Cecil Rhodes, 1888 yılında Güney Afrika’da De Beers isimli elmas şirketini kurdu. Şirket, %90’a yakın bir pazar payıyla 100 yıl boyunca küresel elmas piyasasını kontrol etti.&nbsp;Peki De Beers, bu noktaya nasıl geldi? Tabii ki Güney Afrika’da önüne gelen elmas madenini satın alarak… Önce Merkezî Satış Organizasyonu birimini kuran De Beers, devasa miktarda stok tutarak, talebin azaldığı zamanlarda stok artırarak, talebin arttığı dönemlerde ise kontrollü biçimde stok eksilterek elmas fiyatlarının yüksek seyrini korumasını sağladı. Şirket ayrıca, elması sadece münhasır dağıtıcılar gibi belirli alıcılar üzerinden piyasaya sürdü.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu noktada elmasın, takılarda kullanımının yanı sıra iletişim, elektrik, elektronik, madencilik, metal, otomotiv ve havacılık gibi birçok farklı sektörde kritik bir bileşen olarak kullanıldığını vurgulamak yerinde olacaktır.&nbsp;</li></ul>Öte yandan: De Beers’ın tekelci yapısına ilk müdahale, 1945 yılında ABD Adalet Bakanlığı’nın (DoJ) Rekabet Ofisi’nden geldi. DoJ, şirkete bir tekelleşme davası açtı, fakat netice alamadı. De Beers’a bu tarihten sonra da birçok tekelleşme davası açıldı. 10 yıldan fazla süren en etkili dava, 2012 yılında uzlaşma ile sonuçlandı. Şirket, bu dava kapsamında 300 milyon dolar tazminat ödeyerek sendelese de gücünü korumayı başardı.Fakat De Beers’ı tekel gücünden yoksun kılan hukuki davalar değil, teknoloji olacaktı. Yani elmasın laboratuvar koşullarında sentetik üretimi ve ticarileştirilmesinin başarılması… Zira laboratuvar koşullarında üretilen elmas, doğal elmas ile aynı optik, fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sentetik elmas, ilk kez 1954’te üretildi</h2>Sentetik elmas, ilk kez 1954 yılında General Electric tarafından üretildi. Bu elmasın mücevher değeri oldukça düşüktü ve daha çok endüstriyel kullanım için üretilmişti. 1971 yılında ise General Electric, mücevher değeri yüksek sentetik elmaslar üretmeyi başardı. Ancak maliyeti, doğal elmas ile rekabet edemeyecek ölçüde yüksekti. Ayrıca bu elmas, yeşil renkliydi ve renk ve berraklık standartları açısından derecesi düşüktü. Bu nedenle de renksiz ya da beyaz renkteki doğal elmasa nazaran kişisel kullanım için yeterli değere sahip değildi.&nbsp;Bir adım sonrası: Yaklaşık yarım yüzyıl içinde ABD, Çin ve Rusya’da bilim insanları, karat, renk ve berraklık ölçütleri bakımından doğal elması ikame edebilecek sentetik elmas üretmeyi başardılar. Bu sentetik elmaslar, doğal elmastan %30-40 arasında daha düşük fiyatlarla piyasaya sürüldü. Böylece talep hızla arttı.&nbsp;Örneğin Çin, sentetik elmasın öncü üreticileri arasında yer alıyor. Nitekim 27 milyar dolarlık küresel laboratuvar elması üretiminin %56’sını Çin yapıyor. Sentetik elmas üretimi artınca önemli bir elmas ithalatçısı olan Çin’in ürün talebi hızla azaldı. Bu da esasında büyük miktarda stok tutan De Beers’ın elmasına talebin azalması demek…Arka plan: Çin, sentetik elmas araştırma faaliyetlerine 1963 yılında başladı. Ülkedeki ilk üretim tesisi olan Shaoyuan Elmas Fabrikası, yaklaşık 20 yıl sonra Henan eyaletinde kuruldu. Zaman içinde Çin’de birçok yeni aktör bu pazara girerek üretim miktarını hızla artırdı. Neticede de beklenen oldu ve 2022 yılının ardından sentetik elmas fiyatları hızla geriledi. Bu durum, De Beers’ın kan kaybını da hızlandırdı. Küresel satışları 2023 yılında %40 azalan şirket, tekelci konumunu kaybetti.Burada hemen bir parantez açalım: Elmas ve elektrikli otomobil gibi birçok sektörde Çin merkezli şirketler, yeni teknolojinin getirdiği fırsatlardan yararlanmak için piyasaya hızlı bir giriş yapıyorlar. Bu da hâliyle arz miktarının artmasına ve fiyatların düşmesine yol açıyor.&nbsp;Esasında bunlar, tüketiciler için harika gelişmeler… Ancak bu rekabet,&nbsp;fiyatları maliyet düzeyine ve hatta altına çekiyor. Sürecin bir noktasında birçok şirketin iflas etmesi, güçlü rakipleri tarafından satın alınması ve fiyatların tekrar artışa geçmesi kaçınılmaz hâle geliyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">De Beers da sentetik elmas üretimine girdi</h2>De Beers, sentetik elmas üretimine girerek gücünü korumaya çalıştı elbette. Fakat Lightbox’ı&nbsp;kurarak sentetik elmas pazarında yer bulmaya çalışan şirket, başarılı olamadı ve sentetik elmas işini sonlandırdığını açıkladı.Farklı sektörlerde faaliyet gösterseler de tarihte hikayesi De Beers’a benzeyen çok sayıda şirket mevcut. Bu örnekleri incelediğimizde kamu otoritelerinin tekelleşmeye karşı müdahalesinin tekel gücünü tam anlamıyla kıramadığını, ancak teknolojik gelişmenin bu güce son noktayı koyduğunu görüyoruz.&nbsp;Tabi ki kamu otoritelerinin tekellerle mücadele etmesinin anlamı olmadığını imâ etmiyorum. Zira yıkıcı teknolojik gelişme ortaya çıkana kadar geçen sürede, tekelin ciddi toplumsal refah maliyeti ortaya çıkıyor. Ayrıca yeni teknolojinin pazara girmesi ve ticarileşmesi gecikiyor. Bu noktada rekabet otoriteleri, söz konusu toplumsal maliyeti azaltacak tedbirler alabilir elbette…&nbsp;Dolayısıyla tekellerle mücadele sürecinde kamu otoritelerinin şu hususlara dikkat etmesi gerekir:&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Müdahale süreçleri basitleştirilmeli ve hızlandırılmalı,&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tekeli zayıflatacak teknoloji girişimlerinin önü açılmalı,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tekelin dışlayıcı davranışlarına yönelik tedbir kararları cesurca alınmalı,&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tekelin, piyasa gücünü korumak üzere yeni teknolojiler geliştiren aktörlerle kurduğu finansal ve hukuki ortaklıklar yakından takip edilmeli.</li></ul>

Quando İçgörü

Güney Afrika’da 1888 yılında kurulan De Beers, 100 yıl boyunca küresel elmas piyasasını kontrol etti. Fakat şirketin tekelinin sonunu rekabet otoritelerinin açtığı davalar değil, teknolojik ilerlemeler getirdi. 

Cecil Rhodes ile ilgili hikayeler