Işık da mı kirletiyor? Yanlış tasarlanırsa, evet. Ekolojik açıdan kirliliği düşündüğümüzde, aklımızda genellikle hava, su, toprak kirliliği gibi kavramlar geliyor. Boğaz’a her baktığımızda köprülerin ışıklarına hayran kalıyoruz; Jack ve Fasülye Sırığı hikâyesindeki gibi göğe uzanan gökdelenlerin ışıklarına aldanıyoruz. Işıl ışıl bir şehrin çevre açısından problem yaratabileceğini aklımıza pek getirmiyoruz.&nbsp;Aslında yapay aydınlatmanın yaklaşık 150 yıllık bir tarihi olmasına rağmen onun için insan hayatının dönüm noktalarından biri diyebiliriz. Evlerimizde çok daha korunaklı yaşayıp güneşin batışıyla kararan sokaklarda, ışıksız zamanlara göre çok daha güvenle dolaşıyoruz. Ufukta beliren kızıllıkla evlerin yolunu tutmuyor, gece perdesi üzerimize çekildikten sonra bile çalışmaya, üretmeye devam edebiliyoruz. Doğrudan amaçlamasa da yapay aydınlatmanın yarattığı ekonomik ve sınıfsal düzen başka bir konu tabii. Ben bugün “aydınlanma”nın ekolojik etkilerinden bahsederek İstanbul’daki boyutlarını aktarmayı deneyeceğim.&nbsp;Öncesinde, kendi şehrimize dönmeden konuya biraz da kültürel bir açıdan bakalım: İnsanlık aslında ekim ve hasat vakitlerini gökyüzüne bakarak tahmin eden atalarının yıldızlar ve gökyüzüyle kurduğu o büyülü bağı kaybetti. Daha da ötesinde, kendilerini doğal ışık seviyelerine göre ayarlayan hormonlarımızı ve fizyolojik süreçleri belirleyen biyolojik döngümüzü baştan aşağı olumsuz etkileyen bir icadı, bulunduğundan bu yana hayatımızın merkezine yerleştirdik. Peki etkileriyle yüzleşmeye hazır mıyız?Işığın kirli yüzü: Işık kirliliğini basitçe yapay ışığın uygunsuz veya aşırı kullanımı şeklinde tanımlayabiliriz. Işık Kirliliğini Engelleme Proje Ekibi’nden Doç. Dr. Bülent Aslan’a göre “ortamın doğal ışık miktarının, yapay ışık; yani insan yapımı aydınlatma kullanılarak değiştirilmesi ve ışığın olmaması gereken yerde bulunması durumu”na ışık kirliği deniyor. NASA’nın Blue Marble verilerine <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZDM3NzE4MDk1MmFiMDAwODZkOGZlNSZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5uYXRpb25hbGdlb2dyYXBoaWMuY29tJTI1MkZzY2llbmNlJTI1MkYyMDE5JTI1MkYwNCUyNTJGbmlnaHRzLWFyZS1nZXR0aW5nLWJyaWdodGVyLWVhcnRoLXBheWluZy10aGUtcHJpY2UtbGlnaHQtcG9sbHV0aW9uLWRhcmstc2tpZXMlMjUyRg==""">göre</a>, dünya nüfusunun %83’ü bu uygunsuz aydınlatmaların içinde yaşıyor.&nbsp;&nbsp;İstanbul aydınlık bir şehir mi? NASA’nın SQM Gökyüzü Kalite Ölçümü sistemine uygun olarak hazırladığı ışık kirliliği haritasının 2016 verilerine göre, İstanbul Türkiye’nin ışık açısından en kirli şehri. Şişli ise en aydınlık ilçe olarak öne çıkıyor. TMMOB Çevre Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Başkanı Meryem Kayan, bunu Şişli-Maslak hattında yer alan plaza ve rezidansların ışıklarına <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZDM3NzE4MDk1MmFiMDAwODZkOGZlNSZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5oYWJlcnR1cmsuY29tJTI1MkZ5YXNhbSUyNTJGaGFiZXIlMjUyRjEyNjU4OTItZ29reXV6dW11ei1hcnRpay1rYXJhcm1peW9y""">bağlıyor</a>.&nbsp;2018’de Salt Galata’da düzenlenen "Mimarlık ve Kentlerin Işık Kirliliği" başlıklı konuşmada, şehir ölçeğinde aydınlatma tasarımı üzerine çalışan Şebnem Gemalmaz ise bu soruya şöyle cevap veriyor: “Ben karanlık veya aydınlık diyebileceğimiz bir şehirde olduğumuzu düşünmüyorum. İstanbul’da bazı yerler zifiri karanlık, bazı yerler haddinden fazla aydınlık diye tanımlıyorum. Bu anlamda görsel dengesizliğin ve karmaşanın olduğu bir şehir İstanbul.” Yani, İstanbul’a uçakla gelen herkesin çıplak gözle rahatlıkla gözlemleyebileceği bu durum, aslında ucu bucağı olmayan bir ışık kirliliği. İstanbul olması gerekenden çok daha parlak; bu da onu ışık kirliliği açısından “sorumsuz” bir konuma getiriyor. Yine de bu alanda yapılan bilimsel çalışmaların azlığından dolayı net verilerle konuşmak zorlaşıyor. Doç. Dr. Bülent Aslan’ın Eskişehir’de yürüttüğü araştırmanın sonuçlarından hareketle, İstanbul’daki ışık kirliliğinin yarattığı ekonomik kaybın yıllık 40 milyon liradan fazla olduğunu <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZDM3NzE4MDk1MmFiMDAwODZkOGZlNSZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmt1emV5b3JtYW5sYXJpLm9yZyUyNTJGMjAxNiUyNTJGMDclMjUyRjAzJTI1MkZob3Jvemxhci1uZWRlbi16YW1hbnNpei1vdGVyJTI1MkY=""">söyleyebiliyoruz</a>.İnsana zararları: İstanbul’un parıltısından büyülensek de yapay ışıkların melatonin hormonunda yarattığı dengesizlik, bu kirliliğin başka bir boyutu. İstanbul’dan herhangi bir veriye ulaşamasam da küresel çapta yapılan araştırmalara göre, yapay aydınlatmayla sirkadiyen ritmimizin bozulmasının; göğüs ve prostat kanseri vakalarına, kalp rahatsızlıklarına, uyku bozuklularına ve metabolizma hastalıklarına yol açabildiği açık.&nbsp;Ekosisteme zararları: Parlaklık arttıkça bu parıltıdan büyülenen başka canlılar da var. İstanbul gibi kuşların göç yolları üzerinde bulunan bir şehrin böylesine aydınlık olması, kuşların yönlerini şaşırmasına ve aydınlıktan dolayı gece olduğunu anlayamadıklarından uçmaya devam etmelerine; av olmalarına veya yorgunluktan ölmelerine yol açıyor. Tıpkı insanlar gibi balıkların, böceklerin ve yarasaların da sirkadiyen ritimleri bozuluyor; ışığın etrafında toplanan bu canlıların çiftleşme, uyuma ve yiyecek bulma gibi gecenin uzunluğuyla belirlenen davranışlarında değişimler yaşanıyor.&nbsp;Hava kirliliği: Işık kirliliğinin doğaya bir diğer etkisi de hava kirliliği. Tüm dünyada elektrik tüketiminin %19’u aydınlatmada kullanılıyor. Bu enerjiyi üretmek için kullanılan fosil yakıtları hesaba kattığımızda 1,9 milyar ton karbondioksit havaya karışıyor diyebiliriz. Ayrıca fazla ışık, akşam serinlemesi gereken yer kabuğunun daha sıcak kalmasına da sebep oluyor. Bu veriler global bir kirliliğe işaret etse de ışık kirliliğinin çözümünün yerelde olduğu düşünülüyor.&nbsp;

Fasülye Sırığı ile ilgili hikayeler