Son dönemde yarım kalan kitaplar, sonu getirilemeyen filmler, okunmamış PDF yığınları arasında kaybolmuş sayısız kültürel ürünle ilgili şikayetler giderek daha sık dile getiriliyor. Kalın kitaplar ve uzun filmler giderek daha fazla göz korkuturken, çoğunun yarıda bırakıldığını ya da tam anlamıyla sindirilmediğini görüyoruz. Bir anlamda her şeyin ulaşılabilir olması paradoksal bir şekilde bu seçeneklerin arasında kaybolmamıza neden oluyor. Platformlardan durmadan üstümüze fırlatılan yeni filmler, müzikler ve kitaplar arasında çok hızlı geçiş yapabiliyor, tatmin duygusuna ulaşabilmek için sınırsız bir seçenek havuzu içinde debeleniyoruz. Sonuç olarak, kendimizi bir tür tatminsizlik krizinin tam ortasında buluyoruz.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">‘Dozlara ayrılmış kültür’</h2>Chris Crawford “Dozlara Ayrılmış Kültür” başlıklı yazısında, pek çok insanın artık bütünüyle bir kitabı okuyamadıklarını ya da bir filmi izleyemediklerini itiraf ettiklerini <a fr-original-style="" href="https://damagemag.com/2020/09/03/dosing-culture-part-one/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söylüyor</a>. Ona göre bunun sebebi, içeriği sürekli küçük dozlarla almaya alışmış olmak.&nbsp;Video formu giderek kısalıp 1 dakikalık bir formun içine hapsoldu; kitap okumak yerine internet ortamında hap bilgiler vadeden uzmanların ağzından çıkan enformasyon parçaları daha fazla değer görür oldu. Bu geniş seçenek havuzunda anlık tatminlerin çekiciliği, içeriği sindirmeden hızla bir başkasına geçmemize yol açıyor.&nbsp;Crawford, kültürün bize artık sonsuz bir akışta olduğunu söylüyor. Böylece kendimizi birini sindirmeden diğerini tüketmeye geçtiğimiz bir denklemin içinde buluyoruz. Bu sürecin zahmetinin iyice ortadan kaldırılması için de içerikler giderek daha pürüzsüz, katı ve dokusuz hâle geliyor. Sosyal medya şirketlerinin de desteğiyle internetin kaydırmalı videolara hapsolması belki de bu sürecin geldiği en radikal boyutlardan biri olarak görülebilir.&nbsp;Bir konuyu iki kutupla değerlendirerek zihnin işlemesini sağlayan özümseme sürecini kaybedişimizi&nbsp;şöyle anlatıyor Crawford:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bir eserin anlamını yakalamak, olaylar arasında ileri geri düşünmeyi ve parçaları zaman içinde zihinde tutmayı gerektirir. Bu giderek daha da zorlaşıyor.”</blockquote>Burada bir parantez açarak Lawrence Grossberg’in günümüzde baskın bir duygulanım biçimini ifade eden “<a fr-original-style="" href="https://www.plutobooks.com/9781786802705/under-the-cover-of-chaos/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hiperenflasyon</a>” kavramına değinmekte yarar var. Grossberg’e göre bir çeşit duygusal abartı durumunu ifade eden hiperenflasyon, bir şeyin konuşulmaya değer olması için ya en iyisi ya da en kötüsü olması gerektiği yönündeki örtük kabulle işliyor.&nbsp;Her şey "en iyi film," "en iyi araba," "en iyi müzik," "çoksatar" olmak zorunda. Yani her konunun sonuna ünlemler koyularak tartışıldığı bir kültürel durumdan bahsediyoruz. Gündelik hayatımızda bir konunun fark edilmesi ya da politik bir meselenin dikkat çekmesi için genellikle o konuda dehşet uyandıran bir infialin ortaya çıkması gerekiyor. Sosyal medyanın yapısal olarak pekiştirdiği bu durumda, tartışılan konuya dair yorumların da karşı durulamaz şekilde köktenci ve iddialı şekillerde sunulması, enine boyuna tüketildikten sonra kenara atılması gerekiyor. Grossberg’e göre:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Her iddia tartışılmaz bir gerçek hâline geliyor çünkü bir anlık şüphe ya da alçakgönüllülük bile başarısızlık riskine ve daha da kötüsü, utanca kapı aralıyor.”&nbsp;</blockquote>Burada da bir konunun ya da kültürel ürünün içselleştirilmekten ziyade, tamamen duygusal reaksiyonlarla hızla tüketilip bir kenara atıldığı benzer bir döngüyle karşılaşıyoruz. Bu duygusal tepkilerde de bir tatminsizlik krizinin izlerini görmek mümkün.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Depresif haz</h2>Dozlara ayrılmış kültürün ve bunun yarattığı tatminsizlik hissinin başka çıktılarını da görmek mümkün. İnsanların odaklanma güçlüğü, bir filmi ya da kitabı tamamlayamama, herhangi bir konuda derinleşememe ve ekran karşısında sürekli bir uyuşukluk hâliyle ilgili şikayetlerini duyuyoruz. Öte yandan, muhtemelen tarihte hiç olmadığı kadar çok sayıda tüketilebilir haz parçacığı mevcut. Ancak bunlardan tatmin olmak bir tarafa, seçenekler arasında hedefini kaybetmiş ve bitap bir şekilde geziniyoruz.Kültürel teorisyen Mark Fisher, bu durumu "depresif haz" diyerek <a fr-original-style="" href="http://habituskitap.com/kitaplarimiz/kapitalist-gercekcilik-baska-alternatif-yok-mu/?utm_source=aposto" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kavramsallaştırıyor.&nbsp;</a>Karşılaştığı genç öğrencilerin birçoğunun buna kapıldığını belirten Fisher, depresyonun aslında bir çeşit haz yitimi olarak nitelendirildiğini ancak içinde bulunduğumuz yeni durumda depresif hazzın baskın olduğunu belirtiyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Sıkılmak düpedüz mesaj atmanın iletişime dayalı duyumsal-uyarıcı matrisinden, YouTube’dan ve fastfood’dan uzak kalma anlamına geliyor; bir anlığına bunlar kısıtlanırsa, kesintisiz yapay haz akışı talebi baş­lıyor.”</blockquote> <ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ona göre depresif haz “Zevk alma yetersizliğiyle kalmayıp zevkin peşine düşmek dışında herhangi bir şey yapamamakla da birlikte yürüyor.”&nbsp;</li></ul>Yani sonsuz bir içerik akışı ve iletişim imkanının arasında sıkılmak neredeyse bir günah olarak görülüyor. Böyle olunca sıkılmaktan kaçmak, herhangi bir şeyden zevk almaktan daha öncelikli bir motivasyon hâline geliyor. Fisher’ın deyişiyle “bir şeylerin kaçırılmış olduğu” hissi var ama bu gizemli, eksik eğlencenin ancak zevk ilkesinin ötesinde erişilebileceği anlayışı yok. Yani sadece zevk almanın ötesinde, aslında zihnin de özümseyebileceği bir ilişki kurmak yerine, çabucak tüketeceğimiz ve bir sonrakine hızlıca geçebileceğimiz yeni şeyler arıyoruz. Niteliği ne olursa olsun.Son dönemde her şeyi "deneyimleme" arzusundaki iştahlı talebi, bu depresif haz duygusuyla birlikte okuyabileceğimiz pek çok örnek görüyoruz. Hiç gidilmeyecek yerlere yönelik turistik meraktan farklı yemekler ve mekanlara duyulan aşırı ilgiye kadar uzanan, sonu gelmez bir tüketim arzusunun içinde yaşıyoruz.Bu açıdan Everest’in tepesindeki turistik zincir ile Dubai çikolatası yemek için bekleyenlerin oluşturduğu sıra arasında olgusal bir fark olmadığını söylemek gerekiyor. Her ikisi de günümüzde hedonist nihilizm olarak adlandırabileceğimiz bir döngünün farklı uğrakları olarak değerlendirilebilir. Bu döngü, kriz dönemlerinde çeşitli değerlerden arındırılmış ve politik kayıtsızlığın hâkim olduğu bir iklimde sadece haz parçacıklarını toplamaya güdümlü öznelliğin çıkmazı olarak değerlendirilebilir.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Burada yetişkinliği askıya alınmış, sadece arzularının işaret ettiği yöne doğru hareket eden ve şimdinin içine hapsolmuş bir öznellikten bahsediyoruz.&nbsp;</li></ul>Bu daimi tüketim ve tatminsizlik hâlinin bir başka boyutu ise geç kalmışlık hissinde beliriyor. Tüketim çerçevesinden bir şeyi henüz “deneyimlememiş” olmak ya da hayatın bir noktasında geride kalmış hissetmek de günümüzün başlıca duygu durumlarından. Bu tatminsizlik hâlinin beslediği geç kalmışlık hissi, bir çeşit paniğe sebep olabiliyor.&nbsp;İtalyan düşünür Bifo Berardi’ye&nbsp;göre panik, doğanın sonsuzluğu karşısında kendimizi ezilmiş hissettiğimizde ve dünyanın yarattığı sonu gelmez uyaranları bilincimizde algılayamadığımızda yaşadığımız bir his olarak <a fr-original-style="" href="https://www.metiskitap.com/catalog/book/5485" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">öne çıkıyor</a>. Paniğin kolektif yapısına dikkat çeken Berardi, bu duygunun esas kaynağının sürekli bir aşırı-uyarılmaya ve ağ iletişiminin hiper-hızlı akışına maruz kalınması sonucu ortaya çıktığını ve bir çeşit kolektif depresyona neden olduğunu söylüyor.Tüm bu sürecin sosyal ilişkilerimizi de dönüştüren bir yapısı var. Jonathan Crary, Yeryüzü Yakılıp Yıkılırken adlı çalışmasında giderek “bir yabancıyı, bizim çıkar ve ilgilerimize hitap edecek bir şey sunmayan birilerini dinleme, tahammül göstererek onunla yüz yüze gelme imkanını” kaybettiğimizi söylüyor. Sayısız yoldan gelen dijital rutinler ve haz parçalarının sonsuz akışına kapılırken, bu süreçte edindiğimiz basmakalıp jestlerin sahici iletişim biçimlerinin önüne bir set çektiğini görebiliyoruz.&nbsp;Böylece, yine Crary’nin deyişiyle “birinin sahiden yanında olmanın zorluklarını anlamaktan ya da bir diyaloğun sadece arkadaki bağlar veya arkadaşlık sayesinde değil, başkalarının bilinmezliklerinden de başlayabileceğini kabul etmekten aciz” hâle geliyoruz.&nbsp;

Aposto Gündem

Son dönemde her şeyi "deneyimleme" arzusundaki iştahlı talebi, depresif bir haz duygusuyla birlikte okuyabileceğimiz pek çok örnek görüyoruz. Hiç gidilmeyecek yerlere yönelik turistik meraktan farklı yemekler ve mekanlara duyulan aşırı ilgiye kadar uzanan, sonu gelmez ve tatmin olmaz bir tüketim arzusunun içinde yaşıyoruz.

Tatmin krizi: Nasıl depresif müşterilere dönüştük?

Tarih boyunca hiç felaket imgeleriyle bu denli kuşatılmamıştık. Bir yanda diziler, romanlar, siyasi tahayyüller, insanlığın büyük bir sınava tabi tutulacağı karanlık gelecek anlatılarıyla dolup taşıyor. Öbür yanda yaşanmamış geçmişlere duyulan özlemin farklı formlarda sunulduğu nostaljik kırıntılar, bu geleceksizlik anlatılarında geçici bir tatmin sunmak üzere kendilerine yer buluyor. Bu geçmiş ve gelecek çıkmazlarının ortasında, yani şimdide ise asla yetişemediğimiz bir ritmin, eşi benzeri görülmemiş bir hızın hâkimiyeti altında yaşıyoruz.Gündelik hayatın hıza endeksli yapısı, çoğu zaman bir şeyleri kaçırdığımıza, geç kaldığımıza yönelik kolektif endişeyi körüklüyor. Bu durumun kültürel çıktılarına değinmekte fayda var. Chris Crawford “Dosing Culture” başlıklı <a fr-original-style="" href="https://damagemag.com/2020/09/03/dosing-culture-part-one/?utm_source=aposto" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazısında</a> giderek daha fazla insanın artık bir kitabın sonuna gelemediklerini ya da filmleri bitiremediklerini itiraf ettiğini söylüyor. Ona göre bunun sebebi, içeriği sürekli küçük dozlarla almaya alışmış olmak. Video formu giderek kısalıp 1 dakikalık formatlar içine hapsoldu. Kitap okumak yerine bize hap bilgi vadeden uzmanların ağzından çıkan ipuçlarıyla yetiniyoruz.&nbsp;Bu geniş seçenek havuzundan anlık tatminlerle ayrılıp, aldığımız yeni bir bilgiyi sindirmeden hızla bir diğerine geçiyoruz. Bir konuyu iki kutup içinde değerlendirerek zihnin işlemesini sağlayan özümseme sürecini de kaybettik. Çoğu zaman birden fazla işi aynı anda yaptığımız için aslında hiçbir şey yapmadığımıza yönelik tatminsizlik hissiyle mücadele ediyoruz. Çünkü içinde bulunduğumuz kültür, bizi yerini yönünü kestiremediğimiz bir hızın ortasında mücadeleye sevk ediyor.Sosyolog Harmunt Rosa, hız toplumunun teorik çerçevesini çizdiği makalesinde insanların kendilerini ağır bir zaman baskısı altında hissettiklerini, sürekli olarak zamanın yetmediğinden şikayet ettiklerini belirtiyor. Rosa’ya göre teknolojik ivmelenme ve hız kültürünün bize zaman kazandırması gerekiyordu ancak paradoksal biçimde zaman sıkıntısı çektiğimiz bir gerçeklik yarattı. Bu hızın yarattığı kültürel ortam, insan ilişkilerinden yeme-içme kültürüne, tüketim alışkanlıklarımıza uzanan bir etkiye sahip. Bunun kökeninde sistematik bir sorunun yattığını belirtmekte yarar var.Jonathan Crary içinde yaşadığımız düzeni “7/24 kapitalizm” olarak <a fr-original-style="" href="https://www.metiskitap.com/catalog/book/6069" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tanımlıyor</a>. Bu fenomeni uykusuzluk üzerinden tanımlayan Crary, hızlandırılmış üretim ve tüketim mantığını şöyle açıklıyor.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Gezegenimiz dur durak bilmez bir çalışma alanı ya da sonsuz se­çenekleri, görevleri, seçimleri ve başka yola sapmalarıyla daima açık bir alışveriş merkezi olarak yeniden hayal ediliyor. Uyku­suzluk üretme, tüketme ve ıskartaya çıkarmanın durmaksızın, ha­yatın ve kaynakların tüketilmesini hızlandırarak gerçekleştiği bir durumdur.”&nbsp;</blockquote>Burada söz konusu olan gece ile gündüz, aydınlık ile karanlık, eylem ile istirahat arasındaki ayrımların kaybolduğu, deneyim imkanını bertaraf eden, hafıza yitimini besleyen yeni bir gerçekliktir.&nbsp;Yine benzer bir yapısal probleme işaret eden Paul Virilio, Hız ve Politika eserinde henüz 1977 yılında içinde yaşadığımız dünyanın politik olarak önüne geçilemez bir hıza endeksli olarak dizayn edildiğini belirtiyordu. Virilio’ya göre hız artıkça özgürlük azalıyor ve otomasyonun kendi kendine yettiği bir evren bizi yaratılıyor.&nbsp;Hız kültünün giderek daha fazla egemen olduğu bir dünyada yavaşlık bir çeşit "modern zamanlar günahı" olarak değerlendiriyor. Hız; esneklik, uyum sağlama ve yetişme gibi becerilerle özdeşleşirken, yavaşlık; tembellik, miskinlik ve uyuşukluk gibi sıfatlarla daimi bir mücadelede “geride kalmanın” sembolü olarak görülüyor. Ancak hız kültünün ortaya çıkardığı sonuçlar azımsanacak gibi değil. Sürekli dile getirilen dikkat krizi, çalışma hayatında “burn out” olarak anılan zihinsel çöküşler bu olanaksız temponun dayatıldığı dünyanın eserleri.Son dönemlerde ortaya çıkan “koşuşturma” kültürü (hustle culture) gibi kavramlar da hızın gündelik hayattaki çıktıları konusunda iyi bir çerçeve sunuyor. İş hayatında üretkenliğin, çok çalışmanın ve kariyer odaklı hayatın parlatılmasıyla yoğun bir çalışma temposunun dayatıldığı rekabetçi kültür, tükenmişlik sendromu gibi birçok semptoma sebep oluyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yavaşlamak neden önemli?</h2>Bu noktada yavaşlamanın neden önemli olduğunu düşünmek gerekiyor. Hız kültürünün dayattığı yoğun temponun karşısında bazen durup eylemsiz kalmak birçok açıdan olumlu etkilere sahip. How to Do Nothing: Resisting the Attention Economy (Hiçbir Şey Yapmamak: Dikkat Ekonomisine Direnmek) kitabının yazarı Jenny Odell, hiçbir şey yapmamanın getirdiği dirence <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2022/09/24/briefing/field-sketching-slowing-down.html?utm_source=aposto" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">vurgu yapıyor.</a> Yazara göre bazen eylemsiz kalmak, her şeyden önce yanı başımıza geleni algılama kuvveti veriyor. Yavaşlamak, hızın aşındırdığı hayat algımız karşısında bir direnç mekanizması sunuyor.Bir şeylere yetişmeye çalışmanın getirdiği rahatsızlıktan kurtulmak ve bu yöndeki beklentileri yönetmeyi öğrenmek gerekiyor. İnsan organizmasının kapasitesi, hızlı ve geniş bir enformasyon akışı karşısında oldukça sınırlı. Bu kapasitenin zorlanması bizleri daha bağımlı hâle getiriyor; tatminsizlik hissini daha fazla tetikliyor. Bu noktada belki de önemsiz şeyleri kaçırmamak ya da dışarıda kalmamak için çaba gösterirken daha sahici kayıplar verebileceğimizi fark etmek gerekiyor. Bu anlamda yavaşlamak, hız kültürünün dayattığı tempo karşısında nefes almamızı sağlayan ve kaybolmamızı engelleyen bir sığınak olabilir.

İçinde yaşadığımız dünya, bizi yerini yönünü kestiremediğimiz bir hızın ortasında mücadeleye sevk ediyor. Bir noktada belki de önemsiz şeyleri kaçırmamak için koştururken daha sahici kayıplar verebileceğimizi fark etmek gerekiyordur.

Tür ile ilgili hikayeler