Son dönemde biraz hafiflemekle birlikte son iki buçuk seneyi çok önemli bir pandemi ile geçirmek zorunda kaldık. Bu konuda iyi haber, COVID19’un “kara veba” kadar öldürücü olmaması ve kara veba kadar çok insanı öldürmemiş olması. Bugünlük iyi haber bu kadardı. Kara veba, 1330’ların sonunda Çin’den yola çıktı ve 12 yıl sonra 1349’da Londra’ya ulaştı. Bu hastalık Avrupa’da 50 milyondan fazla insanın ölümüne yol açtı. Bugün ise, benzer bir pandemi 12 saatte Çin’den Londra’ya ulaşabiliyor. Biyoteknoloji ve salgınlar hakkındaki bilgilerimiz o döneme göre çok daha gelişmiş durumda, ancak bu hastalıkların yayılma yöntemleri de bizim sayemizde çok daha verimli çalışıyor. Dolayısıyla, bugün ve yakın gelecekteki salgınlar konusunda çok dikkatli davranmamız gerekiyor.Bilim dünyasının en başta gelen dergilerinden birinde yayımlanan bir makaleye göre&nbsp;iklim krizi; su yoluyla bulaşan yaygın virüslerden veba gibi ölümcül hastalıklara kadar, dünya çapında insanların temas ettiği bulaşıcı hastalıkların yüzde 58'ini daha da kötüleştirebilir.&nbsp;İnsanlarda görülen 375 salgın hastalığı inceleyen bilim insanları bunlardan 218 tanesinin neden olacağı zararın, iklim değişikliği nedeniyle artabileceğini ortaya koydu. Bir de bunun üstüne, iklimle alakası olmasa da küreselleşmenin insani hareketliliği artırmasını ve her sene yeni hastalıkların türemesini ekleyecek olursak, sorunun ne derece büyük olduğunu kolayca görebiliriz.&nbsp;Peki, bu hastalıklar iklim krizinden nasıl etkileniyor? Araştırmayı yapan grup bu etkileri dört ana grupta incelemiş.<ol fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İklimle ilgili yaşanan sorunlar patojenleri insanlara yaklaştırır:</li></ol>Bazı durumlarda, iklim krizinin yarattığı etkiler, tehlikeli patojenik hastalıklar için vektör olarak görev yapan hayvan ve organizma çeşitlerini değiştiriyor. Örneğin, ısınma veya yağış düzenlerindeki değişiklikler, çok sayıda hastalığının vektörü olan sivrisineklerin dağılımını değiştirebilir. Son yıllarda, sıtma ve dang humması gibi sivrisinek kaynaklı hastalıkların salgınlarındaki coğrafi değişiklikler bu iklimsel tehlikelerle ilişkilendirilmiştir. Batı Nil virüsü gibi ülkemizden çok daha uzak coğrafyalarda görülen hastalıklar bile taşıyıcı sivrisineklerin burada da yaşayabilmeleri nedeniyle ülkemizde görünür oldu.<ol fr-original-style="" start="2" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İklimle ilgili tehlikeler insanları patojenlere yaklaştırır.</li></ol>İklim felaketleri ayrıca insan davranış kalıplarını patojenlere maruz kalma şanslarını artıracak şekilde değiştirebilir. Örneğin, sıcak hava dalgaları sırasında insanlar genellikle suda daha fazla zaman geçirir ve bu da su kaynaklı hastalık salgınlarının artmasına neden olabilir. Mesela, 2014 yılında kuzey İskandinavya'da yaşanan bir sıcak hava dalgasının ardından İsveç ve Finlandiya'da genellikle balıklarda görülen enfeksiyonların insanlara da bulaştığı ve bu salgının önemli ölçüde arttığı görülmüştür.<ol fr-original-style="" start="3" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İklimle ilgili tehlikeler patojenleri artırır.</li></ol>Bazı durumlarda, iklimle ilgili tehlikeler ya patojenlerin vektörlerle etkileşime girme fırsatlarını artırabilen ya da patojenlerin insanlarda ciddi hastalıklara neden olma yeteneklerini artırabilen çevresel koşullara yol açmıştır. Örneğin, yoğun yağış ve sel nedeniyle kalan durgun su sivrisinekler için üreme alanı sağlayarak sarı humma, dang humması, sıtma ve Batı Nil humması gibi hastalıkların bulaşmasının artmasına neden olabilir.Ayrıca hastalandığımızda ateşimizin çıkmasının nedeni, çoğu virüsün yüksek sıcaklıklara dayanıklı olmamasıdır. Yalnız iklim krizi nedeniyle artan sıcaklıklar bu virüslerin de daha yüksek sıcaklıklara dayanıklı olmasını sağlayarak öldürücülüklerini de artırmıştır.<ol fr-original-style="" start="4" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İklim krizinin getirdiği felaketler, vücudun patojenlerle başa çıkma yeteneğini zayıflatır.</li></ol>Bu iki temel yolla oluşabilir. Afetler sonrasında insanlar daha tehlikeli koşullarda yaşamak zorunda kalabilirler. Afet hasarı kalabalık koşullarda yaşayan ve iyi sağlık koşullarından yoksun olan insanların sayısını artırabilir.Kuraklık gibi sorunlar yetersiz beslenme yoluyla vücudun patojenlerle savaşma kapasitesini de azaltabilir. İklimsel felaketlerle yaşamak aynı zamanda stresten insan vücudunun bağışıklık tepkisinde bir azalmaya yol açabilir.Bu felaketler karşısında alınacak en önemli önlem, iklim krizini durdurmaya çalışmaktır. Bunu asla unutmuyoruz, ama bu küresel bağlamda herkesin elini taşın altına koymasını gerektiriyor. Oysa salgın hastalıkların önemli bir kısmı bizi yerelde etkiliyor. Bu nedenle de salgın hastalıkların bulaşma yöntemlerini kısıtlayacak önlemleri şimdiden almaya başlamamız gerekiyor. COVID19 bizlere istemeden de olsa büyük boyutta bir pandemiye karşı nasıl savaşmamız gerektiğini kısmen gösterdi. Bundan sonrası senelerde de bu salgınlardaki artışa kendimizi hazırlamak zorundayız.

Dünyahali

Salgın hastalıkların bulaşma yöntemlerini kısıtlayacak önlemleri şimdiden almaya başlamamız gerekiyor. 

İklim Krizinin Artırdığı Salgınlar

<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.nature.com/articles/d41586-022-01474-9" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hastalıkların Yayılması: Küresel Viral Çorbayı Isıtmak ve Karıştırmak</a></h3>2020 yılı COVID19 virüsü sebebiyle oluşan pandemi ile yakın tarihe damgasını vuran yıllardan birisi oldu. Dünya pandemi ile uğraşırken basında yeteri kadar yer bulamamış olsa da 2020 aynı zamanda Kuzey Yarım Küre için en sıcak, dünya için en sıcak beşinci yıl olarak kaydedildi.&nbsp;Çoğu pandemi gibi COVID19 pandemisi da hayvan popülasyonlarından insanlara sıçrayan hastalıklar ile tetiklendi. Öte yandan, canlı türleri arasında yayılmaların yerini ve zamanlamasını saptamak son derece zor.&nbsp;Nature dergisinde yayımlanan yeni bir <a fr-original-style="" href="https://www.nature.com/articles/s41586-022-04788-w" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çalışmada</a>,&nbsp;iklim değişikliğinin türler arası virüs yayılımını ne şekilde etkileyeceği değerlendirildi. Çalışmaya göre;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Küresel sıcaklıkların artışı ve arazi kullanımındaki değişiklikler canlı türleri arasında yeni karşılaşmalara yol açacak. Bu durum, hem yaban hayatı hem de insanları tehdit edebilecek virüs yayılmalarının artmasına neden olabilir.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2022/5/4/1654807763030.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.21" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://trackingsdg7.esmap.org/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2022 Enerji İlerleme Raporu</a></h3>Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’ndan yedincisi (SKA7) olan Erişilebilir ve Yenilenebilir Enerji’de küresel durumu ortaya koyan <a fr-original-style="" href="https://trackingsdg7.esmap.org/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2022 Enerji İlerleme Raporu</a> yayımlandı. Rapora göre SKA7’ye yönelik küresel ilerlemenin 5 temel göstergesinde güncel durum ve 2010 ile karşılaştırılması şöyle:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Elektriğe erişimi olmayan küresel nüfus 2010 yılında 1,2 milyarken 2020’de 733 milyona kadar geriledi. Değişim olumlu yönde olsa da, dünya üzerinde her on insandan birisi hala elektriğe erişemiyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Isıtma, aydınlatma ve yemek yapmada temiz yakıt ve teknolojiye erişimi olmayan nüfus 2010 yılında 3 milyarken 2020’de 2,4 milyara geriledi. Yani neredeyse her üç kişiden birisi hala kirli kaynakları kullanıyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Toplam nihai enerji tüketimindeki yenilenebilir enerji payı 2010’da yüzde 16,1 iken 10 yılda iki puan bile yükselemedi. 2019’da yüzde 17,7 olarak açıklanan payın çok daha hızlı şekilde artırılması gerekiyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonominin Enerji Yoğunluğu 2010 yılında dolar başına 5,6 megajul olan değerinden 4,7 megajula düştü. SKA7’nin bu 3. hedefi ile 2030’a kadar küresel enerji verimliliği ilerleme oranının iki katına çıkarılması amaçlanıyor; ancak gelişmeler hala oldukça yavaş.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Temiz enerji araştırmalarını ve gelişimini desteklemek için gelişmekte olan ülkelere yapılan uluslararası finansal destekler 2010’da 11,2 milyar dolardı. 2019 yılında ise artması gerekirken azalarak 10,9 milyar dolara geriledi.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2022/5/4/1654807803470.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.97" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.fao.org/fao-stories/article/en/c/1530089/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Sürdürülebilir Tarımsal Gıda Sistemlerini Geliştirmenin Beş Yolu</a></h3>Tarım Dünya üzerinde 10 000 yıldan fazla bir süredir yapılıyor. Bu süreç boyunca tarım insanlık için sadece yiyecek, barınak ve geçim kaynağı sağlamakla kalmadı aynı zamanda bilgi, gelenekler, yenilikler ve ekosistem hizmetleri de verdi. Öte yandan tarım günümüzde, birçok ekosistem kapasitesinin sınırlarını zorluyor. Bu yüzden&nbsp;tarımı çevreye daha duyarlı ve sürdürülebilir duruma getirmemiz şart.&nbsp;Gıda ve Tarım Organizasyonu (FAO)’nun küresel gıda sistemlerini geliştirmek için odaklandığı beş yol şöyle:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sürdürülebilir ve döngüsel bir biyoekonomiyi teşvik etmek: Mikrobiyom bilimi, alternatif proteinler, biyopestisitler, döngüsel atık yönetimi ve ekosistem restorasyonu dahil olmak birçok alandaki yenilikler destekleniyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tarımsal plastik kirliliğini yönetmek: Geçtiğimiz dönemde çıkan <a fr-original-style="" href="https://www.fao.org/publications/card/en/c/CB7856EN" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çarpıcı bir rapor</a>, ilk kez karasal ekosistemlerdeki plastik kirliliğin suda yaşayanlardan çok daha fazla olduğunu ortaya koydu. Bu bağlamda, tarımda plastiği kullanma şeklimizi değiştirmemiz şart. Raporda önerilen 6 temel basit kural: Reddet, Yeniden Tasarla, Azalt, Yeniden Kullan, Geri Dönüştür ve Kurtar.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çevresel ve sosyal güvenceler yaratmak: FAO, tüm proje ve programların uygulanmadan önce kapsamlı bir değerlendirmesini yaparak çevresel ve sosyal yönetim yönergelerine uygun olması için çabalıyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çevre ve iklim verilerine açık erişim sağlamak: Değişimi anlamak ve riskleri tahmin etmek için verilerin varlığı ve ulaşılabilirliği çok önemli. FAO, tüm tarımsal gıda paydaşlarının iklim risklerini tam olarak tanımlayabilmesini ve ele alabilmesini sağlamak için 65 katmanlı bir açık erişim verisi içeren bir “İklim Riski Araç Kutusu” üzerinde çalışıyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tarımsal mirası korumak: <a fr-original-style="" href="https://www.fao.org/giahs/en/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Küresel Olarak Önemli Tarımsal Miras Sistemleri (GIAHS)</a>’nin belirlenmesi ve korunması için küresel çalışmalar yürütülüyor.</li></ul>

Neler oluyor?

Haberler

<img alt="Joni Mitchell Neil Young" src="https://images.aposto.com/2022/0/6/1643460016676.png" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.01" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> (Kaynak: Larry Hulst/Michael Ochs Archives/Getty Images) Spotify'ın 2020'de yüksek bir meblağ ile anlaşarak yayın haklarını satın aldığı podcast yaratıcısı Joe Rogan'ın programında COVID19 salgını ve aşılarla ilgili yanlış bilgiler yayması ve Spotify'ın tam olarak bu konuda yanlış bilgilendirmeyi önlemek üzere aldığı kararlar doğrultusunda başka yayıncıların içeriklerini kaldırmasına rağmen bu içeriğin yayında kalmasına izin vermesi üzerine, Neil Young ve onu takiben Joni Mitchell, müzik kataloglarını Spotify'dan kaldırma kararı aldı. Birçok Spotify kullanıcısı da hesaplarını iptal etmeye başladı. Bu hareketin devamı ve diğer müzisyenlerin tepkileri için takipte kalacağız.Geçtiğimiz hafta Damon Albarn'ın, bir Los Angeles konseri öncesi verdiği röportajda Taylor Swift'in kendi şarkılarını yazmadığını iddia etmesi üzerine ortalık karıştı. Taylor Swift'in <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/taylorswift13/status/1485714265675812866?s=20&t=j1NUDY16nhfUZo02dGXCGQ" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">cevabının</a> yanı sıra birlikte çalıştığı müzisyenler de bu algının ne kadar yanlış olduğunu Twitter aracılığıyla belirtti. Demek oluyor ki Damon Albarn bile olsan yaşlanıp gündem dışı kalabiliyorsun.Bu hafta radarımıza takılan bir sürü yeni single oldu: Thom Yorke, Tom Skinner&nbsp;ve Jonny Greenwood'un yeni süper grubu Smile'dan <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/track/2WXelEIMTkDX8VENGdbHfk?si=c27180cdae7c4b0e" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The Smoke</a>, Charli XCX'ın yeni pop albümünde yer alacak olan Rina Sawayama'yla iş birliği <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/track/50ZFpw2wS6ERvLmW8TINhq?si=53f48cdd77004920" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Beg For You</a>, Alice Glass'ın ertelenen solo çıkış albümünden <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/track/5Bii5cjilhQ9v3BSeSEhnM?si=b00bc0a1287f4a83" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Love is Violence</a>, Grimes'ın hakkında ne hissettiğimize henüz karar veremediğimiz <a fr-original-style="" href="https://youtu.be/pzPElFdxMCM" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Shinigami Eyes</a>'ı videosuyla birlikte yayımlandıç

COVID19 ile ilgili hikayeler