İstanbul'da Nasıl Eğleniyorduk?

Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı

“Vakıf, hatırlamanın ötesinde arşivleri ile geleceği de hazırlıyor”

Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’ndayım. Burası Haliç’in kıyısında, Balat ile Fener arasında, yeşilin içinde yer alan tarihî bir bina. Kadın merkezli bir arşiv ve kütüphane özelliği taşıyan vakıf, kuruluş senedinde de belirtildiği gibi “Kadınların geçmişini iyi tanımak, bu bilgileri araştırmacılara derli toplu bir şekilde sunmak ve bugünün yazılı belgelerini gelecek nesiller için saklamak” amacıyla, Aslı Davaz, Füsun Akatlı, Füsun Ertuğ-Yaraş, Jale Baysal ve Şirin Tekeli tarafından kurulmuş.Kırmızı taş duvarlı binaya girmeden önce yeşilliklerin arasında durup hafif esen rüzgârın tadını çıkarıyorum. Saçlarım dağılıyor ancak düzeltmeye çabalamıyorum. – Kadınların saçı hep düzgün olmak zorunda mıdır?Binanın güçlü ve dikkat çekici duruşu daha içeri girmeden ilgimi çekiyor. İçinde barındırdığı tarihin ve bilgi yükünün ağırlığını taşıyan ama aynı zamanda bununla gurur duyan bir tavrı var. Demir merdivenlerinden yukarı çıkıp tarihin küllerinde savrulmaya hazırlanıyorum.Vakfın koleksiyonları, Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de kadınlara ait ya da kadınlarla ilgili eserleri, belgeleri barındırması açısından oldukça önemli. Ayrıca Türkiye’nin ilk ve tek kadın eserleri kütüphanesi olma özelliğini taşıyor. Kuruluşundan bu yana kadın tarihinin kaynaklarını (özel arşivler, günceler, fotoğraflar, afişler, kitaplar vb.) toplayan, elde ettiği kaynaklardan yararlanarak yeni yayınlar üreten, kolektif bir çaba, gönüllü emek ve sponsor desteğiyle projeler gerçekleştiren ve çalışmalarını sürdürmeye çalışan vakıf, 2020 yılında 30. yılını doldurdu. Özel Arşivler, Kadın Örgütleri ve Örgütlenmeleri, Efemera, Gazete Kupür, Afiş, Görsel, Nadir Eserler, Sözlü Tarih, Kitap, Süreli Yayın, Tez, Makale, Sanat Eserleri, Kadın Yazarlar, Kadın Sanatçılar ve İşitsel başlıkları adı altında vakıfta 16 koleksiyon bulunuyor.&nbsp;Kütüphanede son dönemde yoğun olarak özel arşivlerde kataloglama ve dijitalleştirme çalışmalarına ağırlık verildiğini anlatan arşiv sorumlusu Sibel Sular,&nbsp;“Kütüphane, hem akademik çalışma yapanlar için hem meraklıları için bir hafıza merkezi. Dolayısıyla bunu ne kadar çoğaltabilirsek kadınların belleğine ilişkin o kadar derin bir hafızaya sahip olmuş olacağız.” diyor. Sular’ın “hafıza merkezi”&nbsp;benzetmesi aklıma Alisa Oleva’nın İstanbul'daki kadınları kendine eşlik etmeleri için davet ettiği <a fr-original-style="" href="https://www.walkinghome.online/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Eve Yürüyüş”</a> performasını getiriyor. Sanatçının “Benimle eve yürümeni istesem, beni nereye götürürdün?” sorusunun cevabı birçok kadın için burası olmuştur gibi geliyor. Sanki farklı tarihlerde yaşamış ve iz bırakmış farklı kadınların sesleri gizli bu kırmızı taş duvarların arasında.Düşünceler arasında gezinirken kütüphanede gözüme bir kitap ilişiyor: Nazım Hikmet ve Toca’sı Semiha Berksoy.&nbsp;Semiha Berksoy; ilklerin kadını. Türkiye'nin ilk opera sanatçısı, bir primadonna, Avrupa’da opera sahnesine çıkan Türkiye'nin ilk sopranosu ve sanat âşığı bir ressam. Yüksek dramatik soprana olarak Ankara Devlet ve Opera Balesi’nin baş solistlerinden olan sanatçı, İstanbul Konservatuarı’nda ve Güzel Sanatlar Akademisi Namık İsmail Atölyesi Resim ve Tiyatro Okulu’nda eğitim aldıktan sonra, İstanbul Şehir Tiyatrosu’nda sesiyle üne kavuşmuş ve Türkiye ve Avrupa'nın operetlerinde oynamış.&nbsp;Kadıköy Süreyya Operası'nda da Emir, Çardaş Fürstin,&nbsp;Maskot, Leblebici Horhor Ağa&nbsp;operetlerinde&nbsp;primadonna olarak sahneye çıkan sanatçı, tiyatro öğrenciliği sırasında Nazım Hikmet Ran ile Kafatası piyesinin sahnelenmesi için yapılan çalışmalarda tanışarak, Ran'ın yazdığı Bu Bir Rüyadır operetinde "Fatma" rolünü oynamış. Bu dönemden sonra Berksoy, Ran ile birlikte uzun yıllar mektuplaşmış ve bu mektuplar daha sonra Nazım Hikmet ve Tosca'sı Semiha Berksoy&nbsp;adıyla kitaplaştırılmış. İşte elimde duran bu kitap içinde birçok anı, yaşanmışlık ve yaşan(a)mamışlık gizli. Yıllarca birbirlerine her fırsatta yazdıkları mektuplarını, aşklarını, arkadaşlıklarını yıllar sonra ellerimin içinde tutuyor olmak beni sanki bu ilişkinin şahidi yapıyormuşçasına heyecanlandırıyor.Nazım’ın sözlerini anımsıyorum:<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; color: rgb(94, 53, 177); box-sizing: border-box;">“Nasıl etmeli de ağlayabilmeli farkına bile varmadan? Nasıl etmeli de ağlayabilmeli ayıpsız, âşikare, yağmur misali?”</blockquote>Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’nın demir merdivenlerini düşünceli iniyorum bu sefer. Kırmızı taş duvarları daha farklı geliyor gözüme. Yağmur misali ağlamak geliyor içimden ancak yüzümde tebessümle ayrılıyorum vakıftan. Sessiz kadınları, üreten kadınları, heyecanlı ve paylaşmayı seven kadınları düşünüyorum. Her birine ayrı ayrı teşekkür etmek istiyorum vakfa veda ederken. Esen rüzgâr yeniden saçlarımı dağıtıyor ancak düzeltmeye çabalamıyorum.&nbsp;Bu yolculuk, hayalî bir yolculuktur.*

Jale Baysal ile ilgili hikayeler