Eskiden beynimizin doğrusal bir çizgide geliştiğini sanıyorduk. 18-21 yaş arasında ergenliğimiz bitiyor, devamında keskin bir çizgiyle yetişkinliğe geçiş yapıyoruz diye düşünüyorduk. Son zamanlarda ise giderek daha çok insanın, giderek daha ileri yaşlarda "yetişkin gibi" hissedip hissetmediğini sorguladığına şahit olmaya başladık.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu soru bilim insanlarının da merakını celbetmiş olmalı ki Cambridge Üniversitesi araştırmacıları, beynimizin gelişim çizgisi üzerine yakın zamanda Nature Communications’da yayımlanan bir araştırmaya imza attılar. </li></ul>İnsan beyninin 9, 32, 66 ve 83 yaşlarında dört ana dönüm noktasından geçtiğini keşfeden araştırma, bu kırılmalara "topolojik değişim" adını veriyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Beynimizin kırılma anları</h2>Araştırmaya göre ilk dönüm noktası olan 0-9 yaş aralığı, bebeklikten çocukluğa geçiş dönemi olarak adlandırılıyor. Buraya kadar geçmişteki kavramsallaştırmamızla karşılaştırdığımızda henüz büyük bir farklılık yok; geçmişte de bu yaş aralığı "çocukluk" olarak adlandırılıyordu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Araştırmanın faydalandığı veri analizi yöntemiyle 9 yaşında meydana gelen kırılmanın ardından beyin bağlantılarının önce daha küçük, yakın bölge kümeleri oluşturmak için güçlendiği; bunun da öğrenmeyi ve temel becerilerin gelişmesini desteklediği ortaya konuldu.</li></ul>Bu dönemde çocukların bilişsel ve sosyal yeteneklerinin hızla geliştiği, büyümenin bir sonraki aşamasına geçildiği biliniyordu. Kırılma yaşını tahmin etmekte daha isabetli sonuçlar sağlayan ise kümelenme katsayısı (clustering coefficient) olarak isimlendirilen UMAP veri analizi ve boyut indirgeme sonuçları oldu.Bu ne demek?&nbsp;UMAP veri analizi, beyindeki bir bölgenin komşu bölgeleriyle ne kadar sıkı ve yoğun bir şekilde bağladığını ölçüyor. Aynen bir mahalledeki evlerin birbirine yakın olmasının bağları güçlendirmesi gibi... Bu dönemde çocuklarda da yerel bağlar güçlenerek çoğalıyor çünkü çocuklar yürüme ve konuşma gibi temel becerilerde ustalaşırken yakın beyin bölgelerinin bir takım hâlinde daha çok çalıştığına şahit oluyoruz.Bu dönemdeki en belirgin değişim, küçük dünya niteliği (small-worldness) artışı. Bu, beynin hem küçük mahallelerde sıkı bir şekilde kümelenmesi hem de uzak bölgeler arasında kısa yollar oluşturması anlamına geliyor. Bunu sıkı sıkıya bağlı semtler ve şehir merkezine bağlanan otobanlar gibi düşünebilirsiniz. Bu yapı, beynin daha verimli çalışmasını sağlayarak çocuğun dünyayı keşfetmesine yardımcı oluyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ergenlik dönemi: 9-32 yaş arası</h2>Araştırmada 9-32 yaş dönemi, yani ergenlik ve erken yetişkinlik, beyin bağlantılarının daha verimli hâle geldiği, uzmanlaşmaya yönelik işlevlere daha yatkın olduğu bir dönem olarak niteleniyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu süreçte beynin farklı bölgeleri arasındaki küresel iletişim artıyor; yani beynin farklı parçaları daha iyi çalışmaya başlıyor. Aynı zamanda bazı beyin bölgeleri birbirinden ayrılarak (segregasyon) daha özel işlevler için organize oluyor.&nbsp;</li></ul>Bu dönemde beynin en önemli özelliği, "küçük dünya" yapısının artması. Bu, beynin hem yerel olarak daha sıkı bağlantılar kurması hem de uzak bölgeler arasında kısa ve etkili bağlantılar geliştirmesi anlamına geliyor. Böylece beyin belli konular üzerinde uzmanlık geliştirirken daha hızlı da çalışabiliyor.Davranışsal olarak 32 yaşındaki dönüm noktası, bireyin zihinsel performansında istikrar ve olgunluk dönemine geçişle ilişkili. Bu dönemde bilişsel kontrol, karar verme yeteneği, planlama, problem çözme ve duygusal düzenleme becerilerinde gelişmeler gözlemleniyor. Ayrıca kişinin sosyal ve mesleki yaşamında daha dengeli, istikrarlı ve karmaşık etkileşimlerde bulunma kapasitesinin arttığı belirtiliyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">32 yaş eşiğini atlatınca neler oluyor?</h2>32 yaş eşiğini atlattıktan sonra da işler değişmeye devam ediyor. 32-66 yaş aralığında beyin ağlarındaki değişimlerde önceki dönemlere göre yavaşlama gözleniyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu aynı zamanda önceki yaşlara göre düşünme ve karar verme süreçlerinde daha dengeli ve öngörülebilir davranışlar anlamına geliyor.&nbsp;</li></ul>Beynin belirli bölgeleri arasındaki komşuluk bağlantıları güçleniyor. Bu da uzmanlaşma ve beceri geliştirme açısından avantaj sağlıyor. İnsanlar işlerinde, hobilerinde veya sosyal ilişkilerinde belli alanlara daha kolay odaklanabiliyor ve daha verimli hâle geliyorlar.&nbsp;66 yaşındaki dönüm noktasına yaklaşıldığında ise beynin ağları modüler hâle geliyor; yani farklı beyin bölgeleri kendi aralarında güçlü bağlantılar kuruyor ancak diğer modüllerle daha bağımsız çalışıyorlar. Bu, bilgi ve deneyimi bazı konularda daha organize şekilde kullanmaya yardımcı olurken bazı konularda daha yavaş olmayı da beraberinde getiriyor. Bu dönemde insanlar, daha deneyimli, odaklı ve belirli alanlarda güçlü, ama bazı değişken durumlara karşı daha az esnek hâle geliyorlar.66-83 yaş arası ("erken yaşlanma") ise beynin bağlantılarının yavaş yavaş daha modüler olduğu bir dönem. Bu aralıkta farklı bölgeler kendi aralarında yoğun bağlantılar oluşturuyor ama farklı bölgelerle daha az iletişim kuruyorlar. Zayıf bağlantılar azalıyor, küresel entegrasyon düşüyor. Yani beyin daha çok “bölüme ayrılmış” ama her bölüm kendi içinde güçlü bir yapıda oluyor.&nbsp;Bu ne demek? Bu değişimler, yaşlanmayla ilişkili bilişsel değişimlere paralel ilerliyor. Bilgi işleme ve öğrenme kapasitesi, genç yetişkinlikteki kadar esnek olmuyor; günlük yaşamda rutin ve alışkanlıklara daha çok bağlılık görülüyor. Aynı zamanda bilişsel gerilemeyle birlikte bazı sağlık sorunları (demans, hipertansiyon gibi) da daha sık görülmeye başlıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Son dönüm noktası: 83 yaş</h2>83 yaşındaki son dönüm noktası, yaşa bağlı düzenli değişimlerin yavaşladığı eşiğe işaret ediyor. Bu kırılma anından sonra değişimler daha dağınık, daha bireysel ve herkeste farklı hız ve biçimlerde oluyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu yaşlardan sonra beynin yapısıyla yaş arasındaki ilişki zayıflamaya başlıyor, yani yaş ilerledikçe beyinde önceki dönemlerdeki kadar belirgin ve düzenli değişimler olmuyor.</li></ul>Bu dönemin tek belirgin özelliği ise yerel bölgelerin öneminin artması. 83 yaş ve sonrasında beynin tamamı yerinde bazı küçük bölgeler, “lokal merkezler” olarak daha kritik hâle geliyor. Uzun yıllardır yapılan rutin işler gibi bazı yetenekler korunabiliyor ama beynin genel hızı ve esnekliği daha da azalıyor. Günlük yaşamda daha fazla destek ihtiyacı, daha fazla dinlenme gereksinimi görülüyor; çoklu görevler zorlaşıyor.

Her salı ve cuma girişimcilik ve teknoloji ekosistemlerinden öne çıkan gelişmeler, paradigma değişimleri, inovasyon trendleri ve dijital dönüşüm e-posta kutunda.

Teknoloji dünyasından tüm önemli gelişmeler.

Quando

Cambridge Üniversitesi araştırmacıları, beynimizin gelişim çizgisi üzerine yakın zamanda Nature Communications’da yayımlanan bir araştırmaya imza attılar. İnsan beyninin 9, 32, 66 ve 83 yaşlarında dört ana dönüm noktasından geçtiğini keşfeden araştırma, her bir fazda beynimizin içinde neler olup bittiğini de daha iyi anlamamıza yardımcı oluyor.

Nörobilimsel bir zaman haritası: Ergenlik ve yaşlılıkta beynimizde neler oluyor?

Yaşlanma, organizmanın zaman içinde biyolojik işlevlerinde ve yapılarındaki kademeli bozulmalarla ortaya çıkan karmaşık bir süreç olarak tanımlanır. Hücresel yaşlanma, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle başlar ve dokuların yapısal ve fonksiyonel bütünlüğünün azalmasına neden olur.&nbsp;Yaşlanma süreci kronolojik ve biyolojik olarak iki şekilde tanımlanır. Kronolojik yaş, doğumdan itibaren geçen süreyi ifade ederken biyolojik yaş ise hücrelerin ve organların fonksiyonel durumuyla belirlenir ve bireyler arasında önemli farklılıklar gösterebilir. Bu farklılık, kişinin genetik yapısı, yaşam tarzı ve maruz kaldığı çevresel etkilerle şekillenir.Hücresel düzeyde yaşlanma, DNA hasarlarının birikmesiyle başlar. Zamanla hücrelerde genetik materyalin bütünlüğü bozulur; DNA kırıkları, mutasyonlar ve epigenetik değişiklikler yaşlanmanın biyokimyasal temelini oluşturur. Proteinlerin doğru katlanması ve işlevinde bozulma yaşlanmanın diğer bir önemli unsurudur. Hücre içi proteinlerin işlev kaybı ve birikimi, hedeflenen protein yıkım sistemlerinin azalmasına neden olur. Bu durum, hücrede stres oluşumunu tetikler ve fonksiyon kaybı yaratır.Mitokondriyal disfonksiyon (mitokondrilerin normal fonksiyonlarını yerine getirememesi durumu) da yaşlanmanın önemli mekanizmalarından biridir. Mitokondriler hücrenin enerji kaynakları olup, enerji üretir. Yaşlanmayla birlikte mitokondriyal DNA hasarları artar, enerji üretimi azalır ve reaktif oksijen türlerinin (ROS) artışı hücresel oksidatif strese yol açar.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu oksidatif stres, hem mitokondriyi hem de hücrenin diğer yapısal bileşenlerini olumsuz etkileyerek hücre yaşlanmasını hızlandırır.</li></ul>Ayrıca kronik inflamasyon da yaşlanmada kritik bir rol oynar. Yaşlanma süreciyle birlikte düşük düzeyde sürekli inflamasyon (“inflammaging”) ortaya çıkar; bu, organ ve doku fonksiyonlarının bozulmasına katkıda bulunur. Özellikle bağışıklık sistemi yaşlandıkça, inflamasyon kontrol mekanizmalarında zayıflama görülür.Telomer kısalması, hücrelerin bölünme kapasitesini sınırlar. Kromozom uçlarındaki telomerler, her hücre bölünmesinde kısalar ve belirli bir uzunluğun altına düştüklerinde, hücre bölünmeyi durdurur (senesens) ya da programlı hücre ölümü (apoptozis) gerçekleşir. Bu süreç, doku yenilenmesini sınırlar ve yaşlanma belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olur.&nbsp;Son olarak, epigenetik modifikasyonlar (DNA metilasyonu, histon değişiklikleri) yaşlanma sırasında gen ekspresyonunda değişikliklere yol açar. Bu değişiklikler, yaşlanma ile ilişkili genlerin aktivitesini etkiler ve hücresel fonksiyonların bozulmasına sebep olur.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anlaşılacağı üzere yaşlanma tek bir mekanizmaya bağlı olmaktan son derece uzaktır; birden çok faktöre bağlı olup faktörler de kendi içerisinde oldukça karmaşık mekanizmaları çalıştırmaktadır.&nbsp;</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">NMN gerçekten 'gençlik iksiri' mi?</h2>Bu karmaşık sürecin küçük bir parçası olarak NAD+ (Nikotinamid Adenin Dinükleotid), hücrelerde enerji üretiminde rol oynayan önemli bir koenzim olarak karşımıza çıkar. Hücrelerin mitokondrilerinde görülen reaksiyonlarda elektron taşıyıcı olarak görev yapar. Bu biyokimyasal süreçler sayesinde hücreler, karbonhidrat, yağ ve proteinleri enerjiye dönüştürerek ATP üretir. ATP, canlı organizmaların ihtiyaç duyduğu temel enerji birimidir.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Zamanla vücuttaki NAD+ seviyeleri azalır; bu azalma, hücresel enerji üretiminin düşmesine, DNA onarımının yetersiz kalmasına ve hücresel işlevlerde bozulmaya yol açar. Sonuç olarak organizma yorgunluk, bilişsel gerileme ve metabolik bozukluklar gibi yaşlanma belirtileri göstermeye başlar.</li></ul>NMN (Nikotinamid Mononükleotid) olarak bilinen son dönemin popüler takviyelerine ismini veren bu küçük molekül, NAD+ sentezinde öncü bir moleküldür. Takviye şeklinde alınan NMN’nin, NAD+ seviyelerini yükselttiği ve böylece hücresel enerji üretimini artırdığı klinik araştırmalarla desteklenmektedir. Hayvan çalışmalarında NMN takviyesinin ömrü uzattığı, kas fonksiyonu ve metabolizmayı iyileştirdiği görülmüştür.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İnsanlarda ise NMN takviyesinin biyoyararlanımı ve güvenliği üzerine çalışmalar sürmektedir. Uzun vadeli insan çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır.</li></ul>NMN, popüler kültürde bazen "gençlik iksiri" gibi abartılı şekilde sunulsa da, bilimsel veriler bunu desteklemek için henüz erken olduğunu gösteriyor. NMN, yaşlanmaya bağlı bazı biyokimyasal işlev bozukluklarını hafifletme potansiyeline sahip umut verici bir molekül olarak görülebilir ancak yaşlanmayı tamamen durdurması veya tersine çevirmesi henüz kanıtlanmamıştır.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">NMN takviyesi almak güvenli mi?&nbsp;</h2>FDA (Amerika Gıda ve İlaç Dairesi) açısından NMN ve NAD+ takviyelerinin durumu son yıllarda önemli değişiklikler gösterdi. Önceleri, özellikle 2022 yılında FDA, NMN'nin yeni bir ilaç olarak araştırıldığı gerekçesiyle besin takviyesi olarak pazarlanmasına karşı çıkmış ve bu ürünlerin piyasadan kaldırılması yönünde adımlar atmıştı. Bu karar, NMN'nin kapsamlı klinik araştırmalar altında olması nedeniyle takviye olarak satışının yasaklanmasını içeriyordu.Ancak 2025’in sonlarına doğru FDA’dan gelen resmî açıklamalarla durum değişti. 29 Eylül 2025 tarihinde FDA, NMN’nin artık besin takviyesi tanımı kapsamında olduğuna ve önceki yasaklamalarının geri alındığına&nbsp;dair kararını yayımladı. Bu karar, NMN'nin piyasada yasal olarak besin takviyesi olarak satılmasına olanak tanıdı.Buna rağmen FDA onayı, NMN ürünlerinin tamamen denetlendiği ve kalitesinin garanti edildiği anlamına da gelmiyor. Çünkü NMN takviyeleri halen “Yeni Besin Bileşeni” (New Dietary Ingredient - NDI) olarak sınıflandırılıyor, dolayısıyla pazarlayan firmaların FDA’ya yeni ürün bildirimleri yapması zorunlu. Ayrıca, ürünlerin güvenliği, saflığı ve etiket doğruluğu firmalar ve ulusal düzenleyici kurumlar tarafından takip ediliyor ancak FDA’nın doğrudan ve kapsamlı sürekli denetimi sınırlı.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Piyasadaki NMN ürünleri arasında kalite ve içerik açısından büyük farklılıklar olabilir. Bazı ürünler farmasötik kalitede ve güvenilir sertifikalara sahipken, bazıları yetersiz kalite kontrolü veya düşük saflık nedeniyle risk taşıyabilir.&nbsp;</li></ul>Düşük kaliteli NMN ürünleri sindirim sistemi rahatsızlıklarına neden olabilir. Karın ağrısı, ishal, mide bulantısı ve gaz gibi hafif ama rahatsız edici yan etkiler sıkça rapor edilmiştir. Saf olmayan ürünlerde bu tür reaksiyonların görülme olasılığı daha yüksektir. İstenmeyen katkı maddeleri, ağır metaller veya kontaminantlar bulunabilir. Bu maddeler karaciğer, böbrek gibi organlara zarar verebilir ve kronik sağlık sorunlarına yol açabilir.&nbsp;Düşük kalite kontrolü ise ürün içeriğinde NMN miktarının etikette belirtilenden farklı olmasına neden olur. Bu durum, gereğinden düşük doz alımına bağlı etkisizliğe veya çok yüksek dozların yol açabileceği toksisite riskine neden olabilir.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">NMN ürünleri birçok ülkede takviye olarak sınıflandırıldığından, regülasyonlar hem kalite hem de güvenlik açısından ilaçlara kıyasla daha gevşek. Bu durum, sahte veya yetersiz standartlarda ürünlerin piyasada dolaşmasına sebep olabilir.</li></ul>Bu nedenle NMN takviyesi kullanmayı düşünen kişilerin, güvenilir markaları tercih etmeleri, ürün sertifikalarını ve ürünler hakkında yapılan bağımsız test sonuçlarını incelemeleri önemlidir. Aynı zamanda, sağlık profesyonellerinden destek almak ve kişisel sağlık durumuna göre değerlendirme yapmak en doğru yaklaşımdır.

Her cumartesi iklimden sağlığa, modadan psikolojiye yeni dünyanın anksiyete yaratan konularına serinkanlı bir mesafeyle çözümler sunuyoruz.

Her cumartesi 12.00’de, çevre ve iklim gelişmelerini türler arası eşitlik ilkesini benimseyerek aktarıyoruz. 

Angst

NMN, popüler kültürde bazen "gençlik iksiri" gibi abartılı şekilde sunulsa da, bilimsel veriler bunu desteklemek için henüz erken olduğunu gösteriyor. Ayrıca NMN ürünleri birçok ülkede takviye olarak sınıflandırıldığından regülasyonlar, hem kalite hem de güvenlik açısından ilaçlara kıyasla daha gevşek. Bu durum, sahte veya yetersiz standartlarda ürünlerin piyasada dolaşmasına sebep olabilir.

Yeni 'gençlik iksiri': NMN takviyesi almak güvenli mi?

Bilim dünyasının her yıl sonuçlarını heyecanla beklediği Nobel Ödülleri, Fizyoloji veya Tıp ödülüyle başladı. 2025 Nobel Tıp Ödülü, "periferik bağışıklık toleransı" üzerine yaptıkları çalışmalarla bağışıklık sisteminin gizemlerinden birini çözen Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Shimon Sakaguchi’ye verildi.Bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engelleyen “periferik bağışıklık toleransı” mekanizması, keşfiyle yeni bir araştırma temeli oluşturdu ve şimdiden klinik uygulamada test edilen tedavilerin geliştirilmesine yol açtı.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki bu keşif nedir?</h2>İşe bağışıklık mekanizmasını anlayarak başlamak gerekir. Bağışıklık sisteminin hastalıklardan koruyan ve vücuda yabancı patojen, yani hastalık yapıcı mikroorganizmalarla savaşan bir sistem olduğu birçok kişi tarafından biliniyor. Fakat bağışıklık sistemi, sadece dışarıdan gelen patojen mikroorganizmalara tepki göstermekle kalmaz; bazen vücut kendini, kendinden koruyacak şekilde de davranır. Buna da “otoimmün tepki” denir.&nbsp;Bağışıklık sistemi, güçlü olması istenilen bir mekanizmadır. Fakat fazla güçlü olması durumunda vücudun kendi hücrelerine saldırması durumu gözlenir. Bu tür istenmeyen saldırıların önlenebilmesi durumunda ise “Treg hücreleri” olarak da bilinen düzenleyici T hücreleri devreye girer.Bağışıklık sisteminin temel oyuncularından biri olan T hücreleri,&nbsp;bizi mikroorganizmalara karşı koruyan beyaz kan hücreleridir. Bunlar iki ana gruba ayrılır: &nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Devriye gezerek tehlikeyi fark eden ve diğer bağışıklık hücrelerini alarma geçiren yardımcı T hücreleri (CD4+),</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Virüs bulaşan ya da tümörleşmiş hücreleri yok eden katil T hücreleri (CD8+)</li></ul>Bu hücreler, gerektiğinde saldırıya geçer ancak saldırının bittiğini anlamaları da gerekir. Aksi takdirde kendi ordumuz, kendi şehrini yakıp yıkabilir. İşte bu noktada devreye düzenleyici T hücreleri girer. Bu özel hücreler, bağışıklık sisteminin freni&nbsp;gibi çalışır ve gereğinden fazla veya yanlış yere yönelmiş bir bağışıklık tepkisini sakinleştirir.Treg hücreleri, bu görevi birkaç farklı mekanizmayla yerine getirir:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">IL-10 ve TGF-β gibi baskılayıcı sitokinler, yani bağışıklık sistemimizde kimyasal haberciler olarak görev yapan proteinler salgılayarak diğer bağışıklık hücrelerini yavaşlatır. &nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Başka T hücrelerinin çoğalması için gerekli molekülleri tüketerek saldırgan hücrelerin büyümesini engeller. &nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğrudan temasla saldırgan hücreleri durdurur.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bazı aşırı aktif hücrelerin ölümünü tetikler.</li></ul>Treg hücreleri yoksa bağışıklık sistemi kontrolden çıkabilir, fazlaysa bu kez bağışıklık sistemi yeterince çalışamaz ve kanser gibi hastalıklar ilerleyebilir. Bu dengeyi anlamak, hem otoimmün hastalıklar hem de kanser tedavisi&nbsp;için önemlidir.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Nobel’e giden yol</h2>Uzun yıllar boyunca bilim insanları, bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmamasının tek yolunun “merkezî tolerans”&nbsp;olduğunu düşünüyordu. Bu görüşe göre bağışıklık hücreleri timusta olgunlaşırken vücuda zarar verebilecek olanlar eleniyordu. Ancak bu mekanizmanın kusursuz işlemediği fark edildi. Bazı saldırgan hücreler timustan kaçıp vücuda yayılabiliyordu. Demek ki timus dışında ek bir güvenlik sistemi de olmalıydı.<img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1759823412253.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Shimon Sakaguchi,&nbsp;1995 yılında düzenleyici T hücrelerini keşfetti ve bu hücrelerin bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engellediğini gösterdi. Mary E. Brunkow ve Fred Ramsdell ise 2001 yılında Foxp3 adlı geni buldu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu genin bozukluğu, hem farelerde hem de insanlarda ağır otoimmün hastalıklara yol açıyor. Zira Foxp3 geni, düzenleyici T hücrelerinin gelişimi ve işlevi için gerekli.&nbsp;</li></ul>Sakaguchi, 2003 yılında Foxp3 geninin&nbsp;düzenleyici T hücrelerinin gelişimini yönettiğini ve bu hücrelerin bağışıklık toleransında&nbsp;anahtar rol oynadığını gösterdi. 1995, 2001 ve 2003 yıllarında yapılan bu üç çalışmayla birlikte Sakaguchi, bağışıklık sisteminin “kendisi” ile “yabancıyı” ayırt ederken nasıl denge kurduğunu açıklığa kavuşturdu ve tedavilere giden yolu açtı.<img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1759823426238.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.84" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bu keşif neden önemli?&nbsp;</h2>2025 Nobel Tıp Ödülü sahiplerinin keşifleri, bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza zarar vermesini önleyen “periferik bağışıklık toleransını” anlamamıza yardımcı oluyor. Özellikle düzenleyici T hücrelerinin varlığının ve bu hücrelerin gelişiminde rol oynayan Foxp3 isimli genin keşfi bu noktada önemli bir rol oynuyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu keşifler, otoimmün hastalıkların ve bazı kanserlerin tedavisi için de yeni yollar açıyor.&nbsp;</li></ul>Ayrıca bu çalışmalar, bağışıklık sisteminin neden kendi dokularımıza saldırmadığını açıklayan ana mekanizmayı ortaya koyduğu için de çok önemli kabul ediliyor.&nbsp;2025’te ödül alan keşiflerin özünde iki önemli nokta var: Düzenleyici T hücrelerinin varlığını göstermek ve bu hücreleri yöneten Foxp3 adlı anahtar geni bulmak. Bu keşifler sayesinde bazı otoimmün hastalıkların neden oluştuğu daha iyi anlaşılıyor ve yeni tedavi yollarının önü açılıyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neden bunca sene sonra verildi?</h2>Nobel Komitesi, bu çalışmaları yıllar sonra ödüllendirdi çünkü etkilerinin kalıcı, geniş ve klinik olarak dönüştürücü olduğu zaman içinde netleşti. Nobel Ödülleri, genelde kanıtın olgunlaşmasını, alanın yeniden şekillenmesini ve keşiflerin tedavilere yansımasını bekler.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ayrıca ödüller, en fazla üç kişiye verilebildiği için tarihsel katkıların ayrıştırılması ve doğru isimlerin seçimi de zaman alır.&nbsp;</li></ul>Temel bir buluşun gerçekten paradigmayı değiştirip değiştirmediği, başka laboratuvarlar tarafından tekrarlanması ve farklı hastalıklara uygulanmasıyla yıllar içinde anlaşılır. Treg/Foxp3 keşfinin otoimmünite, nakil ve kanser immünoterapilerindeki somut etkileri son 20 yılda birikti.&nbsp;Ek olarak: Nobel, sadece mekanizmayı değil, tıbbı dönüştüren etkileri de ödüllendirir. Treg biyolojisi; IPEX’in anlaşılması, düşük doz IL2 gibi Treg artırıcı stratejiler, hücresel Treg tedavileri ve kanserde Treg’i hedefleyen yaklaşımlarla klinik zemine taşındı. Treg kavramının, genetik temelinin ve bunların bağışıklık toleransındaki merkezî rolünün birbirini nasıl tamamladığının değerlendirilmesi ve üç ismin birlikte onurlandırılması için doğru zamanın gelmesi gerekti.&nbsp;2001-2003’teki temel keşifler; 20 yılın üzerinde bir sürede yapılan geniş deneysel teyit, mekanistik derinleşme ve klinik uygulama biriktirdi. Bu birikim, periferik bağışıklık toleransının tıp pratiğini etkileyen bir paradigma olduğunu tartışmasız hâle getirdi. Nobel’in şimdi verilmesi,&nbsp;bilimin olgunlaşma döngüsünün tamamlandığını ve etkilerin kalıcı hâle geldiğini de ortaya koymuş oldu.&nbsp;

Bu yılın Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü, Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Shimon Sakaguchi’ye verildi. Ödül, üç bilim insanına bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engelleyen “periferik bağışıklık toleransı” mekanizmasını açıklığa kavuşturan çığır açıcı keşiflerinden dolayı takdim edildi. Peki bu keşif neden önemli?

Nobel Tıp Ödülü üç immünoloğa verildi: Periferik bağışıklık toleransı nedir ve neden önemli?

Bilim insanları neden anlaşılmıyor? İnsanlık tarihinde hiç bu kadar çok bilimsel bilgiye erişimimiz&nbsp;olmamıştı. Belgeseller, kitaplar, podcast'ler, sosyal medya… Bilim, artık her yerde. Yine de toplum ile bilim arasındaki mesafe, kapanmak yerine daha da açılıyor gibi. Peki neden? Bana kalırsa bu sorunun yanıtı, bilimin diliyle toplumun dili arasındaki farkta yatıyor.Biz bilim insanları,&nbsp;araştırmaların içine gömüldüğümüzde alanımızın terminolojisini öylesine içselleştiriyoruz ki bu kavramlar bize son derece doğal, hatta gündelik dil gibi gelmeye başlıyor. Ancak bu dili bilmeyen ve öğrenmeye hevesli olan biriyle konuştuğumuzda kullandığımız her kelime bambaşka bir dünyaya aitmiş gibi duyulabiliyor. Maalesef hevesli olan kişilerin heyecanı ve merakı da kullanılan bu terminoloji yüzünden yitip gidebiliyor.&nbsp;Bir denizanasının tentaküllerinden—deniz anasının kolları olarak da nitelendirebileceğimiz uzun iplikçikler—yayılan zehri açıklarken “nematosistlerin mekanik uyarı ile patlaması” demek, o alanda çalışan bir bilim insanı için gayet anlaşılır. Fakat ilk defa duyan biri için bu açıklama, yabancı bir dilden çevrilmiş gibi gelebilir. Oysa basitçe denizanasının ince iplikçiklerinin deriyle temas ettiğinde küçük iğnecikler fırlatarak zehri aktardığını söylemek, meseleyi çok daha anlaşılır kılar.<img src="https://images.aposto.com/2025/8/5/1757062578837.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.84" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Esasında bilimle ilgili bilgi edinmek isteyen birine bunu sadeleştirerek aktarmak sanıldığı kadar zor değil. Çünkü mesele, bilginin karmaşıklığından çok, anlatım biçiminden kaynaklanıyor. Asıl önemli olan, karşımızdakini sürece dahil etmek ve merak duygusunu canlı tutmak.&nbsp;Lisans yıllarında bize öğretilen&nbsp;en temel derslerden biri, Albert Einstein’in bir sözüydü:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Öğrendiğin bilgiyi 6 yaşındaki bir çocuğa açıklayamıyorsan sen de tam olarak öğrenmiş sayılmazsın.”&nbsp;</blockquote>Çünkü eğer o konuyu tam olarak anlatamıyorsak süslü bir dilin ardına sığınarak üstenci bir dil&nbsp;yaratmış oluyoruz.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bilim ile toplum arasındaki mesafenin kökeni: Modernleşme&nbsp;</h2>Bilim ile toplum arasındaki mesafe, son zamanlarda derinleşti ama bu aslında çok yeni bir olgu değil. Bu mesafenin kökeni, modernleşme sürecine kadar uzanıyor. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bilim, hem profesyonelleşmeye hem de kurumsallaşmaya başladı Üniversiteler, araştırma enstitüleri ve akademik dergiler ortaya çıktı, bilimsel çalışmalar belirli kurallar ve yöntemlerle yürütülür hâle geldi. Sanayi Devrimi de bu süreci hızlandırdı.Fabrikaların ve makinelerin yaygınlaşması, üretimde uzmanlaşmayı zorunlu kılarken artık herkes, her işi yapmak yerine belirli bir alanda uzmanlaşmak durumunda kalmaya başladı. Bu uzmanlaşma, bilimde de kendini gösterdi. Fizikçiler, kimyacılar, biyologlar ve mühendisler, giderek kendi alanlarının terminolojisine ve yöntemlerine odaklanmaya başladı.&nbsp;Son zamanlarda da somut olarak biyolojinin alt dalları olan biyomühendislik ve nanotıp gibi bölüm dallarının açıldığını görüyoruz. Böylece disiplinler arasındaki sınırlar&nbsp;keskinleşmeye başladı. Her bilim dalı kendi jargonuna, metodolojisine ve çalışma kültürüne sahip olmaya, birbirine bağımlı olsa da çoğu zaman ayrı birer dünya gibi işlemeye başladı.&nbsp;Öte yandan:&nbsp;Üstenci bir dil kullanmak, bazı bireylere cazip de geldi. Çünkü anlaşılmayan fakat önemli işler yaptığını hissetmek, kendilerini üstün hissetmelerine yol açtı. Bu yapı, toplum ile bilim arasındaki iletişimi zorlaştıran temel etkenlerden biri hâline geldi.&nbsp;Oysa doğada hiçbir disiplin birbirinden tamamen kopuk değildir. Çünkü doğa, kendi içinde bütüncül bir sistemdir. Biz insanlar kolay anlayabilmek için doğayı farklı dallara bölsek de gerçekte bu sınırlar yapaydır. Arılar çiçeklerin kokusunu bulmak için feromonları kullanır, polen toplarken bıraktıkları izleri gözcü arılar değerlendirir ve topluluk en verimli kaynağı seçerek algoritmik anlamda en ekonomik yolu hesaplar. Burada biyoloji, kimya ve matematiğin aynı anda işlediğini görürüz.<img src="https://images.aposto.com/2025/8/5/1757062733006.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.92" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu örnek, doğanın bize sürekli hatırlattığı bir gerçeği açığa çıkarır: Bilim dalları, insan aklının kurduğu sınıflardan ibaret ve doğa içinde böyle bir ayrım yok. Bir canlıyı, bir ekosistemi veya bir molekülü anlamak istediğimizde aslında biyolojiden kimyaya, fizikten matematiğe kadar pek çok alanın bilgisini birlikte kullanmak zorundayız. Doğadaki süreçler disiplinler arasıdır, çünkü yaşamın kendisi çok katmanlıdır. Bu yüzden bilimi tek bir alanla sınırlı düşünmek, doğanın bütüncül yapısını gözden kaçırmak olur.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sokal vakası: Dilin gücü&nbsp;</h2>Alan Sokal, 1996’da sosyal bilimlerdeki aşırı jargon kullanımını eleştirmek için tamamen saçma ifadelerle dolu bir makale yazdı ve bu makaleyi postmodern söylemlere aşina olan ama bilimsel denetimden uzak bir dergiye gönderdi. Çarpıcı olan nokta ise makalenin ciddi ve bilimsel bir metin sanılarak yayımlanmasıydı.&nbsp;Sokal daha sonra bunun bir deney olduğunu açıkladı. Fakat bu olay, bilimsel gibi görünen ama aslında içi boş ifadelerin jargonla süslenince nasıl ikna edici olabildiğini gözler önüne serdi. Sokal vakası,&nbsp;hem akademide hem de toplumda büyük tartışmalara yol açtı. Çünkü bu vaka, bilimin anlaşılmaz bir dille ifade edilmesinin bir otorite algısı ürettiğini gösterdi. Bu da halk ile bilim arasındaki mesafenin neden derinleştiğini somut olarak aydınlatmış oldu.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bilim toplum için mi, bilim için mi? &nbsp;</h2>Tüm bunlar, bizi&nbsp;sıkça sorulan bir soruya götürüyor: Bilim toplum için mi yapılır, yoksa bilim yalnızca kendisi için mi vardır? Tarihsel ve felsefi açıdan bu iki boyut birbirinden ayrılmıyor. Bilim evreni, doğayı ve gerçekliği anlamak için doğmuş olsa da toplumsal faydaya dönüşmediğinde eksik kalıyor. John Desmond Bernal gibi düşünürler, bilimi sadece teknik bilgi üretimi olarak değil, aynı zamanda toplumsal ve ekonomik dönüşümlerin de başlıca aktörü olarak değerlendirmiştir.&nbsp;Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, bilimin nasıl paylaşıldığı. Bilimsel dil, doğası gereği kesinlik taşır. “-dır” ekiyle kurulan cümleler, bilginin yanlış olduğu ispat edilene kadar doğru kabul edilen hâlidir. Bu, aslında bilimin gücüdür. Fakat aynı zamanda halkta bilimin ulaşılması güç ve mesafeli olduğu izlenimini de yaratabilir.&nbsp;Diğer yandan çok yumuşak ve fazla esnek ifadeler de tehlikelidir. Halk, bilim insanının emin olmadığını düşünebilir. Bu da güveni zedeleyecektir. Medya ya da sosyal ağlar, esnek ifadeleri çarpıtarak yanlış anlamlara çekebilir.Bilimin kendine has bir dili olduğu tartışılmaz bir gerçek. Ancak bu dili halka aktarırken kapalı bir jargon yerine anlaşılır, kapsayıcı ve merak uyandırıcı bir yaklaşım benimsemek gerekir. Bilim insanı, bilgiyi ebeveynlik yapar gibi dikte ederek değil, karşısındakini düşünme sürecine dahil ederek aktarmalıdır.&nbsp;Bilim, otoriteyle dayatılacak değil, paylaşım yoluyla büyüyecek bir süreçtir. Sokal vakasının da gösterdiği gibi bilimin anlaşılmaz bir dille sunulması, bilgi yerine otorite algısı yaratır. Oysa bizim görevimiz, bilimin güvenilirliğini korurken aynı zamanda onun gelişmeye ve sorgulamaya açık doğasını da şeffaf bir şekilde aktarmaktır.

İnsanlık tarihinde hiç bu kadar çok bilimsel bilgiye erişimimiz olmamıştı. Bilim, artık her yerde. Fakat bilimle aramızdaki mesafe de kapanmak yerine daha da açılıyor gibi görünüyor. Bunun nedeni de bilimsel terminolojinin anlaşılmazlığında yatıyor.

Ayça Can