kazımi, Irak’ın ABD ve İran arasında bir çatışma bölgesi olmasına son verilmesi çağrısında bulundu.Elektrik santrallerine koordineli saldırılar ve İran’ın Irak’a elektrik teminini kesmesi sonucu Irak Elektrik Bakanı 29 Haziran’da görevinden istifa etti. 3 Temmuz’da Irak’ta elektrik santrallerine bir saldırı daha düzenlendi. Saldırı sonucu 7 ölü ve 11 yaralı olduğunu açıklayan Irak hükümeti, saldırının kim tarafından düzenlendiğini belirtmedi. Elektrik kesintileri mahalle jeneratörleriyle giderilmeye çalışılsa da ülke çapında düzenli elektrik sağlanamıyor.6 Temmuz’da Irak’ın Enbar vilayetindeki ABD üssü Ayn el-Esed’de gerçekleştirilen roket saldırısının ertesi günü de Bağdat'taki ABD Büyükelçiliği'nde SİHA paniği yaşandı. Irak güvenlik kaynakları, büyükelçilik üzerinde uçan SİHA'ların ABD füze savunma sistemi aracılığıyla vurularak düşürüldüğünü ifade etti. Aynı gün gece yarısı, Erbil’de ABD askerlerinin de bulunduğu uluslararası havaalanına füze saldırısı düzenlendi. Saldırılarda can kaybı olmadığı açıklandı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Irak’ta gölge savaş</h2>İran-ABD çekişmesinin sahnelerinden biri olan Irak, özellikle geçtiğimiz yıl İran Devrim Muhafızları'ndan general Kasım Süleymani’nin ve İran destekli Irak milis örgütü Haşd-i Şabi'nin içindeki en etkili birliklerden Kataib Hizbullah (Hizbullah Tugayları) komutanı Ebu Mehdi el-Mühendis'in öldürülmesinden bu yana gerilimin tırmandığı bölgelerden biri. Irak hükümetinin İran ve ABD kaynaklı saldırıları kınamasına karşın, bu iki devletin Irak’taki varlığı, çatışmanın devam edeceğine işaret ediyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İran’ın yeni taktiği</h2>Reuters <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/world/middle-east/exclusive-tactical-shift-iran-grows-new-loyal-elite-among-iraqi-militias-2021-05-21/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">haberine</a> göre İran, taktik değişikliğine giderek Irak’ta büyük milis gruplarıyla iş birliği yapmak yerine, en güçlü müttefik milis kadroları içinden İran hükümetine sadık, elit bir grupla iş birliği yapmaya başladı. Habere göre bu yeni gizli grup, internet üzerinden propaganda yapımı ve SİHA’ların savaşlarda gözetleme ve silah olarak kullanımı konusunda geçtiğimiz yıl özel eğitim aldı. Grup üyeleri, yurt dışı operasyonları için asker temini, eğitimi, teçhizatlandırılması ve yönlendirilmesiyle görevli olan İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=vbVU9eAAPYg" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kudüs Gücü</a> ile direkt iletişimdeler. Yani emirleri de Irak merkezli bir yapıdan değil, İran’dan alıyorlar. Taktik değişimini, Kudüs Gücü eski Generali Süleymani’nin öldürülmesiyle hissedilen gerilemeye bir cevap olarak yorumlamak mümkün olabilir. Grubun küçük tutulması ayrıca grup içine sızılmaması ve operasyonların tam gizlilik içinde yürütülmesi açısından da büyük gruplara nazaran daha avantajlı görünüyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">ABD'nin tutumu</h2>Haziran başında İran’la yapılan nükleer müzakerelere odaklı görünen Biden hükümeti, ayın sonlarına doğru saldırılara yanıt vermeye başladı. Yakın dönemdeki milis saldırılarının çoğunu Kudüs Gücü ile beraber çalışan bu yeni küçük grupların düzenlediğini tahmin eden ABD kaynakları, Biden hükümetinin saldırılara karşı, meşru müdafaa hakkını koruyarak misillemelerde bulunduğunu yazıyor.Öte yandan: Güvensizlik içindeki ülkede, hükümet karşıtı protestolar görülüyor ve siviller dengesiz güç kullanılarak bastırılıyor. Ekim ayı için planlanan parlamento seçimleri hakkında BBC’ye <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/world-middle-east-57399895" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">konuşan</a> vatandaş “demokratik, şeffaf ve profesyonel seçimler için umudumuz vardı ama anlaşıldı ki seçimler yine teatral olacak” diyerek gölge savaşın Iraklılar için günlük hayatı ve siyasi geleceği daha da zorlaştırdığını anlatıyor.

IRAK ile ilgili hikayeler