“Öncelikle bana kalbin kadar temiz bu sayfayı ayırdığın için teşekkür ederim.”Yaşı yetenler bu klişeyi gülümseyerek hatırlar. Bir “hatıra defteri” klişesidir bu. 90’larda ortaokul ya da lisede okuyan bir kuşağın üyesi olarak, bu geleneğin son yıllarına yetişmiştim. Özellikle okulun son günleri yaklaşırken sıralar arasında hatıra defterleri dolaşırdı. Sonra size ayrılan sayfaya, defterin sahibiyle ilgili hislerinizi yazardınız. Tabii öncelikle o defterde yer almaya değer görüldüğünüz için teşekkür ederdiniz. Çünkü bu süslü defter, yakın arkadaşlar arasındaydı; sayfa sayısı sınırlıydı ve herkese açık değildi. Hatıra defterleri bence, okul yıllıklarıyla beraber Facebook’un ilk prototipiydi.&nbsp;Sonra internet, ardından da sosyal medya geldi. Facebook ilk örnekti. İlkin yıllar önce vedalaşılan ve çoğu da bir daha görülmeyen ilkokul, ortaokul arkadaşları bulundu. Bazı eski aşk acıları depreşti. Uğruna en güzel yıllarınızı kederle geçirdiğiniz, çoluğa çocuğa karışmış eski platoniklerin sıradanlığıyla yüzleşildi. Zaten Facebook da bir üniversite yurdunda, manitacılık davasına icat edilmemiş miydi? Onun kullanılmaya başlamasıyla eski manitacılık defterlerinin açılması hiç şaşırtıcı değildi.&nbsp;Facebook yaygınlaşmaya başladığında bile hatıra defterlerinin "sınırlılık geleneği" bir süre devam etti. Öyle ki önceden tanışılmayan insanların arkadaşlık teklifleri münasebetsizlik olarak görülüp geri çevrildi. Sonra nasılsa, arkadaş veya aslen takipçi sayısı bir değer ölçütü hâline geldi. Herkes bir nevi yayıncı olmuştu. Arkadaş arasında kalması gereken şeyleri herkesle paylaşmak norm oldu. Hesabını kilitleyenlere “yaban” gözüyle bakıldı. Bu kadar gizemli olmanın alemi neydi? &nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">ABD’nin öğrenci vizelerine 'sosyal medya incelemesi' kararı</h2>Sonunda gizemli olmayı tercih edenler haklı çıktı. Zaten iş başvurularında İK ekiplerinin sosyal medya taraması yaptığını biliyor ve duyuyorduk. Silinemeyen dijital izlerin ileride başa bela olması konusunda nice örnekle karşılaşmıştık. Bu konuda gayriresmi bir mutabakat vardı.Şimdi Facebook komplo teorisi postlarının klişe kelimesiyle söylersek: Resmîleşti. Reuters’ta Hümeyra Pamuk’un Politico’ya referans verdiği <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/world/us/trump-administration-halts-scheduling-new-student-visa-appointments-2025-05-27/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">haberde</a> okudum. ABD’de Trump yönetimi öğrenci vizesi randevularının planlamasını durdurmuştu. Gerekçe, başvuru sahipleri için sosyal medya incelemelerinin genişletilme kararıydı. Çünkü konsolosluklarda sosyal medya inceleme birimlerinin oluşturulması ve planlanması için zamana ihtiyaç vardı.&nbsp;Yani uzun lafın kısası, ABD’den öğrenci vizesi almak istiyorsanız&nbsp;artık sosyal medya geçmişiniz bir vize ret veya kabul gerekçesi olabilir. Bu durum farklı vizeler ve diğer ülkeler için de emsal oluşturabilir.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sosyal medya: Kendini ifade aracı mı, kendini pazarlama aracı mı?&nbsp;</h2>Bence bu karar, zaten nicedir çeşitli biçimlerde olanların resmîleşmesi anlamına geliyor. Sosyal medya ilk çıktığı yıllarda “Biz buna önceden fişleme derdik, insanlar artık kendi kendini fişliyor” diye şaşıran eski tüfeklerin şaşırmakta haklı çıktığı da söylenebilir.&nbsp;Burada asıl trajikomik olan&nbsp;şu: Sosyal medya önce hatıra defterinden bir kendini ifade aracına dönüştü, sonra insanların burada kendilerini gerçekte olduğundan farklı gösterdiği anlaşıldı, şimdiyse bir resmî belgeye dönüşüyor. "O zaman açmayıveririm bir sosyal medya hesabı, anonim takılırım" demek de yetmiyor. Çünkü sosyal profillerinizi incelemekle görevlendirilmiş bir yapının sizin hakkınızda hiçbir şey bulamaması da eksi puan olabilir. Böyle olunca, sosyal medya profilleri de kamusal alanda dikkatle cilalanmış ve güvenli vitrinlere dönüşebilir. Bana kalırsa çoktan öyle oldu ama henüz pek birbirimize itiraf etmiyoruz.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Algoritmik önyargı riski&nbsp;</h2>Bu inceleme işinde tehlikeli bir taraf da şu. Dünyanın her yerinde milyonlarca vize başvurusunun tümünü insanların incelemesi imkansız. Bugün bile vize randevularında korkunç yoğunluklar varken, öyle bir durumda sorun daha da kronikleşir. Bu işin kaçınılmaz olarak yapay zeka araçlarına yani algoritmaların insafına bırakılacağını tahmin edebiliriz.&nbsp;Bu algoritmalar, belirli anahtar kelimeleri, beğenileri, arkadaşları, takipleri, arkadaş ağlarını veya kültürel farklılıkları yanlış yorumlayarak önyargılı kararlar verebilir. Örneğin bir siyasi aktivisti, lideri ya da protesto gösterilerini meraktan veya toplumsal sorumluluktan takip etmek bile bir vizenin haksız yere reddedilmesine yol açabilir. Ret kararlarının hangi kriterlere dayanarak verildiği bugün bile&nbsp;şeffaf ve itiraza açık değil. Öyle bir durumda kim bilir neler olur? &nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Otantikliğin sonu</h2>Sosyal medyanın temel vaadi, insanların kendi benliklerini özgürce ifade edebilecekleri bir alan sunmaktı. Önceden sadece geleneksel medyada yer alabilen ünlü azınlığa sunulmuş hak, artık herkese sunuluyordu. Bu alanda devlet gözetiminin bir norm hâline gelmesi aslında bu temel vaadin sarsılması anlamına da geliyor. Zaten siz de fark ediyorsunuzdur. Trolleri hariç tutarsak o eski doğal ve spontane etkileşimler, samimi tartışmalar bitti. Herkes birbiri için rol yapıyor, kutuplaşıyor gibi görünürken giderek birbirine benziyor. Algoritmalar kültürü düzleştiriyor. Bununla birlikte ne insanın anlam ve otantiklik arayışı ne de sosyallik ihtiyacı bitiyor. Bu da bir arayış veya aslen bir dönüşümün içinde olduğumuzu gösteriyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sosyal medyadan sonra ne var?&nbsp;</h2>Kimilerine göre bu durum, sosyal medya çağının sona ermesi&nbsp;anlamına geliyor. Daha temkinli bir ifade kullanmak istersek bu bir dönüşüm. Bildiğimiz sosyal medyanın sonuna geldiğimiz söylenebilir.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ancak insanın sosyallik ihtiyacı hiçbir zaman bitmeyeceği için kavramın “sosyal” kısmını ayırıp “medya” kısmını yeniden düşünmek zorundayız. Çünkü insanlar, daha geniş platformlardan daha küçük niş platformlara yönelme eğiliminde.&nbsp;</li></ul>Nextatlas’ın <a fr-original-style="" href="https://generate.nextatlas.com/feed/online-communities/the-rise-of-niche-online-communities" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir analizine göre</a> 2024’te niş topluluklara yöneliş trendi&nbsp;%12,68 yıllık büyüme göstermişti. Burada niş topluluklar derken kastedilen Discord, Reddit veya kapalı Facebook grupları, Whatsapp grupları gibi özel yapılar. Yani kullanıcılar artık daha fazla kendi aralarında, gerçekten tanıyıp güvendikleri küçük gruplara yöneliyor.&nbsp;Bunun üzerine bir de geleneksel sosyal medyaya alternatif olarak yükselen gizlilik, veri kontrolü ve sansüre karşı dirençli merkeziyetsiz platformlar geliyor. Bunların da başında Bluesky var. Bluesky, Mayıs 2025 itibarıyla 35 milyon kullanıcı sayısını aştı. Burada önemli olan Bluesky’ın kendisinden çok insanların platform değiştirmeye duyduğu ihtiyaç. Elon Musk’ın Twitter’ı satın alıp X’e dönüştürmesi ve Mark Zuckerberg gibi figürlerin giderek itibarsızlaşması bu eğilimi hızlandırıyor.&nbsp;Yine de hâlâ sosyal medyanın geleceğinden umutlu olanlar var. Aposto’da birkaç hafta <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/yeni-medyada-ultra-her-sey-dahil-cagi-openaiin-sosyal-ag-kurma" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">önce işlemiştim</a>; OpenAI gibi yapay zeka şirketleri bile sosyal ağ kurmanın yollarını aramaya devam ediyor. Çünkü sosyal medya demek veri demek. Burada soru şu: Yine oltaya gelip verilerimizi öylece teslim edecek miyiz yoksa bu konuda bilinçlenip sorumlu mu hareket edeceğiz? Küçük topluluklara yöneliş trendini bu bilinçlenmenin ilk adımı olarak görüyorum ama elbette tek başına yeterli değil.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sosyal medya artık geleneksel medya</h2>Sosyal medyadan daha küçük topluluklara yönelme trendini iki şekilde yorumlayabiliriz. Birincisi, sosyal medya artık bir yeni medya mecrası değil; birilerinin yayımladığı diğerlerinin izlediği bir geleneksel medya mecrasına dönüştü.&nbsp;İkincisi; insanlar deneye yanıla, doğruyu ya da doğalarına daha uygun olanı buluyor. Nihayetinde her birimiz sosyal medyaya mevcut arkadaşlarımızla buluşmak, yeni arkadaşlar bulmak için girmiştik. Katıldığımız şey bir sosyal ağ idi. Şu anda sosyal algoritmalar yüzünden arkadaşlarımızı göremediğimiz, görünebilmek için sürekli performans sergilememiz gereken bir yer hâline geldi. Üstelik sergilediğimiz performans, ABD örneğinde olduğu gibi bir vize incelemesinde bizim seyahat ya da eğitim özgürlüğümüzü bile sınırlayabilir. Kuşkusuz bu uygulama doğru değil ama verili gerçek buyken de hiçbir şey olmamış gibi paylaşım yapmak olanaksız.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Teknoloji değişse bile insanın temel çelişkileri aynıdır </h2>Bu algoritmik dayatmaya karşı direnmenin yolu da yeniden küçük topluluklarımıza dönmek. Nihayetinde her şey aslına dönüyor.&nbsp;Hatıra defterlerimizin sınırlı sayfa sayısı, kurduğumuz ilişkilerin, bağlantıların değerini de gösteriyordu. Doğal olan da buydu. Durup durup geçmişi güzellemek yaşlılığın en sıkıcı alametidir. Öyle yaptığım düşünülmesin. Çünkü insanın temel çelişkileri aynıdır. Sadece teknoloji değişir. Ancak insan doğasına uygun olmayan teknolojiyi de reddeder.&nbsp;Bugünkü hâliyle sosyal medya doğru bir fikir değildi. O nedenle dönüşüyor. Vize için yapılacak sosyal medya incelemesi gibi saçmalıklar da bunun kolaylaştırıcısı. Yoksa herkes, her şeyin farkında. Kimileri farkında olduğunun farkında olmasa bile.&nbsp;

Quando

ABD’den öğrenci vizesi almak isteyenler için sosyal medya geçmişi artık bir ret ya da kabul gerekçesi olabilir. Oysa sosyal medya, insanların kendi benliklerini özgürce ifade edebileceği bir alan vaadiyle doğmuştu. Bugün bu alanda devlet gözetiminin bir norm hâline gelmesi, bu temel vaadin sarsılması anlamına geliyor.

manitacılık ile ilgili hikayeler