<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/sinem-celik-395a1268/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Sinem Çelik</a>Uzun yıllar boyunca “tüketici” kavramı, modern yaşamın temel rollerinden biri olarak kabul edildi. Reklamlarla şekillenen arzular, raflara dizilmiş seçenekler ve hızla dönen üretim-tüketim çarkı içerisinde, bireyin rolü çoğunlukla pasif bir alıcı olmaktı. Ancak günümüzde bu kimlik sorgulanıyor. “Tüketici” olmak, artık sadece ekonomik değil, ekolojik ve etik sorumlulukları da beraberinde getiriyor.Kapitalizmin evrimini “yaratıcı yıkım” olarak tanımlayan Joseph Schumpeter, ekonomik yapının sürekli olarak eskiyi imha edip yeniyi yaratmasıyla ayakta kaldığını ifade eder. Bu döngüde birey, yalnızca ihtiyaçlarını değil, çoğu zaman sahip olma arzusunu da tatmin etmeye yönlendirilir. Edward Bernays’in 1928 tarihli&nbsp;Propaganda&nbsp;adlı eserinde belirttiği gibi, seri üretimin sürdürülebilirliği, talebin reklam ve iletişim yoluyla aktif biçimde yaratılmasına dayanır.Bugün, bu sistemin sürdürülebilirliği artık hem ekonomik hem de ekolojik olarak sorgulanıyor. Antroposen Çağı olarak adlandırılan dönemde, insan etkisi doğa üzerindeki en belirleyici güç haline geldi. Tüketim alışkanlıklarımızın gezegene olan etkisi her zamankinden daha görünür.Tüm bu farkındalık, yeni bir tüketici profilinin doğuşuna işaret ediyor:&nbsp;duyarlı tüketici. Artık bireyler yalnızca ürünün fiyatını veya kalitesini değil, üretim koşullarını, karbon ayak izini, toplumsal etkilerini de sorguluyor. İsveç'te yaygınlaşan&nbsp;köpskam&nbsp;(satın alma utancı) kavramı, bu dönüşümün psikolojik arka planına işaret ediyor. Ipsos’un 2024 verilerine göre, Z kuşağının %65’i “kendini iyi hissettiren ama&nbsp;duyarlı olmayan” markalara olan güvenini kaybetmiş durumda.GlobeScan’in yayımladığı&nbsp;Healthy &amp; Sustainable Living&nbsp;araştırması ise tüketicilerin %73’ünün “çevre dostu bir yaşam sürmek için daha fazla sorumluluk almak istediğini” gösteriyor. Bugün tüketim kültürü, “sahip olma” arzusundan ziyade&nbsp;katılım ve anlam arayışına&nbsp;doğru evriliyor. Kiralama, yeniden satış ve ikinci el platformlarının yaygınlaşması, özellikle genç kuşakların tüketim alışkanlıklarını yeniden tanımlıyor. Moda ve teknoloji sektörlerinde ürünleri “kullandıkça öde” modeliyle deneyimlemek, hem ekonomik hem de ekolojik fayda sağlıyor. Aynı zamanda, onarılabilirlik, uzun ömürlülük ve bakım kültürü de yeniden değer kazanıyor. Tüketici yalnızca yeni ürünlere yönelmek yerine, elindekini korumayı, dönüştürmeyi ve paylaşmayı önemsiyor. Tüm bu eğilimler, “bilinçli lüks” olarak tanımlanan, kökeni bilinen, etik üretilmiş, hikâyesi olan ürünlere olan ilgiyi de artırıyor. Bu dönüşüm, tüketiciyi yalnızca alıcı değil, üretim ve değer yaratım sürecine aktif olarak katılan bir aktör haline getiriyor.&nbsp;Bu dönüşüm, tüketici kavramının ötesine geçerek “türetici” kimliğini gündeme getiriyor.&nbsp;Amerikalı fütürist Alvin Toffler’ın 1980’lerde ortaya attığı bu terim, üretim ve tüketim arasındaki çizgilerin bulanıklaştığı bir dönemin habercisi. Türkiye’de bu kavramı yaygınlaştıran Türetim Ekonomisi Derneği’ne göre, türetici yalnızca ürün satın alan değil, üreticiyi seçen, destekleyen ve sürdürülebilir değer yaratımına katkı sunan bir aktör. Bu yeni ekonomi modelinde ürünler sadece alınıp tüketilmez, paylaşılır, dönüştürülür, yeniden dolaşıma girer. Bireyler pasif tüketiciler olmaktan çıkıp, ekonomik döngünün parçası olan aktif katılımcılara dönüşür.Ancak tüm bu dönüşümün temelinde yatan bir başka boyut daha var:&nbsp;içsel farkındalık. Engin Geçtan’ın&nbsp;İnsan Olmak&nbsp;kitabında vurguladığı gibi, bireyin “iyi yaşama sorumluluğu” önce kendisine, sonra başkalarına karşıdır. Sürdürülebilirlik, yalnızca çevreyle ilgili bir mesele değil, aynı zamanda bireyin kendi yaşamıyla kurduğu ilişkinin bir yansımasıdır.Dürüst, sade, nazik bir yaşam pratiği; hem tüketim tercihlerine hem de toplumsal ilişkilere doğrudan etki eder. Duyarlı tüketici; sadece ne aldığını değil, neden aldığını ve nasıl etkiler yarattığını sorgular.&nbsp;Değişimin öncüsü, dönüşümün taşıyıcısıdır. Her alışveriş, sadece ekonomik değil, ekolojik ve etik bir tercihtir. Dönüşüm dışarıdan değil, içeriden başlar. Önce birey olarak, sonra topluluk olarak, sonra da sistem olarak.

Joseph Schumpeter ile ilgili hikayeler