Her geçen gün dijitalleşen dünyamızda, başa çıkmamız gereken sorunların başında elektronik atıklar geliyor. Gelişen teknolojiyle hayatımıza giren elektronik cihazların sayısı arttıkça bunların oluşturduğu atıklar da artıyor ve doğru bir şekilde bertaraf edilmedikçe ya da geri dönüşüm sürecine sokulmadıkça söz konusu tehlike insan sağlığını tehdit eder boyutlara ulaşıyor.&nbsp;Bu konuda kapsamlı çalışmalar yapan Dünya Sağlık Örgütü'nün <a fr-original-style="" href="https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/electronic-waste-(e-waste)" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">son raporuna göre</a>, sadece 2022 yılında 62 milyon ton elektronik atık&nbsp;üretildi. Bir başka ifadeyle, 2022 yılında üretilen elektronik atıklar için 1,5 milyon adet 40 tonluk kamyona sığacak kadar bir büyüklükten bahsediyoruz. Eğer bu kamyonlar tampon tampona sıralansaydı ekvator çevresinde bir tur atabilirdi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nedir?&nbsp;Bilgisayarlar, cep telefonları, büyük-küçük ev aletleri, tıbbi cihazlar başta olmak üzere enerji kaynağına bağımlı olarak çalışan tüm cihazların kullanım ömrünü tamamlaması, bozulması ya da çeşitli sebeplerle kullanım dışı kalması durumlarında oluşan atıklardır. &nbsp;</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">70 milyon tona yaklaştı</h2>Küresel literatüre e-waste olarak ifade eden elektronik atık sorunu, Birleşmiş Milletler (BM) Eğitim ve Araştırma Enstitüsü (UNITAR) ve Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) ortaklığında hazırlanan "Küresel E-Atık İzleme (GEM)" raporunda kapsamlı bir şekilde ele alınıyor. Bu yıl 4'üncüsü hazırlanan <a fr-original-style="" href="https://ewastemonitor.info/wp-content/uploads/2024/12/GEM_2024_EN_11_NOV-web.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">raporda</a>, 2022 yılında 62 milyon ton olarak açıklanan elektronik atık hacmi, 2010 yılına göre %82 artış kaydederken&nbsp;2030 yılına gelindiğinde ise 2022'ye göre %32 artması bekleniyor. Veriler, 2030 yılında 82 milyon ton olacağı öngörülen elektronik atık büyüklüğünün 2010'daki yaklaşık 34 milyon ton seviyesinin&nbsp;2,5 katına ulaşacağını gösteriyor.UNITAR'ın hesaplamalarından yola çıkacak olursak 2022'deki 62 milyon ton atığın 2024 sonu itibarıyla 70 milyon tona yaklaştığını düşünebiliriz. İngiltere'de Recycle Your Electricals adlı kampanyanın yaptığı bir başka <a fr-original-style="" href="https://eandt.theiet.org/2024/10/08/ps266m-worth-copper-uks-unused-or-binned-electrical-items-new-research?form=MG0AV3" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">araştırmaya göre</a>, ülkede 627 milyon ton kullanılmayan ya da çöpe atılan kablo bulunuyor. Bu kabloların içindeki bakırın ekonomik değerinin 266 milyon sterlin olduğu tahmin ediliyor. Sadece İngiltere'de kullanılmayan kablolar uç uca eklendiğinde Ay'a gidip gelebilirsiniz.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Nasıl başa çıkacağız?&nbsp;</h2>Peki, elektronik atık sorununun nasıl üstesinden gelebiliriz? Bu soruya verilebilecek yanıtlardan önce toplumların ve bireylerin tehlikenin farkında olması ve bilinçli bir şekilde hareket etmesi büyük önem taşıyor. Yine UNITAR'ın verilerine göre, 2022 yılındaki 62 milyon ton elektronik atığın dörtte birinden azının (%22,3) 2022'de düzgün bir şekilde toplanıp geri dönüştürüldüğünü belgeliyor. Bu da 62 milyar doları değerinde geri kazanılabilir doğal kaynağın çöpe atılması ve insanlık için risklerinin artması anlamına geliyor.Yenilenmiş ürünlerin kullanımının teşvik edilmesi, elektronik atıklarla başa çıkmak için en etkili yöntem olarak karşımıza çıkıyor. Çalışır durumda olmasına karşın sırf modası geçtiği için, trendler değiştiği için çöpe atılan elektronik cihazların gerekli bakım onarım işlemlerinin ardından yeniden piyasaya sürülmesi hem çevre hem de ekonomiler açısından kayda değer getiriler sağlayabilir.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Elektronik atıklardan girişimcilik örnekleri</h2>Türkiye’de ve dünyada hızla büyüyen pazarlardan biri hâline dönüşen yenilenmiş ürünler, tüketicilerin ilgisini çekmeye başladı. Bloomberg’ün konuyla ilgili derlediği <a fr-original-style="" href="https://www.bloomberg.com/news/articles/2024-12-23/e-waste-is-filling-up-landfills-here-s-how-to-reduce-it?cmpid=BBD122324_GREENDAILY&utm_medium=email&utm_source=newsletter&utm_term=241223&utm_campaign=greendaily" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">haberde</a> görüşlerine yer verilen Paris merkezli yenilenmiş teknoloji perakendecisi Back Market’in CEO'su Thibaud Hug de Larauze'ye göre, geçen Black Friday’de şirket tarihinin en yüksek satış hacmini gördü. Şirketin bir haftalık satışları geçen yıla göre %35 arttı.&nbsp;Bir başka geri dönüşüm platformu Trashie, yakın zamanda elektronik atıkları dikeyleri arasına ekledi. Platform kullanıcıları, eski elektronik eşyalarını (dizüstü bilgisayarlar, şarj cihazları, dijital kameralar) Trashie'ye gönderdikleri her bir kutu için 20 ila 25 dolar arasında para kazanabiliyor. Trashie topladığı ürünleri geri dönüşüm malzemelerine dönüştürmek üzere ayrıştırırken müşteriler de kazançlarını hediye çeki olarak ödül puanlar kazanabiliyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye durum ne?</h2>Türkiye'de elektronik atıklarla 2022 yılında yürürlüğe giren ilgili bir <a fr-original-style="" href="https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=40055&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yönetmelik</a> bulunuyor. "Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Yönetimi Hakkında Yönetmelik", bu atıkları 6 kategoriye bölüyor. Birinci kategoride buzdolabı, soğutucular, iklimlendirme cihazları, ikinci kategoride çamaşır makineleri, bulaşık makineleri, fırınlar var. Üçüncü kategoride televizyon ve monitörler, dördüncü kategoride bilişim ve telekomünikasyon, beşinci kategoride aydınlatma ekipmanları, altıncı kategoride de küçük ev aletleri yer alıyor.Atık elektrikli ve elektronik eşyaların yönetimi hakkındaki mevzuatta, elektronik atıkların oluşumunun önlenmesi, yeniden kullanımı, geri dönüşümü, geri kazanımı yoluyla bertarafının azaltılması, kaynakların verimli kullanılması, değerli ikinci ham maddelerin geri kazanılması şeklinde olması gerektiği belirtiliyor.Mevzuat, elektronik cihazların bir süre kullanılmış ancak henüz atmaya karar verilmemiş, atık hâline gelmemiş olanlarını kapsıyor. Yenilenmiş olanlar ise yetkili kuruluşlarca her türlü fonksiyonu kazandırılacak şekilde elden geçirilerek yenileme işlemine tabi tutulmuşları niteliyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İnsan ve toplum sağlığı için büyük tehlike</h2>Dünyadaki en hızlı büyüyen katı atık akışları arasında zirvede yer alan elektronik atıklar, uygunsuz biçimde geri dönüştürüldüğünde üretebildikleri toksik kimyasallar nedeniyle tehlikeli atık olarak kabul ediliyor.&nbsp;Elektronik atıkların toplanması ya da dönüşüm sürecinde maruz kalınabilecek toksik maddelerden kurşun ve cıva, Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen <a fr-original-style="" href="https://www.who.int/news-room/photo-story/photo-story-detail/10-chemicals-of-public-health-concern" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">halk sağlığı açısından tehlikeli 10 madde</a> arasında yer alıyor.&nbsp;Düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşayan insanlar, özellikle çocuklar, uygun düzenlemelerin ve yaptırımların, geri dönüşüm altyapısının ve eğitim eksikliği nedeniyle e-atıklardan kaynaklanan büyük risklerle karşı karşıya kalabiliyor.Bu tehlikeye rağmen, uygun şekilde geri dönüştürülürse yeniden kullanılabilen değerli ve sınırlı kaynaklar içeren e-atıklar, bireyler için önemli bir gelir akışı anlamına geliyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Okuma Önerisi:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/electronic-waste-(e-waste)" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dünya Sağlık Örgütü - Elektronik Atıklar Araştırması</a></li></ul>

Pareto Sürdürülebilirlik

Araştırmalara göre son 10 yılda neredeyse iki katına çıkan ve dörtte biri dönüştürülemeyen elektronik atıklar, hem ekonomiyi hem de sağlığımızı tehdit ediyor. Sadece İngiltere'deki atık kablolarla Ay'a gidip gelebileceğimizi biliyor muydunuz?

Ve Araştırma Enstitüsü ile ilgili hikayeler