Kelimelerle ilişkimizi, onları ilk kez nasıl duyduğumuzun belirlediğine inanırım. Çoğu kez hatırlamayız elbette. Ancak bir kelimeyi ilk kez nasıl duyduğumu ya da o kelimenin ilk kez nasıl ilgimi çektiğini çok iyi hatırlıyorum.&nbsp;Yıl 1991. Henüz 12 yaşına girmek üzereyim. Türkiye’nin kamusal alandaki ilk trollerinden (trolün daha eski olumlu anlamıyla) olduğuna inandığım Mustafa Topaloğlu’nun bir şarkısı patlıyor. Şarkının adı "Felsefe Yapma". "O da neymiş" deyip hemen Google'lamanın o zamanki şekli olan ansiklopedilere başvuruyor; Meydan Larousse’lardan giriyor, Ana Britannica’lardan çıkıyorum. Nihayetinde felsefenin aşağı yukarı ne olduğu hakkında—yaşımın sınırlılıkları dahilinde—küçük bir fikrim oluyor. Topaloğlu, hiç değilse bir çocuğa, çaktırmadan bir kelime öğretmiş oluyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bunu yaparken bir toplumun felsefeyle ilişkisini de şahane bir şekilde özetliyor ama onu o zamanlar çok idrak edemiyorum. Mustafa Topaloğlu şarkıda “Aklın varsa kendine sakla felsefe yapma” diyerek sokaktaki insanın düşünen insana bakışını da ortaya koyuyor çünkü. Tabii o zamanlar sosyal medya olmadığı için kamuoyunda nasıl tartışıldığı konusunda çok bilgimiz yok.&nbsp;</li></ul>Bana kalırsa Dücane Cündioğlu’nun başlattığı&nbsp;“Tarhana çorbası içip dürüm yiyenler felsefeden anlamazlar” şeklinde özetlenecek polemik, Topaloğlu’nun şarkısının daha entelektüel bir düzlemde yeniden yorumu. Tabii araçlar ve şartlar farklı. Bu noktada “Araç, iletidir”&nbsp;diyen Marshall McLuhan’ı da anmadan geçmeyelim.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tarhanadan dürüme bir cımbız meselesi</h2>Öncelikle tartışmanın iyi niyetli olmayan bir cımbızlamadan çıktığını, yani bağlamından koparılan bir cümleden&nbsp;doğduğunu söylemeliyiz. Dücane Cündioğlu, 28 Mayıs tarihinde Youtube’a yüklediği, 2 saat 5 dakikalık “Niçin bizden yetkin felsefeciler çıkmıyor?” başlıklı <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=_fmXBeAHBpQ&t=571s" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">videonun</a> bir yerinde, “Tarhana çorbası içiyor adam, her tarafı Heidegger olsa ne olacak; dürüm yiyor adam, Hegel anlatsa ne olacak? Mübalağa ediyorum ha bunları sakın ciddiye almayın” şeklinde bir laf ediyor. Sosyal medyanın doğası gereği bu mübalağa ciddiye alınıyor. Profesyonel düzlemde danışmanlık yapan bir iletişimci olarak, bu video yayımlanmadan önce görüşüme başvurulsa tam olarak şöyle derdim:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Açıkçası tam da bunu ciddiye almayın diye üzerine bastığınız şeyi ciddiye alırlar ve bu çok konuşulur. Niyetiniz polemik çıkararak bu konunun tartışılmasıysa doğru yoldasınız, yok ‘Aman başıma iş almayayım, uğraşamam’ diyorsanız bu kısmı çıkaralım.” &nbsp;</blockquote>Dücane Bey’in niyetini okumak gibi bir niyetim yok. Her iki tarafta da olabilir. Ancak polemik çıktıktan sonra çektiği “Tarhanacılar, dürümcüler ve baba katli” başlıklı <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=DvTC1YAojXc" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">cevap videosundaki</a>&nbsp;öfke dozu biraz kafamı karıştırdı. Çünkü bana kalırsa bu videodan sonra çıkan tartışma, olsa olsa Dücane Cündioğlu’nun felsefenin kimi koşullarda olanaksızlığıyla ilgili ironik sözlerinin bir sağlaması olarak okunabilir.Cevap videosunda daha rahat ve öfkeden uzak bir ton olsa bunu hiç şüphe duymadan böyle okurdum. Fakat Cündioğlu’nun tartışma sonrası X’te konunun daha iyi anlaşılması için yaptığı “Hamburger yiyip kola içenler nasıl Kur’an’ı anlayamazlarsa, tarhana çorbası içip dürüm yiyenler de felsefeden anlamazlar” paylaşımı da üzerine gelince kafam iyice karıştı. Hem videodaki öfke hem de bu nafile olduğunu düşündüğüm ek paylaşım, Cündioğlu’nun çıkan tartışmadan çok da keyif almadığını hissettiriyor. Yanılıyorsam o benim tarhanalığım.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bağlam çöküşünü hatırlamak</h2>Dücane Cündioğlu’nun sözlerinin yaratacağı etkiyi hesaplayamadığı varsayımından gidelim. Burada yaşanan şeyin adı <a fr-original-style="" href="https://encyclopedia.pub/entry/54901" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">context collapse</a>. Türkçeye “bağlam çöküşü” olarak çevirebiliriz. Özetle, belli uzmanlık seviyesinde, belli bir hedef kitleye hitap edecek, belli bir bağlam içinde gelişen olgunun, farklı hedef kitlelere de ulaşmasıyla ortaya çıkan duruma deniyor. Özellikle doğası gereği herkesi birbirinin bağlamına mahkum eden sosyal medya sonrası daha çok konuşulmaya başladı.&nbsp;Terim, Erving Goffman ve Joshua Meyrowitz’in internet öncesi çalışmalarından ortaya çıkmış olsa da Michael Welsh’in 2008 yılında yaptığı bir konuşmayla dijital çağ bağlamında kullanıldı ve Danah Boyd’un 2000’li yılların başında Myspace ve Friendster gibi öncü sosyal medya sitelerine atıfta bulunan <a fr-original-style="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Context_collapse" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">makalesiyle yeniden dolaşıma girdi</a>. Dücane Cündioğlu’nun tarhana-dürüm polemiği de bu olgunun muazzam bir örneği olarak karşımızda duyuruyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İroni kelimesinin Türkçe bir karşılığı var mı?&nbsp;</h2>Dücane Cündioğlu, tartışmaya cevaben çektiği videoda "ironi" kavramına da değinmiş. 2,5 saate varan cevap videosunda yer yer bir çocuğa anlatır gibi konuyu anlatmaya çalışıyor. Tepki gösterenlerin büyük çoğunluğunun bu videoyu izlemeyeceği ve ironi kavramı üzerine düşünmeyeceği açık.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İnternet ve sosyal topluluklar başladığından beri içeride olan biri olarak söyleyebilirim ki bu ironi meselesi, ülkemizde sanal veya gerçek toplulukların yumuşak karnı. Zaten Türkçede tam bir karşılığı olmaması da bu görüşü destekliyor.</li></ul>Vefa Taşdelen, Hece Dergisi’nde 2007 yılında yayımlanan bir <a fr-original-style="" href="https://avesis.yildiz.edu.tr/yayin/4ef91267-3b8c-4fb2-8cdc-e22c84fdb27f/felsefede-ve-sanatta-ironi/document.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">makalesinde</a> bu konuya değinmiş. Eski Yunancadan Fransızcaya, oradan da diğer dillere sızan bu kelime eski Yunancada “tartışmada rakibini oyuna getirmek için bilmiyor gibi görünmek” anlamına geliyor. Felsefe sözlüklerinde “Sokratik Yöntem” olarak da anılıyor. Taşdelen, makalesinde ironi kelimesini, Türkçede kendisine en yakın istihza, kinaye, tariz gibi kelimelerle karşılaştırıyor. Ancak gizli ve ince alay anlamına gelen istihzanın da; üstü kapalı, imalı söz anlamına gelen kinayenin de; iğneleyici sözlerle alay etme anlamına gelen tarizin de ironinin tam karşılığı olmadığı sonucuna varıyor.&nbsp;İroni hepsinden bir şeyler içerse de daha sofistike bir yerde kalıyor. İroninin Türkçede tam bir karşılığı olmaması, aslında ironiyle ilişkimizi de bir şekilde tanımlamış oluyor. Hele ki sosyal medya gibi bağlam çöküşünün kaçınılmaz olduğu bir ortamda ironi, iyice bıçak sırtı bir kavrama dönüşüyor. Ahmet Haşim’in "O Belde" şiirindeki “Melali anlamayan nesle aşina değiliz”&nbsp;dizesinin eski bir sosyal medya kelime oyunu olarak “İroniden anlamayan nesle aşina değiliz”e dönüşmesi boşuna değil ama artık o nesle iyice aşinayız maalesef. Bilakis ironiden anlayanların nesli çoktan tükendi de denebilir.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tarhana çorbası felsefenin ta kendisidir</h2>Yine de yazının sonunda ciddiyeti bir kenara bırakıp ironinin sularına yelken açmaktan kendimi alamayacağım: Bence tarhana çorbası felsefenin ta kendisidir. Çünkü hikayesiyle olsun, kurutulma ve pişirilme yöntemiyle olsun tarhana içinde bir bilgelik, bir önerme barındırır.&nbsp;Dürüm konusunda o kadar iyimser değilim ve Dücane Cündioğlu ile aynı fikirde olabilirim. Gündelik, pratik bir fikir dürüm. Yemekler dökülüp saçılmasın diye yufkaya sararsın ve olaylar gelişir. Bu kadar basit. Dürümün hiç felsefeye uygun olmadığı tezine itiraz eden olursa da tartışırız. İyi dürümcüler biliyorum. Dürüm yerken tartışırsak daha iyi olur. Doritoslu çiğköfte dürümü filan değil has Adana Dürümü kastediyorum bu arada. Dürümün kendisi olmasa da Adana Kebap da çok felsefi bir şeydir ayrıca.Günün sonunda Cündioğlu’nun başlattığı tartışma, kamuoyunda özlem duyduğum o eski gündemlerimizi hatırlattığı için bana iyi bile geldi. Siyasi gündem o kadar tatsız ve üzüntü verici ki hâlâ böyle şeylerin konuşuluyor olması insanı anlık da olsa rahatlatıyor.&nbsp;Hem kim bilir nasıl Mustafa Topaloğlu’nun “Felsefe yapma” şarkısı çocukluğumda beni “felsefe” kelimesi ve kavramıyla tanıştırdıysa, bu tartışma da kuşkusuz sesini çok duymadığımız birilerinin bu konular üzerine düşünmesini sağlamış olabilir. Topaloğlu’nun aynı şarkıda söylediği gibi “Uzaydan gelmedik ki dünyalıyız biz.” Belki bir gün aynı bağlamda da buluşabiliriz. Kısmet diyelim. &nbsp;

Aposto Gündem

Dücane Cündioğlu’nun başlattığı, “Tarhana çorbası içip dürüm yiyenler felsefeden anlamazlar” şeklinde özetlenecek polemik, "bağlam çöküşü" olarak Türkçeye tercüme edilen "context collapse" olgusunun muazzam bir örneği. Cündioğlu'nun cevap videosu ise "ironi" kavramıyla bitmeyen sınavımıza ışık tutuyor. İletişimci gözünden tarhana-dürüm tartışması.

Bir gastro felsefemsi tartışma: Tarhana çorbası içenden felsefeci olur mu?

Sokrates’ten Heidegger’e hayat üzerine meditasyon yaparken ölümü merkeze alan bir gelenek vardır. Örneğin Phaidon diyaloğunda&nbsp;Sokrates, ölüm karşısında korkusuzluk gösteren bir filozofun ölümü arzulaması gerektiğini ifade eder. Sokrates ölüm karşısında yalnızca korkusuz değil, aynı zamanda isteklidir. Nitekim ölüm, ruh ve bedenin birbirinden ayrılmasından başka bir şey değildir. Bu sebeple&nbsp;Platon'un başka bir diyalogu olan&nbsp;Savunma’da Sokrates, gerçek anlamda felsefeyle uğraşanların ölmeye hazırlandıklarını ifade eder. Platon’dan beri süregelen felsefe, yaşamı ölüm karşısında zayıf görmekle beraber, yaşamın nihai ereğinin ölümle sonuçlanmak olduğuna dikkat çeker.<img src="https://images.aposto.com/2021/6/5/1625230299786.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu geleneğe bir alternatif ve karşı çıkış, Spinoza&nbsp;ve&nbsp;Nietzsche&nbsp;felsefelerinde görülür. Kendini Spinoza ve Nietzsche’nin selefi olarak tanımlayan çağdaş Fransız felsefesinin önemli temsilcilerinden Gilles Deleuze, Spinoza Üzerine 11 Ders&nbsp;adlı kitabında Sokratik geleneğin felsefeyi ölüme hazırlanmak olarak görmesine karşın, felsefenin bir yaşam meditasyonu olduğunu söyler.&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(233, 228, 219); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(233, 228, 219); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Felsefe hayat üzerine bir meditasyondur, ölüm üzerine değil. Elbette, çünkü ölüm her zaman kötü bir karşılaşmadır.”</blockquote>Bu ifade de açıkça görülebileceği gibi Deleuze için yaşam, kişiseli aşar; öznel yaşantıdan farklılaşarak felsefi bir kavram haline gelir. O, kişisel ya da organik olmayan bir güçtür. Bu sebeple Deleuze yaşam üzerine meditasyon yapan bir filozof olmaya çalışır. Pratik yaşamın düzenlenmesi için ölüm fikrini düşünmeyi önermek bir yana, tam tersine, ölümü yaşamın en dış bağıntısı haline getirmeye çalışır.<img src="https://images.aposto.com/2021/6/5/1625230322185.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ben de bu konuda çoğunlukla Deleuze ile aynı fikirdeyim. Ölümü düşünmek üzerine özel bir ilgim neredeyse hiç yok yukarıda da söylediğim gibi. Sadece aşağıda yer alan şu videoda bu konu hakkında birkaç görüşten söz etmiştim.<a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=k1_FdjCh2YA&t=1s" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2021/6/2021-07-02T11:59:04.496Z.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a>Hayatın veya daha özel anlamda anın değerini, ölüm anımsaması üzerinden kurmuyorum sanırım. En temelde böylesine bir ölüm farkındalığı olduğu neredeyse kesin elbette, nitekim insan olmanın anlamı zaten bu. Fakat gündelik hayatımda, bilinç düzeyinde sıklıkla ölüm fikrine referans vermiyorum.Yine de insan ve düşündüğümüzün aksine çoğu zaman pek istikrarsızız işte, her sabah aynı duygularla yataktan kalkılmıyor. Tüm bu tantana ne için diye sorduğum günlerde beni alıp anın farkındalığına geri getirecek bazı an'ımsatıcılara ihtiyaç duyuyorum.<img src="https://images.aposto.com/2021/6/5/1625227828833.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Mezarlık gezisi de tam olarak bu minvalde bir etki yarattı. Antik Roma felsefesinde önemli bir yere sahip "Memento Mori, Ölümü hatırla!" sözünün deneyimiydi bir bakıma. Ölümü düşünerek yaşamak değil; yaşamın biricikliğini unutmaya başladığında ölümün kesin ve zorunlu varlığını bir an için olsun hatırlamanın bilgeliği aslında bu.&nbsp;Şimdi ve buradasın, bir gün şimdi ve burada olmayacaksın. Hepsi bu.&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(233, 228, 219); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(233, 228, 219); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Hic et nunc, şimdi ve burada.</blockquote>Ölümün hatırlanması (hiç akıldan çıkartılmaması değil) yaşamın değerine dair bir farkındalık kazandırma potansiyeli taşıyor. &nbsp;Mezarlıkta birbirinden büyük isimlerin arasında dolanırken düşündüğüm tek şey buydu. Varolmaya devam etmeyi seçtiğime göre varolmaya devam ettiğim için şikayet etmek yerine bu varolma hali ile ne yapmakta olduğuma odaklanmam gerektiğini anımsadım bir kez daha.Çünkü şair&nbsp;Arthur Rimbaud'&nbsp;nun söylediği gibi, aslında insanların pek çoğu yaşanmamış bir hayattan ölüyor. Ve ben yaşanmamış bir hayattan dolayı ölmek istemiyorum.Yaşanmış ve yaşanmamış hayatlar arasındaki belirlenim ise elbette mutlak bir ölçüte göre yapılmıyor, herkes kendi yaşanmışlıklarının (ve tabii yaşanmamışlıklarının) belirleniminden mesul sanıyorum. Bu noktada bir kıyaslama içerisine girmeksizin, ben kendi varoluşuma neleri borçlu hissediyorum diye düşündüm yine. Yanıtlar zaten yıllar önce verilmişti, tüm revizeleriyle birlikte yeniden belirdi zihinimde. Sonrasında bu "kendini kendine geri getiren anlar" olarak isimlendirdiğim kendi-anımsamaları arttırmak adına ek bir anımsatıcı hazırlamaya karar verdim.<img src="https://images.aposto.com/2021/6/5/1625230703920.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">David Hume'a atfedilen ama muhtemelen onun olmayan bir söz var, "Eğer burada durup daha ileri gitmeyeceksek neden buraya kadar geldik?" Bu sözü okuduğumda hep gülümsüyorum. Nasıl olsa söz muhtemelen orijinal değil, ben de üzerine bir ek yapabilirim diye düşünerek şunu ekledim; "Eğer burada durup daha ileri gitmeyeceksek neden buraya kadar geldik? Yola neden çıktığını hatırla." Bu iki cümleyi photoshop'tan amatör bir tasarım haline getirip bastırdım. Uyandığında tam karşımdaki duvarda duruyor. Bir noktada sıkılacağımı ve çöpe atacağımı biliyorum ama şu an için işe yarıyor. Malum, Britanya kültürü bana pragmatik olmayı öğütlüyor. :)Senin kendini kendine geri getiren anlar'a örneklerin var mı? Paylaşmak istersen memnuniyet duyarım. O halde artık veda vakti, gelecek hafta (kimbilir hangi konuda) başka bir bültende görüşmek üzere. Meraklı (ve an'da) kal! - Dilara

Heidegger ile ilgili hikayeler