Bu yazı, rıza inşası yoluyla meşrulaştırılan istismar, taciz, tecavüz ve sömürü gibi asimetrik denklemlerde yaşanan etik dışı olguların tartışılmasına felsefece bir katkı sunmayı amaçlıyor. Günümüzde özellikle kadınların ifşa pratikleri etrafında yoğunlaşan bu tartışmalar, yalnızca bireysel deneyimlerin görünür kılınmasını değil; aynı zamanda adaletin kaynağına, meşruiyetin sınırlarına ve toplumsal denetimin işleyişine dair kuramsal bir soruyu da gündeme getiriyor:&nbsp;"Adalet, devletin tekeline bırakıldığında mı işler, yoksa toplumun vicdanında mı hayat bulur? Bir olanak olarak adalet nasıl sağlanır?"Felsefe tarihine baktığımızda, bu sorunun en yalın ifadesini Aristoteles’in Nikomakhos’a Etik’teki&nbsp;şu sözlerinde buluruz:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Medeni hukukun bir türü doğal, bir türü de yasaldır. Doğal olanı, her yerde aynı güce sahiptir ve kanılara göre değişmez; yasal olanda ise başlangıçta şöyle ya da böyle olması fark etmeyen, ama konduktan sonra fark eden hukuktur; örneğin bir kişinin bir mna&nbsp;ile serbest bırakılması ya da iki koyun değil, bir keçinin kurban edilmesi gibi.”&nbsp;</blockquote>Böylece Aristoteles, yasal ve doğal adaleti&nbsp;ayırır. Bu nedenle pozitif hukuk, yazılı normlara, mahkemelere ve devletin iktidarına dayanırken; doğal hukuk, insan onuruna, vicdana ve evrensel adalet duygusuna yaslanır.&nbsp;Cicero’nun “Doğal yasa evrensel aklın sesidir” sözü de doğal hukukun evrenselliğini vurgulayarak bize şunu hatırlatır: Toplumsal meşruiyetin asıl temeli, yozlaşmış yasalar değil insanın adalet sezgisidir. Bu klasik kavrayışlar dinlemesini bilen kulaklara şu hakikati fısıldar: Adaletin kaynağı devlette değil, vicdana içkin olan toplumsal yaşamdadır.Bu bağlamda ifşa, doğal hukukun güncel bir tezahürü olarak okunabilir. Mahkemelerin yıllar süren süreçlerini beklemeden, tıpkı İstanbul Sözleşmesi’nin mahkemelere vaaz ettiği “Kadının beyanı esastır” <a fr-original-style="" href="https://www.sezgenhukuk.com/ceza-hukuku/kadinin-beyani-esastir-ilkesi-nedir-kadinin-iddilari-gercek-kabul-edilir-mi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ilkesinde</a> olduğu gibi mağdurun sesini anında görünür kılar; adaletin “hemen şimdi” işletilebileceğini gösterir. İfşa, failin davranışını görünür kılarak sosyal sınırlar çizer; mağduru korurken toplumsal normları güncelleyip gelenekleştirir.Bu yazı, adaletin geciktiği yerde toplumsal vicdanın ifşa pratikleri aracılığıyla kendi adaletini nasıl işlettiğine felsefi bir katkı sunmayı amaçlıyor; kadınların direniş pratiklerinden doğan ifşayı yalnızca güncel bir tartışma konusu olarak değil, doğal hukuk, anarşi, meşruiyet ve toplumsal denetim kavramlarıyla felsefece düşünmek, tartışmaya açmayı hedefliyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hukukun boşluğunu toplumsal vicdan doldurursa</h2>Modern devlet, toplumsal denetimi “yasal şiddet” yolu ile tekeline alır. Vicdanı, kendi otoritesinin uhdesine taşır. Bu taşıma ile “adalet” meşruiyetini kaybeder çünkü devlet tarafından araçsallaştırılır. Pozitif hukuk genellikle ataerki ile işbirliği içindedir, deyim yerindeyse birbirine içkindir.&nbsp;Kadına yönelik şiddet, taciz ve tecavüz davalarının sonuçsuz bırakılması, İstanbul Sözleşmesi’nden çıkış ya da mağduru değil faili koruyan retorikler bunun göstergesidir. Aynı keyfilik, politik davalarda da kendini gösterir: Osman Kavala’nın, Selahattin Demirtaş’ın “Gezi Davası”ndan hukuksuz biçimde yıllardır içeride tutulması, yargının bağımsızlığını yitirdiğinin, devletin adaleti tahakküm aracına dönüştürdüğünün çarpıcı birer kanıtıdır.Küresel ölçekte Tel Aviv dahil dünyanın pek çok kentinde yükselen İsrail karşıtı gösteriler, uluslararası hukukun sessizliğine karşı&nbsp;toplumların bizzat kendi varlıklarına içkin&nbsp;doğal hukuku&nbsp;devreye soktuğunun kanıtıdır. Bugün geniş kitlelerin devletten adalet&nbsp;beklemesi, adaleti dağıtacağını umut etmesi bir tür gönüllü kölelik statüsünü yeniden üretmekten başka adalet bağlamında işlevi nedir?&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Adaletin gecikmesi, aslında adaletin reddidir. Bu nedenle “Geç gelen adalet, adalet değildir”&nbsp;sözü, pozitif hukukun işlevsizliğini, daha da önemlisi toplumsal meşruiyetinin olmadığını gösterir.&nbsp;</li></ul>Hukukun içkin ahlakına işaret eden Lon L. Fuller, Hukukun Ahlakı (The Morality of Law) adlı eserinde hukukta uygulama ile uyumluluk, genellik, açıkça ilan edilmişlik, açıklık ve netlik, anlaşılırlık, tutarlılık, süreklilik, geçmişe dönük olmamak ve uygulanabilirlik ilkelerinin işlemediği bir yerde toplumun kendi “ahlaki tepkisini” üreteceğini söyler.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İşte kadınların ifşa pratikleri, bu ahlaki tepkinin güncel tezahürüdür: Pozitif hukukun boşluğunu toplumsal vicdan doldurur.</li></ul>John Finnis, Doğal Hukuk ve Doğal Haklar (Natural Law and Natural Rights) kitabında doğal hukukun “temel iyilikler” (basic goods) olarak yaşam, bilgi, oyun, estetik deneyim, topluluk, arkadaşlık, pratik akıl, din ya da nihai anlam arayışını korumayı amaçladığını ileri sürer. Bu temel iyilikler ihmal edildiğinde pozitif hukuk meşruiyetini yitirir. Bu durumda toplumun dayanışma ağları, aforoz, ifşa gibi kendi mekanizmalarını kurarak işletmesinin meşru olduğu söylenebilir. Böylece adalet, toplumsal denetim bağlamında devleti kurumsal olarak aşarak toplumsal refleks şeklinde gerçekleşir.&nbsp;Ancak burada küçük bir uyarı&nbsp;gerekir: İfşanın doğal hukuk kaynaklı sorumlulukları da vardır.&nbsp;İfşa eden yalnızca görünür kılmakla yetinmeyip onarıcı adalete katkı sunabilir, kişisel çıkarlar için kullanımını önleyecek mekanizmalar üretebilir. Çünkü az da olsa ifşanın kişisel çıkar ya da salt zarar verme amacıyla kullanıldığı örnekler vardır. Bu gibi durumlarda doğal hukukun yüklediği sorumluluklar yerine getirilerek kararlılıkla işletilirse ifşanın toplumsal denetim imkanı korunabilir; dolayısıyla meşruiyeti de sorumlulukların titizlikle üstlenilmesine bağlıdır.İfşa hareketleri, yalnızca bir öfke patlaması değil, doğal hukukun vicdani bir refleksi olarak anarşik bir karakter taşır. Tıpkı Kropotkin ve Bakunin'in belirttiği gibi anarşi, otorite yokluğu değil, toplumun kendi kendini örgütlemesidir. "Bro" rejimi karşısında gelişen bu pratikler, merkezî otoritenin değil, kolektif vicdanın ürettiği doğal hukuku güncelleyerek işletir.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Antik Yunan'ın ostrakismos'u</h2>Doğal hukukun işlevi "aforoz"&nbsp;ile benzerlik gösterir. Antik Atina’da MÖ 5. yüzyılda uygulanan bir sürgün mekanizması olan ostrakismos,&nbsp;topluluktan sürgün yolu ile dışlama yöntemidir. Mecliste en çok oy alan kişi 10 yıl süreyle Atina’dan sürülür fakat karar için en az 6.000 Atinalının oyu aranır. Sürgüne gönderilen kişinin malına mülküne el konmaz, ailesine zarar verilmez. Birlikte yaşayanlar, birlikteliklerini tehdit edenlere bir tür sınır koyar.&nbsp;Sürgün, sınır koyarak toplumsalı koruma yollarından biridir. İfşa da benzer bir işlev görür: Delil ve yargı kararı üretmez ama davranışın kabul edilemez olduğunu ilan eder, failin sosyal sermayesini zedeler, potansiyel mağdurları korur. Bu cezalandırma değil, topluluğun kendi sınırlarını çizme pratiği yanında bir tür sigortadır yani önleyici olduğu kadar koruyucudur da.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ataerkinin görünmez kalkanı: 'Bro rejimi'</h2>Toplumda ataerkinin en güçlü dayanağı "bro rejimi"dir: Erkeklik ağları, mesleki dayanışma, dost meclisleri ve görünmez kalkanlar… Bunlar failin itibarını korur, mağdurun sesini bastırır. Bu kalkanlar yalnızca kadınları değil, LGBTİ+’ları da görünmez kılar; heteropatriyarkanın tarihsel ve yapısal güçsüzleştirmesiyle doğrudan ilişkilidir.&nbsp;Pozitif hukuk, bu kalkanlarla işbirlikçi gibi işler: Faillere “iyi hâl” indirimi sağlar, mağdurların hayatı didik didik edilir. Devlet, toplumsal denetimi tekeline aldığında bu yetkiyi keyfî ve pragmatik açıdan topluma karşı kullanır. Mağduru değil, düzeni korur. Bu nedenle ifşa, yalnızca faille değil; aynı zamanda statükonun kendisiyle de hesaplaşmadır.&nbsp;Tecavüzü çevreleyen mitler ve efsaneler (bkz. <a fr-original-style="" href="https://www.academia.edu/13983648/Tecav%25C3%25BCz_Hakk%25C4%25B1nda_Vazge%25C3%25A7memiz_Gereken_Alt%25C4%25B1_Efsane" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Tecavüz Hakkında Vazgeçmemiz Gereken Altı Efsane</a>) bu statükonun ideolojik zeminini oluşturur. Bu da meşruiyetinin sorgulanmasına neden olur. Meşruiyet, devletin yargı dağıtma iddiasıyla devşirdiği bir rızadır. Ama bu rıza, adaletin geciktiği, keyfî kararlarla çarpıtıldığı yerde ortadan kalkar. İfşa, bu meşruiyet oyununu bozar; adaletin kaynağını yeniden topluma çevirir.İfşa, “bro” rejimindeki kalkanı dağıtan kurucu bir hamledir. “Bro” dayanışması diyalektiğin özü gereği karşısında feminist dayanışmayı bulur. Erkeğin yerleşik asimetriden ve pozitif hukuka içkin ataerki ile imtiyazını görünür sorumluluğa dönüştürür. Yalnızca suç duyurusunun değil; aynı zamanda etik sorumluluk almanın, özür dilemenin, telafi etmenin, onarıcı adaletin kapısını aralar.&nbsp;Bu yönüyle ifşa, bireysel mağduriyetleri aşıp yeni bir toplumsal etik inşa eder. Doğal hukukun sezgisel adaletini, anarşinin öz-denetimiyle birleştirerek toplumun kendi kendini kurma kapasitesine can olur.&nbsp;İfşa hareketleri ne bir “linç kültürü”dür ne de yargının yerine geçen bir şiddet. Aksine, doğal hukukun vicdani refleksidir. Bu refleks, cinsel şiddeti meşrulaştıran yaygın efsaneleri boşa çıkarır.&nbsp;Bugün, pozitif hukuk çoğu kez ataerkiyle işbirliği içinde işlevsizleşmiş, küresel ölçekte devletler hukuku manipülasyonun aracı hâline getirmiştir. Buna karşılık kadınların dayanışması, ifşa hareketleri ve toplumsal vicdan yeni bir adalet tahayyülünün kurucu öğeleridir. Doğal hukuk, adaleti beklemek değil; ona can vermektir. İşte doğal hukuk tam da budur: Hayatı savunmak için meşruiyeti aşağıdan yukarıya yeniden inşa etmek.

Spektrum

Kadınların ifşa pratikleri etrafında yoğunlaşan tartışmalar, yalnızca bireysel deneyimlerin görünür kılınmasını değil; aynı zamanda adaletin kaynağına, meşruiyetin sınırlarına ve toplumsal denetimin işleyişine dair kuramsal bir soruyu da gündeme getiriyor: "Adalet, devletin tekeline bırakıldığında mı işler, yoksa toplumun vicdanında mı hayat bulur?"

doğal ile ilgili hikayeler