2025 Nobel Edebiyat Ödülü, Macar yazar László Krasznahorkai’ye verildi. Bu tercihin gerekçesi, tek cümlelik bir manifesto gibiydi:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">"Apokaliptik terörün ortasında bile sanatın gücünü yeniden doğrulayan sarsıcı ve vizyoner külliyatı."</blockquote>Bu cümledeki her sözcük László Krasznahorkai’nin dünyasına ait: Vizyoner, yıkımın tam ortasında, ama hâlâ sanata, hâlâ dile inanan bir yazar.1954’te Macaristan’ın Gyula kasabasında doğdu Krasznahorkai. Hukuk ve edebiyat eğitimi aldı, ama onu asıl biçimlendiren akademi değil, 1970’ler Macaristan’ının ağır ve rutubetli atmosferiydi: İnançsızlıkla inanç arasına sıkışmış bir toplum. O dünyada herkes bir gelecek, bir anlam, bir kurtuluş bekliyordu ama hiçbiri gelmiyordu. Krasznahorkai’nin romanlarındaki o ağır bekleyişin, o sonsuz cümlelerin kökeni burada gizlidir.<img src="https://images.aposto.com/2025/9/1/1760361236566.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yirmili yaşlarının sonunda yazdığı Sátántangó (Şeytan Tangosu), bu ruh hâlinden doğdu. Yağmurun hiç durmadığı, çamurdan ibaret bir köyde yaşayan birkaç insanın çöküş hikayesiydi. Roman boyunca yalnızca bir şey oluyordu: Ölü sanılan Irimiás’ın geri dönmesi. Bu dönüş, köydekiler için bir kurtuluş umudu gibi görünür, ama aslında daha derin bir yıkımın habercisidir. Irimiás peygamber midir, sahtekar mı, şeytan mı? Asla bilemeyiz.Bu belirsizlik, Krasznahorkai’nin yazısının merkezindedir. Çünkü o, “hakikati açıklamak” için değil, hakikatin yavaş yavaş çözülüşünü anlatmak için yazar.Krasznahorkai’nin üslubu biçimden çok bir varoluş meselesidir. Romanları nokta koymaktan korkar, cümleler sayfalar boyunca uzar, kendi içine kıvrılır. Okur, metnin içinde yürürken sürekli bir devinimin ortasında kalır, düşünceler birbirine karışır, zaman erir, mekan bulanıklaşır.Bu biçim, yalnızca bir estetik tercih değildir. Krasznahorkai’nin cümleleri, çağımızın ruh hâlinin, durmak bilmeyen, ama hiçbir yere varamayan bir akışın tezahürüdür. Modern insanın zihni gibi, bilgiyle dolu ama anlamdan yoksun.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Onun yazısında nokta, bir ölüm anıdır. Virgül ise hayatın kendisi, kesintisiz, yorgun ama hâlâ devam eden bir soluk. Her romanı, “bitmeyen bir cümlenin” farklı bir parçasıdır.</li></ul>Bu sonsuz cümle, 1980’lerin sonunda sinemada da yankı buldu. Béla Tarr, Şeytan Tangosu’nu okuduğunda, o karanlık dünyayı beyaz perdeye taşımaya karar verdi. Böylece edebiyat ile sinema arasında benzersiz bir ortaklık başladı. Tarr, Krasznahorkai’nin romanlarını yalnızca uyarlamadı, onun düşünce biçimini görselleştirdi.&nbsp;Kárhozat&nbsp;(1988), Sátántangó&nbsp;(1994) ve Werckmeister Harmonies (2000) gibi filmler de yazının görsel hâli&nbsp;olarak karşımıza çıktı: Uzun planlar, ağır ritim, siyah-beyaz bir dünya… Örneğin iki buçuk saati aşan süresiyle bilinen Werckmeister Harmonies’te&nbsp;yalnızca 39 plan çekim bulunuyordu. Birçok eleştirmen, Tarr’ın kamerasını “Krasznahorkai’nin cümlesinin optik karşılığı” olarak tanımladı.<img src="https://images.aposto.com/2025/9/1/1760361149337.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Gerçekten de o uzun planlar, bir bakışın, bir adımın, hatta bir rüzgarın bitmek bilmeyen ağırlığıyla birlikte sayfalarca süren bir cümlenin sinemadaki karşılığını oluşturur. Werckmeister Harmonies’te kasabaya getirilen ölü bir balina ile seyircinin karşılaşması, Direnişin Melankolisi’nde okurun balina ile karşılaşmasından hiçbir anlamda farklı değildir. Bir grup insan o balinanın etrafında toplanır, ona anlam yükler, sonunda birbirlerini yok eder. Tarr ve Krasznahorkai için bu sahne, insanlığın kendi hayaletine tapan bir kalabalığa dönüşmesinin simgesidir.İkili yıllarca birlikte çalıştı. Krasznahorkai senaryoları yazdı, Tarr görsel dili inşa etti. Tarr bir röportajında&nbsp;“Biz aynı cümlenin iki yarısıyız” derken, aslında ortak felsefelerini anlatıyordu: Dünyayı değiştirmek değil, olduğu hâliyle göstermek. O yüzden bu filmler karanlıktı ama umutsuz değildi, yavaş akıyor ama ölmüyordu. Bu estetik, hareketin ve düşüncenin birleştiği, zamanın neredeyse donduğu anlatı biçimi, hem edebiyat hem sinema tarihinde bir dönüm noktasını oluşturdu.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Krasznahorkai’nin kıyameti </h2>Krasznahorkai’nin romanlarında “kıyamet” kelimesi, dinî bir yıkımı değil, zihinsel bir çöküşü anlatır. İnanç, ideoloji, umut… Hepsi tükenmiştir. İnsan yalnızca düşüncesiyle kalmıştır, ama artık o düşünce de bir şeye inanmamaktadır. Bu yüzden onun karakterleri, çoğu kez deliliğin sınırında yaşar. Savaş ve Savaş’taki arşivci Korin, bir elyazmasının dünyayı kurtaracağına inanır, o metni internet çağının sonsuz boşluğuna yüklemek ister. Bu eylem, insanın anlamsızlık karşısında anlam yaratma çabası, hem saçma hem kutsaldır.Krasznahorkai’nin “apokaliptik terör”ü, dünyayı yok eden dışsal bir felaketi değil de insanın içinden çöken bir anlam sistemini işaret eder. Tanrı çekip gitmiştir, ama insanlar hâlâ ona seslenir. Gerçeklik dağılmıştır, ama insanlar hâlâ düzen arar. O, bu çağın trajedisini anlatır. İnanma ihtiyacı bitmemiştir ama inanılacak hiçbir şey kalmamıştır.Krasznahorkai ve Béla Tarr’ın ortaklığı yalnızca bir tür karanlık romantizm değildir. Onlar, modern dünyanın hızına karşı kasıtlı bir yavaşlıkla direnirler. Romanları ve filmleri, neredeyse rahatsız edici derecede ağır akar. Bir karakterin yürüyüşü sayfalarca sürer, bir kamera planı dakikalarca devam eder. Bu sabır, bu “yavaş düşünme” biçimi, çağımıza yöneltilmiş bir eleştiridir.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çünkü hız, yüzeysellik yaratır ve anlamı aşındırır. Krasznahorkai’nin uzun cümlesi, bu yüzeyselliğe meydan okur. O cümle, insan zihninin içindeki karmaşayı, zamanın kırılmalarını, düşüncenin dalgalanışını kaydeder. Bir bakıma, onun romanları dünyayı yavaşlatma girişimidir, her şeyi bir kez daha görmeye, duymaya, hissetmeye çağrıdır.</li></ul>Krasznahorkai’nin romanları belirli bir coğrafyaya sıkışmaz ama hep uçurumun kenarında duran yerlerde geçer. Çürüyen köyler, boşalmış şehirler, çökmüş binalar… Bu mekanlar yalnızca fiziksel değil, ahlaki ve ruhsal çoraklıkların da sahnesidir. Macaristan onun için bir ülke olmaktan çok, modern dünyanın minyatürüdür, politik sistemin çürüdüğü, inancın pazara dönüştüğü, insanların birbirini kandırarak yaşadığı bir yer.Yine de bu çürümenin içinde küçük bir güzellik parıltısı kalır: Bir melodinin yankısı, bir hareketin zarafeti, bir çocuğun sessizliği… O güzellik, belki kurtuluş değildir ama hatırlamadır. İşte Nobel gerekçesindeki “sanatın gücünü yeniden doğrulayan” ifadesi tam da bu hatırlamaya işaret eder: Sanat, yıkımın içinde bile varlığını sürdürebilen tek şeydir.<img src="https://images.aposto.com/2025/9/1/1760361422293.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">2011’de Torino Atı filmiyle birlikte Béla Tarr sinemayı bıraktığını açıkladığında, Krasznahorkai yalnız kaldı. Ama bu yalnızlık, yazısının doğal hâliydi. Tarr’sız geçen yıllarda üslubu daha da soyutlaştı. Seiobo Orada, Aşağıdaydı (2013) insanın güzelliğe ulaşma çabasını evrensel bir ritüele dönüştürdü. Japon tapınaklarındaki tanrılardan Floransa’daki ustalara kadar, insanın “kusursuzluk” arzusunu anlattı. Báró Wenckheim hazatér’de (2016) yine memleketine döndü, yaşlı bir baronun geri dönüşünü bahane ederek, bir toplumun kendine yabancılaşmasını anlattı. Her yeni roman, onun “bitmeyen cümlesinin” başka bir kıvrımıydı. 2025 Nobel’ine giden yol, aslında bu cümlenin 40 yıllık yankısıydı.Krasznahorkai’nin dünyasında kurtuluş diye bir şey yoktur. Ama bir tür direniş vardır, yazmak. Yazmak, anlamın tamamen yok olmasına izin vermemektir. Bir karakterin dediği gibi, “Dünyayı değiştiremeyiz ama onu anlatabiliriz.” Bu anlatma eylemi, küçük ama mutlak bir özgürlük olarak karşımıza çıkar.Krasznahorkai’nin sanatı, bu özgürlüğün sınırlarını yoklar. Onun romanları okuyucudan sabır ister ama sonunda o sabrın karşılığında derin bir farkındalık bırakır, hiçbir şeyin anlamı kalmamış olsa da, hâlâ anlam aramak mümkündür. Ve belki, insanı insan yapan da budur.<img src="https://images.aposto.com/2025/9/1/1760361369169.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bugün Krasznahorkai’nin cümleleri, yalnızca Macaristan’ın değil, çağımızın dilini oluşturur. Küresel krizler, dijital yalnızlık, hızın diktatörlüğü… Hepsi onun metinlerinde yankılanır. Ama o hâlâ aynı, kesintisiz, sabırlı, umutsuz ama vazgeçmeyen cümleyi yazmayı sürdürür.Belki de bu yüzden Nobel jürisi, onun eserini “sanatın gücünü yeniden doğrulayan” bir yapıt olarak gördü. Çünkü Krasznahorkai, dilin hâlâ bir sığınak olabileceğini hatırlatıyor. Karanlık çöktüğünde bile bir cümle kurabiliyorsak, hâlâ yaşıyoruz demektir.Krasznahorkai’nin dünyasında her şey, ideolojiler, inançlar, umutlar, yıkılmıştır. Ama dil hâlâ ayaktadır. Bir romanının sonunda, gökyüzüne bakıp susan karakterin sessizliği aslında yazarın kendi cevabıdır. Yıkımın ortasında, tek bir kelime bile yeterlidir. Sanatın gücü işte tam da burada, hiçbir şeye inanmayan bir çağda bile, hâlâ bir cümle kurabilmekte başlar.Bu yüzden László Krasznahorkai, yalnızca bir yazar değil, bir tanık, bir katip, bir hatırlatıcıdır. Dünya çökerken bile kalemini bırakmayan, sessizce şunu fısıldayan biri:<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">"Her şey bittiğinde, geriye yalnızca bir cümle kalacak."</blockquote>

Duende

2025 Nobel Edebiyat Ödülü, Macar yazar László Krasznahorkai’ye verildi. Bu tercihin gerekçesi de tek cümlelik bir manifesto gibiydi: “Apokaliptik terörün ortasında bile sanatın gücünü yeniden doğrulayan sarsıcı ve vizyoner külliyatı.” Bu cümledeki her sözcük, László Krasznahorkai’nin dünyasına ait: Vizyoner, yıkımın tam ortasında, ama hâlâ sanata, hâlâ dile inanan bir yazar.

László Kras ile ilgili hikayeler