1770’de Macar fizikçi Wolfgang von Kempelen, Osmanlı Paşası görünümündeki Schachtürke’ü, yani Mekanik Türk’ü ilk defa görücüye çıkarttı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nedir?&nbsp;Mekanik Türk, otomatik bir satranç oyun dolabıydı. Adeta bir yapay zeka robotunu andıran bu satranç oyun mekanizması, Avrupa’da tam 60 yıl boyunca çok büyük ilgi gördü.&nbsp;</li></ul>O yıllarda Viyana kraliçesinin emrinde çalışan Kempelen, Mekanik Türk’le birlikte turnelere çıkıyor ve önemli insanlarla heyecanlı satranç karşılaşmaları yapıyordu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kimlerle oynadı?&nbsp;Napolyon, üç kez Mekanik Türk ile satranç oynadı. O dönem Fransa’da Amerika Büyükelçisi olarak bulunan Benjamin Franklin de Türk’e karşı satranç oynadı. İlk bilgisayarı geliştiren bilim insanı Charles Babbage’ı da o turnede yenmiş olması oldukça ironikti.&nbsp;</li></ul>Oryantalizm oldukça popüler olduğu için bir Osmanlı Türk’ü gibi giydirilen robot, cansız ancak herkesten zekiydi. Türk’ün satranç mekanizması herkesi yeniyor, hatta karşı taraf hile yaptığında anlayıp elini havaya kaldırarak itiraz eden bir jest bile sergiliyordu.&nbsp;1830’lu yıllara gelindiğinde ABD'li yazar Edgar Allan Poe’nun bu makine hakkındaki detaylı inceleme yazısının ardından, neredeyse 60 yıllık Mekanik Türk efsanesi de sona erdi. Edgar Allan Poe, Türk'ün, dolabın içine gizlenmiş gerçek bir satranç oyuncusu tarafından kontrol edilen sahte bir mekanizması olduğunu ileri sürmüştü. Bu, o dönem için çok çok ileri bir teknolojiydi ama altında yatan hikaye, herkesi hayal kırıklığına uğratarak akıllarda bir kandırmaca olarak yer etti.&nbsp;Konu o kadar ilginçti ki uğruna kitaplar yazıldı, o kitaplardan birinin de Graham Bell’in telefonu icat etmesine ilham verdiği söylentisi günümüze kadar ulaştı. Mekanik Türk’ün satranç mekanizması maalesef bir müzedeki yangında yok oldu. Ancak yüksek teknoloji vaadiyle etrafına topladığı kalabalığı yıllarca bir güzel inandırarak, o yılların ilk teknoloji kandırmacasını tüm dünyaya yaşatmış oldu.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İnsan emeği bu kadar ucuzken, kimin makinelere ihtiyacı olur?</h2>Yazar Tom Standage, The Turk: The Life and Times of the Famous&nbsp;adlı kitabında şöyle bir yorumda bulunuyordu:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 206, 20); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 206, 20); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Sanayi Devrimi'nin yeni makinelerinden farklı olarak Mekanik Türk, makinelerin eninde sonunda yüksek bir kapasiteye sahip olabileceği ihtimalini gündeme getirdi. Zihinsel aktivitenin yerini alabilecek bir icattı."</blockquote>Öyle de oldu. Bugün 1,93 trilyon dolar değerlemeye sahip olan e-ticaret devi Amazon, Mekanik Türk’ün hikayesinden oldukça etkilenmiş olacak ki 2015’de ilk defa duyurduğu Mechanical Turk sistemini halen kullanmaya devam ediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nedir?&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.mturk.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Amazon Mechanical Turk (MTurk)</a> ürün etiketleri hazırlama, ürün detaylarını ya da isimlerini yazma gibi tekrarlayıcı görevleri çok düşük ücretlere—yaklaşık olarak 1 saate 1 dolar gibi—bir ödemeyle yaptırabileceğiniz bir sistem. Bu sistemde işi yaptıran ya da işi yapan olabilirsiniz. İşi yapan tarafsanız size verilen görevleri çok düşük ücretler karşılığında yapmayı kabul etmelisiniz.&nbsp;</li></ul>O zamanlar MTurk, ek gelir kazanmak isteyen öğrenciler için bulunmaz bir nimet gibi lanse edilmişti. Teknolojinin getirdiği kolaylık ve yerinden kalkmadan bilgisayar başından ek gelir kapısı oluşturma imkanı bolca övülüyordu. Ancak ortada pek öyle ileri bir teknoloji filan yoktu. Amazon’un bu servis için Mekanik Türk ismini seçmesi de adeta bu tezi doğrular nitelikteydi. Makine görünümlü gizli insan gücünü tartışmalı bir şekilde tarihe kazıyan sahte satranç makinesi insan emeğini bir kez daha ucuzlatmıştı.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Just Walk Out</h2>Amazon’un Mekanik Türk ile ilişkisi sadece bununla sınırlı değildi. Bu tartışmalı, bir yandan da ileri görüşlü mekanizmadan tam 250 yıl sonra Amazon bu defa 2016’da benzer bir numaraya daha kalkıştı. Geçen Nisan ayında sonu gelen bu yapay zeka altyapılı ödeme sistemini, insansız ve kasiyersiz mağaza sistemi ile birleştiren “Just Walk Out” sistemi için epeyce reklam çalışması ve çeşitli anlaşmalar da yaptı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Öte yandan: Son haberler, bu "üstün" teknolojinin bir yapay zeka otomasyonu değil, Hindistan’daki Amazon çalışanları tarafından manuel olarak yürütülen bir sistem olduğunu ileri sürüyor. Yani Amazon'un kendisi Mekanik Türk oluyor.&nbsp;</li></ul>Şirketten cevap gecikmedi ve <a fr-original-style="" href="https://www.aboutamazon.com/news/retail/amazon-just-walk-out-dash-cart-grocery-shopping-checkout-stores" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yayımladıkları blog yazısıyla</a> bu iddiaları reddettiler. Çok övdükleri sistemlerini makine öğrenimi modellerinin güçlendirdiğini de yinelediler. <img src="https://images.aposto.com/2024/4/6/1715434626180.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.95" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Peki gerçek neydi?&nbsp;Müşterilerin kasada ürünlerini manuel olarak taratmasına gerek olmayan, tüm lojistiğin perde arkasındaki yapay zeka tarafından otomatik olarak halledildiği iddia edilen sistem, aynı 18. yüzyılda ortalığı kasıp kavuran sahte satranç makinesi Mekanik Türk'e benziyordu. Ancak Amazon'un sözde yapay zeka teknolojisi, aslında Hindistan'da masa başında oturan binlerce insan tarafından ve muhtemelen de oldukça düşük bir ücrete manuel olarak yaptırılıyordu.&nbsp;Genel olarak Amazon’un kendi blogunda da savunduğu üzere, yapay zeka modellerinin ilk başta bu şekilde eğitilmesi alışıldık bir şey olsa da Amazon bu teknolojiyi servis ederken yanıltıcı reklamlar kullanmaktan çekinmemişti. Sistem bu hâliyle "Fake it till you make it" mentalitesinin yeni ve uç bir örneğiydi.Amazon, bu teknolojiyi yapay zeka tarafından desteklenen sihirli bir çözüm olarak tanıtmaya yıllarca devam etti, ancak insan gücünü kullandıkları Hindistan'daki işgücünden hiç bahsetmedi. Amazon ayrıca mağazalarda sıra bekletmeyen kasiyersiz Just Walk Out teknolojisinin ve mağaza konseptininin detaylarını açıklamaya gerek duymadan dünyadaki büyük stadyum mağazaları, önemli havaalanları ve büyük bir üniversiteyle de anlaşmalar yaptı.&nbsp;Çıkan haberlerle birlikte apar topar bu teknolojiyi artık kullanmayacaklarını açıkladılar.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yarı pişmiş yapay zeka ürünleri&nbsp;</h2>Gerçek insanları yapay zeka ile değiştirmek teknoloji gündeminin en güncel ve en büyük ikilemi. Sektörün bu ikilemi, yapay zekayla aklama&nbsp;(AI washing) terimini de doğurdu.&nbsp;Nedir?&nbsp;"AI washing" bir ürünün veya hizmetin üzerine yapay zeka etiketini yapıştırarak veya yapay zeka özelliklerini abartarak gerçek değerinden daha fazla etki yaratma eylemini ifade ediyor.&nbsp;Amazon gibi bir devin bile hem müşterilerini hem de iş ortaklarını bu şekilde yanıltması, küçük girişimlerin bu yollara başvurmasının kaçınılmaz olacağı ihtimalini akıllara getiriyor.Teknoloji sektöründeki yapay zeka aldatmacası giderek yaygınlaşıyor. Avucumuza bırakılan ve çok değerli görünen bu devrim, devasa şirketlerle birlikte yeniden canlanan bir Truva atı mı; masanın altında saklanan bir satranç ustası var mı, soruları ise tartışılmaya devam edecek gibi görünüyor.

Quando AI

Teknoloji sektöründeki yapay zeka aldatmacaları giderek yaygınlaşıyor. 18. yüzyılın Mekanik Türk'ünden Amazon'un "Just Walk Out" sisteminin fos çıkmasına, dünden bugüne teknoloji kandırmacaları.

Wolfgang Von Kempelen ile ilgili hikayeler