Bilim dünyasının her yıl sonuçlarını heyecanla beklediği Nobel Ödülleri, Fizyoloji veya Tıp ödülüyle başladı. 2025 Nobel Tıp Ödülü, "periferik bağışıklık toleransı" üzerine yaptıkları çalışmalarla bağışıklık sisteminin gizemlerinden birini çözen Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Shimon Sakaguchi’ye verildi.Bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engelleyen “periferik bağışıklık toleransı” mekanizması, keşfiyle yeni bir araştırma temeli oluşturdu ve şimdiden klinik uygulamada test edilen tedavilerin geliştirilmesine yol açtı.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki bu keşif nedir?</h2>İşe bağışıklık mekanizmasını anlayarak başlamak gerekir. Bağışıklık sisteminin hastalıklardan koruyan ve vücuda yabancı patojen, yani hastalık yapıcı mikroorganizmalarla savaşan bir sistem olduğu birçok kişi tarafından biliniyor. Fakat bağışıklık sistemi, sadece dışarıdan gelen patojen mikroorganizmalara tepki göstermekle kalmaz; bazen vücut kendini, kendinden koruyacak şekilde de davranır. Buna da “otoimmün tepki” denir.&nbsp;Bağışıklık sistemi, güçlü olması istenilen bir mekanizmadır. Fakat fazla güçlü olması durumunda vücudun kendi hücrelerine saldırması durumu gözlenir. Bu tür istenmeyen saldırıların önlenebilmesi durumunda ise “Treg hücreleri” olarak da bilinen düzenleyici T hücreleri devreye girer.Bağışıklık sisteminin temel oyuncularından biri olan T hücreleri,&nbsp;bizi mikroorganizmalara karşı koruyan beyaz kan hücreleridir. Bunlar iki ana gruba ayrılır: &nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Devriye gezerek tehlikeyi fark eden ve diğer bağışıklık hücrelerini alarma geçiren yardımcı T hücreleri (CD4+),</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Virüs bulaşan ya da tümörleşmiş hücreleri yok eden katil T hücreleri (CD8+)</li></ul>Bu hücreler, gerektiğinde saldırıya geçer ancak saldırının bittiğini anlamaları da gerekir. Aksi takdirde kendi ordumuz, kendi şehrini yakıp yıkabilir. İşte bu noktada devreye düzenleyici T hücreleri girer. Bu özel hücreler, bağışıklık sisteminin freni&nbsp;gibi çalışır ve gereğinden fazla veya yanlış yere yönelmiş bir bağışıklık tepkisini sakinleştirir.Treg hücreleri, bu görevi birkaç farklı mekanizmayla yerine getirir:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">IL-10 ve TGF-β gibi baskılayıcı sitokinler, yani bağışıklık sistemimizde kimyasal haberciler olarak görev yapan proteinler salgılayarak diğer bağışıklık hücrelerini yavaşlatır. &nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Başka T hücrelerinin çoğalması için gerekli molekülleri tüketerek saldırgan hücrelerin büyümesini engeller. &nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğrudan temasla saldırgan hücreleri durdurur.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bazı aşırı aktif hücrelerin ölümünü tetikler.</li></ul>Treg hücreleri yoksa bağışıklık sistemi kontrolden çıkabilir, fazlaysa bu kez bağışıklık sistemi yeterince çalışamaz ve kanser gibi hastalıklar ilerleyebilir. Bu dengeyi anlamak, hem otoimmün hastalıklar hem de kanser tedavisi&nbsp;için önemlidir.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Nobel’e giden yol</h2>Uzun yıllar boyunca bilim insanları, bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmamasının tek yolunun “merkezî tolerans”&nbsp;olduğunu düşünüyordu. Bu görüşe göre bağışıklık hücreleri timusta olgunlaşırken vücuda zarar verebilecek olanlar eleniyordu. Ancak bu mekanizmanın kusursuz işlemediği fark edildi. Bazı saldırgan hücreler timustan kaçıp vücuda yayılabiliyordu. Demek ki timus dışında ek bir güvenlik sistemi de olmalıydı.<img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1759823412253.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Shimon Sakaguchi,&nbsp;1995 yılında düzenleyici T hücrelerini keşfetti ve bu hücrelerin bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engellediğini gösterdi. Mary E. Brunkow ve Fred Ramsdell ise 2001 yılında Foxp3 adlı geni buldu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu genin bozukluğu, hem farelerde hem de insanlarda ağır otoimmün hastalıklara yol açıyor. Zira Foxp3 geni, düzenleyici T hücrelerinin gelişimi ve işlevi için gerekli.&nbsp;</li></ul>Sakaguchi, 2003 yılında Foxp3 geninin&nbsp;düzenleyici T hücrelerinin gelişimini yönettiğini ve bu hücrelerin bağışıklık toleransında&nbsp;anahtar rol oynadığını gösterdi. 1995, 2001 ve 2003 yıllarında yapılan bu üç çalışmayla birlikte Sakaguchi, bağışıklık sisteminin “kendisi” ile “yabancıyı” ayırt ederken nasıl denge kurduğunu açıklığa kavuşturdu ve tedavilere giden yolu açtı.<img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1759823426238.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.84" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bu keşif neden önemli?&nbsp;</h2>2025 Nobel Tıp Ödülü sahiplerinin keşifleri, bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza zarar vermesini önleyen “periferik bağışıklık toleransını” anlamamıza yardımcı oluyor. Özellikle düzenleyici T hücrelerinin varlığının ve bu hücrelerin gelişiminde rol oynayan Foxp3 isimli genin keşfi bu noktada önemli bir rol oynuyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu keşifler, otoimmün hastalıkların ve bazı kanserlerin tedavisi için de yeni yollar açıyor.&nbsp;</li></ul>Ayrıca bu çalışmalar, bağışıklık sisteminin neden kendi dokularımıza saldırmadığını açıklayan ana mekanizmayı ortaya koyduğu için de çok önemli kabul ediliyor.&nbsp;2025’te ödül alan keşiflerin özünde iki önemli nokta var: Düzenleyici T hücrelerinin varlığını göstermek ve bu hücreleri yöneten Foxp3 adlı anahtar geni bulmak. Bu keşifler sayesinde bazı otoimmün hastalıkların neden oluştuğu daha iyi anlaşılıyor ve yeni tedavi yollarının önü açılıyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neden bunca sene sonra verildi?</h2>Nobel Komitesi, bu çalışmaları yıllar sonra ödüllendirdi çünkü etkilerinin kalıcı, geniş ve klinik olarak dönüştürücü olduğu zaman içinde netleşti. Nobel Ödülleri, genelde kanıtın olgunlaşmasını, alanın yeniden şekillenmesini ve keşiflerin tedavilere yansımasını bekler.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ayrıca ödüller, en fazla üç kişiye verilebildiği için tarihsel katkıların ayrıştırılması ve doğru isimlerin seçimi de zaman alır.&nbsp;</li></ul>Temel bir buluşun gerçekten paradigmayı değiştirip değiştirmediği, başka laboratuvarlar tarafından tekrarlanması ve farklı hastalıklara uygulanmasıyla yıllar içinde anlaşılır. Treg/Foxp3 keşfinin otoimmünite, nakil ve kanser immünoterapilerindeki somut etkileri son 20 yılda birikti.&nbsp;Ek olarak: Nobel, sadece mekanizmayı değil, tıbbı dönüştüren etkileri de ödüllendirir. Treg biyolojisi; IPEX’in anlaşılması, düşük doz IL2 gibi Treg artırıcı stratejiler, hücresel Treg tedavileri ve kanserde Treg’i hedefleyen yaklaşımlarla klinik zemine taşındı. Treg kavramının, genetik temelinin ve bunların bağışıklık toleransındaki merkezî rolünün birbirini nasıl tamamladığının değerlendirilmesi ve üç ismin birlikte onurlandırılması için doğru zamanın gelmesi gerekti.&nbsp;2001-2003’teki temel keşifler; 20 yılın üzerinde bir sürede yapılan geniş deneysel teyit, mekanistik derinleşme ve klinik uygulama biriktirdi. Bu birikim, periferik bağışıklık toleransının tıp pratiğini etkileyen bir paradigma olduğunu tartışmasız hâle getirdi. Nobel’in şimdi verilmesi,&nbsp;bilimin olgunlaşma döngüsünün tamamlandığını ve etkilerin kalıcı hâle geldiğini de ortaya koymuş oldu.&nbsp;

Her salı ve cuma girişimcilik ve teknoloji ekosistemlerinden öne çıkan gelişmeler, paradigma değişimleri, inovasyon trendleri ve dijital dönüşüm e-posta kutunda.

Teknoloji dünyasından tüm önemli gelişmeler.

Quando

Bu yılın Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü, Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Shimon Sakaguchi’ye verildi. Ödül, üç bilim insanına bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engelleyen “periferik bağışıklık toleransı” mekanizmasını açıklığa kavuşturan çığır açıcı keşiflerinden dolayı takdim edildi. Peki bu keşif neden önemli?

Nobel Tıp Ödülü üç immünoloğa verildi: Periferik bağışıklık toleransı nedir ve neden önemli?

Bilim insanları neden anlaşılmıyor? İnsanlık tarihinde hiç bu kadar çok bilimsel bilgiye erişimimiz&nbsp;olmamıştı. Belgeseller, kitaplar, podcast'ler, sosyal medya… Bilim, artık her yerde. Yine de toplum ile bilim arasındaki mesafe, kapanmak yerine daha da açılıyor gibi. Peki neden? Bana kalırsa bu sorunun yanıtı, bilimin diliyle toplumun dili arasındaki farkta yatıyor.Biz bilim insanları,&nbsp;araştırmaların içine gömüldüğümüzde alanımızın terminolojisini öylesine içselleştiriyoruz ki bu kavramlar bize son derece doğal, hatta gündelik dil gibi gelmeye başlıyor. Ancak bu dili bilmeyen ve öğrenmeye hevesli olan biriyle konuştuğumuzda kullandığımız her kelime bambaşka bir dünyaya aitmiş gibi duyulabiliyor. Maalesef hevesli olan kişilerin heyecanı ve merakı da kullanılan bu terminoloji yüzünden yitip gidebiliyor.&nbsp;Bir denizanasının tentaküllerinden—deniz anasının kolları olarak da nitelendirebileceğimiz uzun iplikçikler—yayılan zehri açıklarken “nematosistlerin mekanik uyarı ile patlaması” demek, o alanda çalışan bir bilim insanı için gayet anlaşılır. Fakat ilk defa duyan biri için bu açıklama, yabancı bir dilden çevrilmiş gibi gelebilir. Oysa basitçe denizanasının ince iplikçiklerinin deriyle temas ettiğinde küçük iğnecikler fırlatarak zehri aktardığını söylemek, meseleyi çok daha anlaşılır kılar.<img src="https://images.aposto.com/2025/8/5/1757062578837.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.84" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Esasında bilimle ilgili bilgi edinmek isteyen birine bunu sadeleştirerek aktarmak sanıldığı kadar zor değil. Çünkü mesele, bilginin karmaşıklığından çok, anlatım biçiminden kaynaklanıyor. Asıl önemli olan, karşımızdakini sürece dahil etmek ve merak duygusunu canlı tutmak.&nbsp;Lisans yıllarında bize öğretilen&nbsp;en temel derslerden biri, Albert Einstein’in bir sözüydü:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Öğrendiğin bilgiyi 6 yaşındaki bir çocuğa açıklayamıyorsan sen de tam olarak öğrenmiş sayılmazsın.”&nbsp;</blockquote>Çünkü eğer o konuyu tam olarak anlatamıyorsak süslü bir dilin ardına sığınarak üstenci bir dil&nbsp;yaratmış oluyoruz.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bilim ile toplum arasındaki mesafenin kökeni: Modernleşme&nbsp;</h2>Bilim ile toplum arasındaki mesafe, son zamanlarda derinleşti ama bu aslında çok yeni bir olgu değil. Bu mesafenin kökeni, modernleşme sürecine kadar uzanıyor. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bilim, hem profesyonelleşmeye hem de kurumsallaşmaya başladı Üniversiteler, araştırma enstitüleri ve akademik dergiler ortaya çıktı, bilimsel çalışmalar belirli kurallar ve yöntemlerle yürütülür hâle geldi. Sanayi Devrimi de bu süreci hızlandırdı.Fabrikaların ve makinelerin yaygınlaşması, üretimde uzmanlaşmayı zorunlu kılarken artık herkes, her işi yapmak yerine belirli bir alanda uzmanlaşmak durumunda kalmaya başladı. Bu uzmanlaşma, bilimde de kendini gösterdi. Fizikçiler, kimyacılar, biyologlar ve mühendisler, giderek kendi alanlarının terminolojisine ve yöntemlerine odaklanmaya başladı.&nbsp;Son zamanlarda da somut olarak biyolojinin alt dalları olan biyomühendislik ve nanotıp gibi bölüm dallarının açıldığını görüyoruz. Böylece disiplinler arasındaki sınırlar&nbsp;keskinleşmeye başladı. Her bilim dalı kendi jargonuna, metodolojisine ve çalışma kültürüne sahip olmaya, birbirine bağımlı olsa da çoğu zaman ayrı birer dünya gibi işlemeye başladı.&nbsp;Öte yandan:&nbsp;Üstenci bir dil kullanmak, bazı bireylere cazip de geldi. Çünkü anlaşılmayan fakat önemli işler yaptığını hissetmek, kendilerini üstün hissetmelerine yol açtı. Bu yapı, toplum ile bilim arasındaki iletişimi zorlaştıran temel etkenlerden biri hâline geldi.&nbsp;Oysa doğada hiçbir disiplin birbirinden tamamen kopuk değildir. Çünkü doğa, kendi içinde bütüncül bir sistemdir. Biz insanlar kolay anlayabilmek için doğayı farklı dallara bölsek de gerçekte bu sınırlar yapaydır. Arılar çiçeklerin kokusunu bulmak için feromonları kullanır, polen toplarken bıraktıkları izleri gözcü arılar değerlendirir ve topluluk en verimli kaynağı seçerek algoritmik anlamda en ekonomik yolu hesaplar. Burada biyoloji, kimya ve matematiğin aynı anda işlediğini görürüz.<img src="https://images.aposto.com/2025/8/5/1757062733006.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.92" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu örnek, doğanın bize sürekli hatırlattığı bir gerçeği açığa çıkarır: Bilim dalları, insan aklının kurduğu sınıflardan ibaret ve doğa içinde böyle bir ayrım yok. Bir canlıyı, bir ekosistemi veya bir molekülü anlamak istediğimizde aslında biyolojiden kimyaya, fizikten matematiğe kadar pek çok alanın bilgisini birlikte kullanmak zorundayız. Doğadaki süreçler disiplinler arasıdır, çünkü yaşamın kendisi çok katmanlıdır. Bu yüzden bilimi tek bir alanla sınırlı düşünmek, doğanın bütüncül yapısını gözden kaçırmak olur.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sokal vakası: Dilin gücü&nbsp;</h2>Alan Sokal, 1996’da sosyal bilimlerdeki aşırı jargon kullanımını eleştirmek için tamamen saçma ifadelerle dolu bir makale yazdı ve bu makaleyi postmodern söylemlere aşina olan ama bilimsel denetimden uzak bir dergiye gönderdi. Çarpıcı olan nokta ise makalenin ciddi ve bilimsel bir metin sanılarak yayımlanmasıydı.&nbsp;Sokal daha sonra bunun bir deney olduğunu açıkladı. Fakat bu olay, bilimsel gibi görünen ama aslında içi boş ifadelerin jargonla süslenince nasıl ikna edici olabildiğini gözler önüne serdi. Sokal vakası,&nbsp;hem akademide hem de toplumda büyük tartışmalara yol açtı. Çünkü bu vaka, bilimin anlaşılmaz bir dille ifade edilmesinin bir otorite algısı ürettiğini gösterdi. Bu da halk ile bilim arasındaki mesafenin neden derinleştiğini somut olarak aydınlatmış oldu.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bilim toplum için mi, bilim için mi? &nbsp;</h2>Tüm bunlar, bizi&nbsp;sıkça sorulan bir soruya götürüyor: Bilim toplum için mi yapılır, yoksa bilim yalnızca kendisi için mi vardır? Tarihsel ve felsefi açıdan bu iki boyut birbirinden ayrılmıyor. Bilim evreni, doğayı ve gerçekliği anlamak için doğmuş olsa da toplumsal faydaya dönüşmediğinde eksik kalıyor. John Desmond Bernal gibi düşünürler, bilimi sadece teknik bilgi üretimi olarak değil, aynı zamanda toplumsal ve ekonomik dönüşümlerin de başlıca aktörü olarak değerlendirmiştir.&nbsp;Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, bilimin nasıl paylaşıldığı. Bilimsel dil, doğası gereği kesinlik taşır. “-dır” ekiyle kurulan cümleler, bilginin yanlış olduğu ispat edilene kadar doğru kabul edilen hâlidir. Bu, aslında bilimin gücüdür. Fakat aynı zamanda halkta bilimin ulaşılması güç ve mesafeli olduğu izlenimini de yaratabilir.&nbsp;Diğer yandan çok yumuşak ve fazla esnek ifadeler de tehlikelidir. Halk, bilim insanının emin olmadığını düşünebilir. Bu da güveni zedeleyecektir. Medya ya da sosyal ağlar, esnek ifadeleri çarpıtarak yanlış anlamlara çekebilir.Bilimin kendine has bir dili olduğu tartışılmaz bir gerçek. Ancak bu dili halka aktarırken kapalı bir jargon yerine anlaşılır, kapsayıcı ve merak uyandırıcı bir yaklaşım benimsemek gerekir. Bilim insanı, bilgiyi ebeveynlik yapar gibi dikte ederek değil, karşısındakini düşünme sürecine dahil ederek aktarmalıdır.&nbsp;Bilim, otoriteyle dayatılacak değil, paylaşım yoluyla büyüyecek bir süreçtir. Sokal vakasının da gösterdiği gibi bilimin anlaşılmaz bir dille sunulması, bilgi yerine otorite algısı yaratır. Oysa bizim görevimiz, bilimin güvenilirliğini korurken aynı zamanda onun gelişmeye ve sorgulamaya açık doğasını da şeffaf bir şekilde aktarmaktır.

İnsanlık tarihinde hiç bu kadar çok bilimsel bilgiye erişimimiz olmamıştı. Bilim, artık her yerde. Fakat bilimle aramızdaki mesafe de kapanmak yerine daha da açılıyor gibi görünüyor. Bunun nedeni de bilimsel terminolojinin anlaşılmazlığında yatıyor.

Ayça Can