2021’de en çok duyduğumuz cümleler arasında ilk sıralarda, “Aşı sıran geldi mi?” veya “Aşı oldun değil mi?” yer alıyor. 2020’de salgına yakalanan kişiler için sorulan “Ağır mı atlatıyor hafif mi?” sorusu 2021’de yerini “Aşılı mıydı aşısız mı?” sorusuna bırakmış durumda. Bu yıl televizyonlarda, gazetelerde, ayak üstü sohbetlerde veya toplantılarda şüphesiz ki en çok konuştuğumuz şeylerden biri koronavirüs aşıları...Salgının başladığı ilk günden beri umut ışığı olarak görülen ve bulunması için büyük ilaç ve biyoteknoloji şirketlerin kıyasıya bir rekabete tutuştuğu aşılar, 2021’in ilk çeyreğinde piyasaya sürüldü. Our World in Data’nın <a fr-original-style="" href="https://ourworldindata.org/covid-vaccinations?country=OWID_WRL" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">son açıkladığı verilere göre</a>, hâlihazırda tüm dünya nüfusunun %42,7’sinin koronavirüs aşılarının tüm dozları tamamlanmış durumda. Peki, 2021’in başından bu yana neler yaşandı?<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kıyasıya rekabet</h3>Geçen yıl bu zamanlar, Covid-19 için aşı geliştirme yarışı tam gaz devam ediyordu. İlk aşıların acil kullanım onayları alınmaya başlamıştı. Bugün ise dünyanın farklı bölgelerinde birçok aşı üretilmiş olsa da geniş çaplı kabul gören 4-5 aşı var. Yılın sonuna yaklaşırken aşı geliştirme yarışından sonra aşı üretimi ve dağıtımı yarışında da bitiş çizgisi görünmeye başladı: Pfizer &amp; BioNTech neredeyse kazandı.Pfizer &amp; BioNTech: ABD merkezli ilaç şirketi Pfizer’ın Almanya merkezli biyoteknoloji şirketi BioNTech ile geliştirdiği aşı, dünyada uygulanan ilk aşı olmakla kalmadı, aynı zamanda nadir görülen yan etkiler ve üretim hataları gibi konularda rakiplerine göre daha az sıkıntı yaşadı.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">&nbsp;Pfizer &amp; BioNTech, Eylül 2021 itibarıyla dünya çapında 1,5 milyardan fazla doz sevk ettiğini duyurdu. 2021 sonu itibarıyla toplam 3 milyar doz, 2022'de ise 4 milyar doz üretilmesi planlıyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Gelişmiş ülkelerde pazar payını ele geçiren şirket, 2021 ve 2022'de aşılardan toplam 65 milyar dolar gelir elde edeceğini tahmin ediyor.</li></ul>Moderna: ABD merkezli biyoteknoloji şirketi Moderna’nın ürettiği Covid-19 aşısı, Ocak 2021’de ruhsatlandırılan ilk aşılardan biri oldu. Şirket, hızlı büyüme kaydetmesine rağmen son dönemde; üretimde istediği kapasiteye ulaşamaması, tedarik sıkıntısı çekmesi ve ergenler ile çocuklarda aşı için onayın gecikmesi nedeniyle yarışta geriye düştü.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yıl sonu için gelir tahmini, geçen ay başında 20 milyar dolardan 15-18 milyar dolara; dağıtılması planlanan doz miktarı ise 800 milyon-1 milyar aralığından 700-800 milyon civarına <a fr-original-style="" href="https://www.cnbc.com/2021/11/04/covid-vaccine-moderna-mrna-earnings-q3-2021.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">düşürüldü</a>.</li></ul>AstraZeneca: Oxford Üniversitesi ile ortak aşı geliştiren AstraZeneca, yılın en çok konuşulan aşı üreticilerinden biriydi. Üretim sorunları, şirketin Avrupa Birliği'ne (AB) teslimatları durdurmasına ve yasal süreçle karşı karşıya kalmasına neden oldu. Şirket, rakiplerinin acil kullanım izinlerini almasından yaklaşık bir yıl sonra hâlâ ABD Gıda ve İlaç İdaresi onayını bekliyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">AstraZeneca, Oxford Üniversitesi ile yaptığı anlaşmanın bir parçası olarak aşıları, maliyetine satma sözü vermişti; ancak 2022’de düşük gelirli ülkelere gönderdiği aşılar haricinde bu modelden uzaklaşarak kâr amaçlı satışlara başlayacak.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Airfinity’nin tahminine göre, AstraZeneca'nın 2021 sonunda Covid-19 aşılarından yaklaşık 4,2 milyar dolar gelir elde etmesi bekleniyor.</li></ul>Johnson &amp; Johnson (J&amp;J): Johnson&amp;Johnson’ın ürettiği aşı, bugüne kadar tek doz aşının kapsamlı koruma sağladığı ilk Covid-19 aşısı oldu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">2021'nin başında Baltimore'daki üretim tesisinde sorun yaşayan şirket, milyonlarca doz kayba uğradı. Ayrıca ABD, Güney Afrika ve AB'nin nadir görülen kan pıhtılaşması vakaları nedeniyle şirketin Covid-19 aşısının kullanımını geçici olarak durdurması da şirkete zaman kaybettirdi.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu olumsuzlukların sonucunda şirket, 2021 için Covid-19 aşısından elde edeceği gelir tahminini 2,5 milyar dolarda tuttu.</li></ul><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Omicron’un hatırlattığı: Aşı eşitsizliği</h3>Tedarikçi şirketler kârlılıklarını açıklamaya, zengin uluslar ise takviye dozlarını olup yıla veda etmeye hazırlanırken gözden kaçırılan bir gerçek var: Yoksul uluslar. Covid-19 aşılarının adil paylaşımı için kurulan küresel iş birliği COVAX, yoksul ülkelere bugüne kadar <a fr-original-style="" href="https://www.gavi.org/covax-facility?gclid=EAIaIQobChMI3dGd54PQ9AIVQ49oCR1MNA1WEAAYASAAEgLSLPD_BwE" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">610 milyon</a> dozdan fazla aşı gönderdi. Fakat ilaç <a fr-original-style="" href="https://www.ft.com/content/0e240929-033a-457f-a735-ec7cf93b2f3c" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">üreticilerinin</a> şeffaflık eksikliği, üretim sorunları, ihracat yasakları ve daha zengin ülkelerin aşı stoklarını kendine saklaması gibi sebeplerden dolayı bu rakam, hedeflenenin çok altında kaldı.&nbsp;Our World in Data’nın verilerine göre, farklı ülkelerde tüm aşıları tamamlananların nüfusa oranı şöyle:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Almanya: %68,9</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Japonya: %77,6</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Fransa: %70,2</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Güney Afrika: %25</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Angola: %9,3</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nijerya: %1,7</li></ul>Bilim insanları uzun süredir aşı eşitsizliğinin, yeni varyantların ortaya çıkmasını daha olası hale getireceği konusunda dünyayı uyarıyordu. Geçen haftalarda Güney Afrika’da tespit edilen Omicron varyantı da bu korkuları geri getirdi. Mevcut aşıların Omicron varyantına karşı etkili olup olmadığı hakkında kesin bir bilgi henüz yok. Konu ile ilgili açıklama yapan tedarikçi şirketler, gerekirse mevcut aşılarını Omicron varyantına uyarlayabileceklerini iddia ediyor. Son olarak Pfizer ile BioNTech, yaptıkları testler sonucunda üç doz aşının Omicron varyantını etkisiz hale getirdiğini ve gerekirse Mart 2022’de Omicron odaklı bir aşı üretebileceklerini açıkladı.Peki, yeni varyantlar yeni bir aşı yarışı başlatabilir mi? Şimdilik, o konuda bir şey söylemek için çok erken; ancak GAVI İttifakı CEO’SU Seth Berkley, “Spesifik aşıların gerekli olması halinde, zengin ülkelerin aşı milliyetçiliği yapmasını önlemeliyiz” diyor ve ekliyor, “Yalnızca zengin kesimleri değil tüm dünya nüfusunu koruyabilirsek, varyantların ortaya çıkmasını önleyeceğiz.”<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">2022’ye bakış</h3>Yeni varyantın ortaya çıkması ve dünyanın çoğu yerinde yapılan dozların üzerinden zaman geçmesi sebebiyle 2022’de aşılara olan talebin arzı geçmesi bekleniyor. Öte yandan, 2022’de aşılar kadar çok konuşacağımız bir konu daha olacak: Covid-19 ilaçları.ABD merkezli Merck’in ürettiği “Molnupiravir” ve Pfizer’ın geliştirdiği “Paxlovid” isimli ilaçların, hastane yatışı ve ölüm riskini önemli ölçüde azaltacağı düşünülüyor. <a fr-original-style="" href="https://www.newyorker.com/science/medical-dispatch/how-will-the-covid-pills-change-the-pandemic" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The New Yorker’ın</a> haberine göre antiviraller, özellikle nüfusun yalnızca %6’sının tam olarak aşılandığı Afrika gibi bölgelerde değerli olacak. Pandeminin ikinci büyük dönüm noktası olması beklenen ilaçların, henüz aşıya ulaşamamış ülkelerde Covid-19’u yenmeye yardımcı olarak <a fr-original-style="" href="https://www.wired.com/story/new-covid-drugs-are-here-and-they-could-change-the-pandemic/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">salgının seyrini değiştirebileceği</a> varsayılıyor. Fakat zengin ülkeler, bu alanı da tekeline almaya başladıkları için ilaçların dünyaya yayılması epey bir zaman alacak. Ayrıca ilaçların hızlıca dağıtıldığı senaryoda bile 2022’nin yine aşıların yılı olacağı düşünülüyor. Çünkü aşıların hastalığı önlemeye, ilaçların ise tedavi etmeye yönelik olduğunu biliniyor ve öncelikli olarak tüm dünyanın eşit bir şekilde aşılara ulaşması arzu ediliyor.

Pareto

Covid-19, en geniş çaplı ve hızlı gerçekleşen salgın olarak tarihe geçti. 2021'in ilk aylarında başlayan aşılama süreci, yıl sonunda hâlâ dünya için en önemli gündem maddelerinden birini oluşturuyor.

2021’in umudu: Covid-19 aşıları

Yazı: <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/laracelikler/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Lara Çelikler</a>Görsel:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/gokcengokten/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Gökçen Gökten</a>Yavaş moda hareketi ile yaklaşık yedi ay önce tanıştım. “Sürdürülebilir Moda” başlığı sürekli karşıma çıkan ve benim bir şekilde göz ardı ettiğim bir akımdı. Ancak beni değiştirecek ve geliştirecek bir şey olduğunu fark etmemle birlikte bu yolculuğa atıldım. &nbsp;Aslında bu süreçte beni hızlı moda ile ilgili en çok rahatsız eden nokta insanların -tabii buna ben de dahilim- tüketime karşı bitmek bilmeyen bir arzu beslemesiydi. Sürekli ihtiyacım olmayan şeylere bakıyor, kendimi onlara ihtiyacım olduğuna ikna etmeye çalışıyordum. Devamlı paylaşılan linkler, tek tip giyinen insanlar, trendlerin bir sezon bile dayanamaması ve sürekli değişmesi de bana hiç yardımcı olmuyordu! Ufak ufak araştırmaya başladıkça &nbsp;hızlı modanın insanlara ve gezegenimize ödettiği ağır bedeli gördüm ve bu gerçeğe karşı gözlerimi artık yumamayacağımı anladım.&nbsp;Sürdürülebilir moda, hızlı moda geleneğine karşı oluşan ve ekolojik bütünlüğü korumanın yanı sıra insan ve emek sömürüsünü reddeden, etiği kendine ilke edinerek moda endüstrisini değiştirmeyi ve yavaşlatmayı hedefleyen bir hareket, hatta bir bakıma uyanış olarak tanımlanabilir.&nbsp;Peki sürdürülebilir ve yavaş moda neden önemli, bu hareketi hayatımıza nasıl dahil edebiliriz ve nereden başlamalıyız?Kuşkusuz, hızlı moda sektörü hiç durmadan kendini yenilemek zorunda olan bir sektör. Çoğu hızlı moda markası üretimlerini kendi yapmıyor; ürünler son halini alıp bizlere ulaşana kadar birçok farklı üreticiden geçiyor. Bu da daha fazla emek sömürüsü ve taşeron kullanımı anlamına geliyor. Büyük <a fr-original-style="" href="https://truecostmovie.com/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çoğunluğunu</a> kadın işçilerin bir kısmını da çocukların oluşturduğu bu fabrikalarda işçiler temel ihtiyaçlarını dahi karşılayamayacakları kadar az bir ücret karşılığında çalıştırılıyorlar. &nbsp;The True Cost belgeselinde Bangladeş’te genç bir kadın işçi yaşadıklarını şöyle anlatıyor: “Giysileri üretmenin bizim için ne kadar zor olduğu konusunda insanların en ufak bir fikri yok. Giydikleriniz, burada yalnızca ucuza üretilmiyor, aynı zamanda bizlerin kanıyla üretiliyor. Kimsenin, kanımızın değdiği kıyafetleri giymesini istemiyorum.”&nbsp;Tam da bu noktada sürdürülebilir moda imdadımıza yetişiyor ve biz tüketicilere çevre dostu, yüksek kaliteli, en önemlisi de etik, adil bir ortamda üretilen ürünler sunuyor. Düşük üretim rakamları nedeniyle fabrikalarda çalışan işçilerin refahına ve haklarına önem veriyor, emek sömürüsüne ve çocuk işçiliğine dur diyor. Buna ek olarak kaynak kullanımını ve kirliliği düşük tutmayı amaçlıyor.&nbsp;Tüm bu bahsettiklerim günlük hayatta bir ürün alırken düşündüğümüz ve endişelendiğimiz konular olmayabilir fakat 1 jean pantolon için yaklaşık 10.850 lt. su <a fr-original-style="" href="https://sutema.org/kirilgan-dongu/su-ayak-izi.15.aspx" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kullanıldığı</a> düşünülürse, hızlı modanın kaynak tüketimini daha net bir biçimde gözlemleyebilir ve zararlarını daha net anlayabiliriz. Dünya Bankasının 2019'da yayınladığı bir <a fr-original-style="" href="https://www.worldbank.org/en/news/feature/2019/09/23/costo-moda-medio-ambiente" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">makaleye</a> göre moda sektörü her sene 93000 litre su harcıyor. Bu yaklaşık 5 milyon kişinin su ihtiyacına denk düşüyor. Bununla beraber moda sektörü, yıllık küresel karbon emisyonlarının %10unu kapsıyor. Eğer bu hızda devam edersek, 2030 yılına kadar emisyonların %50'sinin moda sektörüne ait olacağı öngörülüyor.&nbsp;Zaten bana kalırsa bu hareketi hayatımıza dahil etmeye karar vermemizdeki en önemli etken zararlarını net bir biçimde görebilmek. Kaçımız bir ürünü alırken kumaşına, ipliğine, içeriğine, üretim yerine ya da çevremize verdiği zararlara dikkat ediyoruz? Hızlı moda markalarından aldığımız, bir sezon trend olunca giydiğimiz, sonraki sezon dolabımızın karanlık köşelerine ittiğimiz ürünler tercih etmektense; her sezon giyebileceğimiz, zamansız ve uzun ömürlü ürünleri, ideolojik açıdan bize yakın olan lokal markaları tercih etmeye çalışmalıyız. Şüphesiz, sürdürülebilir moda hızlı modanın yanında daha masraflı bir seçenek. Fakat şöyle düşünmekte de fayda var; ilk önceliğiniz sürdürülebilirliktense tüketiminizi yavaşlatmak olursa, bu sürece alışmanız ve çevreye daha duyarlı bireylere dönüşmeniz kolaylaşır. Böylece daha kaliteli ürünleri daha uzun kullanabilir, tüketiminizi azaltabilir ve finansal açıdan da harcamalarınızı dengeleyebilirsiniz.&nbsp;Her şeyi bir anda bırakıp yüzde yüz sürdürülebilir bir hayata geçiş zaten pek inandırıcı değil. Bu noktada bana göre en doğrusu bu hareketi yavaş yavaş hayatımıza dahil edebilmek ve elimizden gelenin en iyisini yapmak.Kendi görüş alanımızın dışında gerçekleşen olaylara sırtımızı çevirerek yokmuş gibi davranmak yerine gerçeklerle yüzleşerek daha iyi bir gezegen için hep birlikte çabalamalı, emek sömürüsüne hayır demeliyiz.&nbsp;Eğer sizler de bu yavaş, bilinçli ve etik modanın bir parçası olmaya kararlıysanız ve tek ihtiyacınız biraz motivasyonsa şimdi başlamak için en doğru zaman!&nbsp;İşte bu yolculuğa başlarken yararlanabileceğiniz bazı kaynaklar:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://truecostmovie.com/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The True Cost</a> belgeseli</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/slowfashionandtextile/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Slow Fashion and Textile</a></li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/seekingtheelephant/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Seeking the Elephant</a></li></ul>

aş ile ilgili hikayeler