Geçen haftalarda İstanbul’a nihayet kar yağdı. Kimimiz karın tadını çıkardı, kimimizse karla gelen zorlukları göğüslemek zorunda kaldı. Ama aklımızın bir köşesine “Barajlardaki su oranı ne kadar oldu?” sorusu da düşmedi değil. Hemen söyleyelim yüzde 72’ye yükseldi.&nbsp;Peki aklımıza bu soru neden geliyor? Çünkü İstanbul’un su sorunu o kadar sık karşımıza karşımıza çıkıyor ki ne zaman yağmur ya da kar yağsa şehrin su stoku yükseldi mi diye düşünmeden edemiyoruz.&nbsp;Söz İstanbul’dan açılınca&nbsp;“İmparatorluklar şehri, medeniyetlerin beşiği” denir. Doğrudur ama bu şehrin ezelden beri bir sorunu var: Su. İstanbul’un Boğaz’a ev sahipliği yaptığına, deniz kenarında bulunduğuna aldanmayın, tatlı su konusunda epey sıkıntılı bir yer burası. Bunu söyleyen de bir bilim insanı Radboud Üniversitesi’nden Mariëtte Verhoeven.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Denizle iç içe bir şehir ama su kaynaklarına uzak</h2>Verhoeven, bir süredir meslektaşları Alvise Cecchetti, Aysel Arslan, Damla Barın, Fokke Gerritsen ve Kee-Lou Ooyman’la birlikte KarDes için İstanbul’un Su Mirası Turu için çalışıyor. Onlar, kadim şehrin su sıkıntısını çözmek için tarihsel süreçte Roma, Bizans ve Osmanlı imparatorluklarının neler yaptığını, suyun çevresinde oluşmuş tarihî bir kültürü araştırıyor.&nbsp;KarDes mobil bir uygulama. 2020 yılında kullanıma sunuldu. Hrant Dink Vakfı’nın Türkiye’nin çokkültürlü mirasını keşfetmek isteyenler için hazırlanan, kişisel hafıza tur rehberi. Malum tarih anlatısında bu coğrafyada yaşayan etnik ve dinî azınlıkların çokkültürlü mirası pek de görünür değil. KarDes de bu uygulamasıyla işte bu mirasa ışık tutmayı amaçlıyor. İstanbul’un Su Mirası Turu da KarDes’in yeni turu.Bu turun lansmanı geçen günlerde tam da yoğun kar yağışı altında yapıldı. Lansman sırasında turun içeriğini hazırlayan ekiple bir de söyleşi düzenlendi. Radboud Üniversitesi’nden Mariëtte Verhoeven işte bu söyleşide İstanbul’un ezelden beri su sıkıntısı çektiğini anlattı ve “İstanbul’un kayda değer nehirleri ve tatlı su sağlayacak gölleri yok. Bunun için tatlı suyu şehre uzak mesafelerden getirmek gerekiyordu” dedi.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Roma, Bizans ve Osmanlı su sıkıntısını aşmak için neler yaptı?</h2>Peki koca koca imparatorluklar bu sorunu nasıl çözmüş? Roma İmparatoru Hadrianus, Belgrad Ormanı’nda bulunan pınarlardan su temin etmek için 20 km’lik bir hat inşa ettirmiş. Sonrasında Doğu Roma İmparatoru Valens, Danamandıra ve Pınarca’daki suyu şehre getirmek amacıyla kendi adıyla anılan, MS 373’te tamamlanan 200 km’lik başka bir hat yaptırmış.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/2/2/1741106017902.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.50" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bozdoğan KemeriŞehir genişledikçe ve su yetmemeye başlayınca bu hat, Kırklareli’deki Vize yakınlarında bulunan Pazarlı’ya kadar uzatılmış. Ki bu hattın tamamının 564 km’ye uzunluğunda olduğu tahmin ediliyor. Valens hattı kalıntıları bugün büyük ölçüde Trakya’daki ulaşılması zor ormanlık alanlanlarda bulunuyor ama bu hattan günümüze kalan bir yer var ki İstanbul’un simgelerinden biri. Unkapanı’ndaki 971 metre uzunluğundaki Bozdoğan Kemeri.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Fatih Sultan Mehmet’in ilk işlerinden biri su hattına el atmak</h2>Lakin hat inşa etmekle bitmiyor iş. Bu hatların sürekli bakımını yapmak, onarmak da gerekiyor. Valens hattı, uzunluğu nedeniyle bu onarımlar zamanla problem olmaya başlamış. Hele hele Avarlar, İstanbul’u kuşattığında yine bu hattı keserek şehir halkının susuz kalmasına neden olunca bu hat gözden düşmüş, ilk yapılan Hadrianus hattı tekrar gözde olmuş.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/2/2/1741106506509.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.28" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Hadrianus/Kırkçeşme hattı (sarı) ile Valens hattı (mor) karşılaştırması. Haritada görüldüğü üzere, Valens hattı şehrin yüksek kesimlerini tatlı suyla destekleyen ilk hattır. Mesela Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u fethettiğinde ilk yaptırdığı işlerden biri Hadrianus hattının restorasyonunu yaptırmak. Ki o zamanlar şehrin nüfusu 70 bin civarında. Kırkçeşme adı verilen çeşmeler de bu restorasyon sırasında yapılmış. Mimar Sinan daha sonraki yıllarda Kırkçeşme’yi genişleterek Osmanlı’nın en kapsamlı su temim sistemini inşa etmiş.&nbsp;Modern zamanlarda artık bu hatlar kullanılmıyor. Lakin su kemerleri, su kuleleri, sarnıçlar, su terazileri, hamamlar, çeşmeler Roma’dan Bizans’a, Bizans’tan Osmanlı’ya aktarılan suyla oluşan koca bir kültürün şehrin belli başlı yerlerinde kendini hatırlatan unsurları. İşte İstanbul’un Su Mirası Turu da bu kültürü anlatarak kadim şehirde suyun nasıl çokkültürlü bir hafıza ve kültür oluşturduğunu anlatıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">15 duraklık 3.75 km’lik bir tur</h2>Bu tur 15 duraktan oluşuyor. Çok değil 3.75 km’lik bir tur. Zeyrek Sarnıcı’ndan başlıyor. Pantokrator Sarnıcı olarak da bilinen bu sarnıcın 6. yüzyılda inşa edildiği düşünülüyor. Sonra sırada Çinili Hamam var. Osmanlı mimarisinin nadide örneklerinden olan yapı İstanbul’un en iyi korunmuş hamamlarından. Çinili Hamam’dan sonra turun rotasında Valens hattının gözdesi Bozdoğan Kemeri bulunuyor. İstanbul’un simgelerinden biri ve şehre suyun nasıl getirildiğinin de anıtsal yapılarından.&nbsp;Tezgahçılar Maksemi, Ayşe Sultan Çeşmesi, Şehzadebaşı Su Terazileri, Roma Hamamı, Seyyid Hasan Paşa Sebili ve Çeşmesi, Bayezid Hamamı, Gediklipaşa Su Sarnıcı, Ayios Yeoryios Ayazması, Kumkapı Surp Harutyun Kilisesi, Kumkapı Limanı ise diğer duraklar.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Patrona Halil İsyanı’nın planları Bayezid Hamamı’nda yapıldı</h2>Her durak aslında hikayeleriyle tarihe açılan bir kapı. Mesela turun duraklarından Bayezid Hamamı, 1730’da çıkan Patrona Halil İsyanı’nın planlandığı yer. Çünkü Patrona Halil bu hamamda çalışıyormuş. İsyanı hamamda arkadaşlarıyla buluşarak planlamış.&nbsp;Kumkapı Surp Harutyun Kilisesi’nin sembolü olan gümüş balık maketinin de güzel bir hikayesi var. Rivayete göre balıkçılar ağlarına pek balık takılmadığı bir dönemde kilisenin papazından özel bir ayin düzenlenmesini rica ediyor. Papaz da kırmıyor onları ve ayin yapılıyor. Ayin sonrası sefere çıkan balıkçıların ağları balıkla dolup taşıyor. Balıkçılar da minnettarlıklarını sunmak için kiliseye gümüş balık maketi hediye ediyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bozdoğan Kemeri’nin altındaki ejderhayı kim öldürdü?</h2>Şehzadebaşı’nda Şehzade Camii’nin Saraçhane Meydanı’na bakan kapısının bitişiğinde bulunan Ayşe Sultan Çeşmesi, 3. Murad’ın kızlarından Ayşe Sultan tarafından eşi Damat İbrahim Paşa için yaptırılmış bir çeşme. Ki Damat İbrahim Paşa tarihte Kanije Fatihi olarak biliniyor. İstiridye kabuğu süslemesiyle akıllarda kalan bu çeşme, uzun zamandır haraptı lakin yakın zamanda restore edildi ve çeşmesinden su akmaya başladı. Ama Şehzade Camii’nin avlusundaki Dördüz Çeşme, Ayşe Sultan Çeşmesi kadar şanslı değil. Ne muslukları kalmış geriye ne de suyu akıyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/2/2/1741106726527.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.51" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ayşe Sultan ÇeşmesiBu tür tarihî çeşmelerin zaman zaman önünden geçiyor olmanız muhtemel. Çünkü 1.000'den fazla Osmanlı çeşmesi günümüze kadar ulaştı. Ama kaçının hikayesi günümüze kaldı derseniz, o işte hazin bir konu. Ki aynı şey Bozdoğan Kemeri için de geçerli. İstanbullular sıklıkla bu su kemerinin altından geçiyor. Ama burada kahramanı ejderha olan bir efsaneden ne kadar haberdarlar? Efsaneye göre Bizans İmparatoru 5. Konstantin suyun gelişini engellediği için burada bir ejderha öldürmüş.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sakaları hatırlayan var mı?&nbsp;</h2>Mesela bugün sakaları da pek hatırlayan yok. Oysa onlar Osmanlı döneminde suyu evlere taşıyan insanlardı. Modern su tesisatı kurulmadan önce su, şehrin dışından mahallelere kadar getiriliyordu. Sakalar da tulumlarıyla bu suları evlere taşıyordu. Bazıları sokakta dolaşıp susayan insanlara su ikram ediyordu. Osmanlı İmparatorluğu'nun çokkültürlü yapısı sakalarda da kendini gösteriyormuş.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İstanbul’un Su Mirası Turu’ndan, Türk sakaların varlıklarını duyurmak için “Saka”&nbsp;diye bağırdığını, Rum sakaların “Krio nero!” (Soğuk Su), Ermeni sakaların ise “Var mı su?”&nbsp;diye çığırtkanlık yaptıklarını öğreniyoruz.&nbsp;</li></ul>Hikayelerin devam var. Ama turun sürprizi bozulmasın. Nihayetinde bu tur bize su mahrumu kadim bir şehrin yokluktan nasıl bir kültürel zenginlik yarattığını gösteriyor. Oysa şimdilerde sadece barajlardaki su stokunu merak ediyoruz.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Meraklısına KarDes</h2>KarDes’in mobil bir uygulama olduğunu söyledik. App Store ya da Google Play’den ücretsiz indirebiliyorsunuz. İçinde şimdilik 27 tur rotası var. Kadıköy, Adalar, Sultanahmet, Sirkeci, Süleymaniye, Beyoğlu, Samatya, Yeşilköy, Pera, Tatavla, Galata, Karaköy, Balat, Büyükdere, Sarıyer’i bu uygulama ile kişisel olarak gezebilirsiniz.&nbsp;Kadıköylüler şanslı. Çünkü uygulamada Kadıköy’le ilgili üç ayrı tur var: Kadıköy Moda Turu, Kadıköy Bahariye Turu, Kadıköy Rıhtım Turu. Elinizde akıllı telefon ve kulağınızda kulaklık tur hattına gidince açıyorsunuz uygulamayı. Uygulama, lokasyonunuzu algılıyor ve siz hangi durağa geldiyseniz orayla ilgili bilgi veriyor. İsterseniz anlatılanları dinleyebilirsiniz, isterseniz telefondan okuyabilirsiniz.&nbsp;Uygulama Türkçe ve İngilizce dil seçenekleri de sunuyor. Denemenizi tavsiye ederim. İstanbul’un tarihine bir pencere açıyor!

Aposto İstanbul

Su, İstanbul’un en büyük sorunlarından biri. Üstelik sadece günümüzde değil şehir kurulduğundan beri var olan bir sorun. Roma, Bizans ve Osmanlı imparatorlukları bu sorunu çözmek için su hatları, kemerler, hamamlar, çeşmelerle birlikte koca bir kültür inşa ettiler. İstanbul’un Su Mirası Turu bu kültürün izini sürüyor. Bu kültürde bazen bir ejderha çıkıyor karşınıza bazen de bir isyan!

Damla Barın ile ilgili hikayeler