(Foto: Deutsche Welle)Geçtiğimiz 10 Ocak'ta Kırgızistan'da yapılan anayasa referandumunda, seçmenlerin yaklaşık yüzde 81'inin başkanlık sistemine geçilmesini desteklemesi üzerine geliştirilen yeni anayasa taslağı halk oylamasına <a fr-original-style="" href="https://www.milliyet.com.tr/dunya/kirgizistan-referanduma-gidiyor-6478352" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sunuldu</a>. Yeni anayasa ile, Başkanlık Sistemi&nbsp;getirilmesi öngörülüyor. Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov’un istifasını getiren 5-15 Ekim 2020'deki kitlesel protesto gösterileri sırasında, taraftarlarınca cezaevinden çıkarılan eski milletvekili Sadır Caparov, siyasi yönetimde sorumluluğu artıracak anayasal reform sürecini başlatan isim oldu. Mevcut sistemde 120 olan parlamento milletvekili sayısı 90'a düşürülecek, milletvekili seçilme yaşı ise 21'den 25'e çıkarılacak.&nbsp;4 Ekim 2020'de yapılan parlamento seçim sonuçlarının iptalini talep eden muhalefet parti taraftarlarının, 5 Ekim günü düzenlediği gösterilerin neticesinde Cumhurbaşkanlığı ve Meclis işgal edilmişti. Göstericilerin bir bölümü, yaklaşık 3,5 yıldır hapis yatan eski milletvekili Caparov'u cezaevinden çıkarmış ve aynı gün Başbakanlık koltuğuna oturtmuştu.Öte yandan Kırgızistan, kamu görevlilerinin mal beyanlarını yayınlayan tek Orta Asya&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=J2KDJlq3z9U" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ülkesidir</a>. Ancak 2005 yılından beri yürürlükte olan beyannameler sisteminin göze çarpan bir sınırlaması mevcut: 16 sayfadan oluşan formlar pek çok bilgi içermesine rağmen, sadece özet sayfası&nbsp;kamuya açıklanıyor. Geçtiğimiz on yılda, bu özetin formatı birkaç kez değişti. Bazı sorular eksilirken, diğerlerinin yorumlanması daha zor hale geldi. Örneğin 2010&nbsp;ve 2011&nbsp;yıllarındaki özetler, gayrimenkul&nbsp;ve diğer varlıklar arasında bir ayrım yapmasa da, gelir kalemlerinin değeri&nbsp;ve edinme tarihi&nbsp;dahil olmak üzere varlıklarla ilgili ayrıntılı bilgiler içeriyordu. Formda ayrıca krediler&nbsp;ve borçlara&nbsp;ilişkin bilgiler de yer alıyordu. 2012&nbsp;ve 2014&nbsp;yılları arasında ise, gayrimenkuller ve diğer varlıklar arasında ayrım getirilmiş, ancak bu kez varlığın değerinin ve satın alma tarihinin listelenmesi sona erdirildi. Yine bu dönemde krediler ve borçlar da listelenmemeye&nbsp;başladı.Yetkililerin beyanlarını incelemekle görevli olan Devlet Vergi Servisi (Devex) çalışanlarının ayrıntılara hakim olması beklenebilir. Ancak Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi (OCCRP) soruşturması kapsamında görüşülen iki çalışana göre, 16 sayfalık beyannamelerin sadece özet sayfaları <a fr-original-style="" href="https://www.occrp.org/en/investigations/asset-declarations-of-kyrgyz-officials-increasingly-useless-as-anti-corruption-measure" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">inceleniyor</a>. Dahası, mülklerin değeri formda belirtilse de yalnızca beyana dayalıdır ve bağımsız yollarla doğrulanmaz. Ayrıca Devex çalışanları, yine kamu görevlilerin yurtdışında mülkü veya banka hesabı olup olmadığını doğrulamamaktadır. En kötüsü, beyannamede yazılsa bile; Devex, bir kamu görevlisinin yakın ailesine ait varlıkları araştırma yetkisine sahip değildir. Son olarak, verilen son beyannameleri önceki yıllarda yapılan beyanlarla çoğu zaman karşılaştırılmamaktadır. Özetle yolsuzlukla mücadele etmek için tasarlanan bu sistem yıllardır kan kaybediyor.Örneğin verdiği beyannamelerde göze çarpan ihmaller bulunan bir milletvekili olan Kubanychbek Jumaliyev, yıllık gelirini, bazı mülklerini ve bir arabayı bldirse de, eşinin sahip veya ortak sahip olarak kayıtlı olduğu 45 şirketten bahsetmeyi ihmal etmiş. Jumaliyev eksik bilgi veren tek milletvekili değil. Zira verdikleri beyanlara göre, milletvekillerinin dörtte biri evsiz görünüyor. Yine 2018'de bir milletvekili Kamchybek Zholdoshbayev&nbsp;mütevazı bir daireye sahip olduğunu açıkladı. Bir şirket aracılığıyla sahibi olduğu yüzme havuzu olan geniş bir malikaneyi&nbsp;ise listelemeyi unutmuş olmalı.Devex 2019 yılında, bir önceki yıl yapılan beyannameleri inceledikten sonra, tüm milletvekillerinin yaklaşık üçte ikisini temsil eden 79 dava dilekçesini başsavcılığa yönlendirdiğini belirtiyor. Yine de bu ihlallerden dolayı hiçbir şahsa yaptırım uygulanmamış durumda. Alt kademe memurlar için ise uygulamada farklılık göze çarpıyor. Öyleki, 2019 yılında beyanda bulunan bu türden yaklaşık 58.000 çalışandan en az 3.000 kişi&nbsp;cezaya çarptırıldı.Konu hakkında yorum yapan Uluslararası Şeffaflık Örgütü&nbsp;Kırgızistan Başkanı Akmetzhanova, parlamento üyelerinin cezasız kalmasına atıfta bulunarak, "Yanlış bilgi vermiş olsanız, bir şeyi yanlış beyan etseniz bile, bir ceza sistemimiz bulunmuyor" dedi ve ekledi: "Cezalandırma sistemi kötü çalışıyorsa, ne tür etkili bir mekanizma bekleyebiliriz?"

Yolsuzlukla mücadelede her geçen gün kan kaybeden Kırgızistan seçimlere gidiyor.

Kırgızistan seçimleri

Kırgızistan’da 4 Ekim günü gerçekleşen milletvekili seçimi sonrasında büyük bir siyasi karışıklık ortaya çıktı. 2010 yılındaki halk ayaklanmasında 300 bin Kırgızistan vatandaşının sınırına yığıldığı komşu ülke Özbekistan ise ülkeye sınırlarını kapatma kararı aldı.<ul><li>Arka plan: “Kırgızistan Klasiği” olarak adlandırılan ülke siyasetinde, devlet olanaklarını tek başına kullanan iktidara karşı her seferinde yeni bir muhalefet bloğu oluşuyor. O muhalefet bloğu iktidara gelip yolsuzluğu devam ettirince yeniden bir muhalefet bloğu oluşuyor ve onu deviriyor. 2017’de cumhurbaşkanı olarak seçilen Sooronbay Ceenbekov’dan önce bu görevi Almazbek Atambayev yürütüyordu. Rusya yanlısı <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODQ2ZjhjMzFmM2VjMDAwNzU0Y2RkMyZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnRyLndpa2lwZWRpYS5vcmclMjUyRndpa2klMjUyRkFsbWF6YmVrX0F0YW1iYXlldg=="">olarak bilinen</a> ve 2019 yılında tutuklanan Atambayev, “yolsuzluk şebekesi oluşturmak” suçlamasıyla yargılandığı mahkemede 2020 Haziran’ında 11 yıl 2 ay hapis cezasına çarptırılmıştı. Halkın bu seçimlerden en büyük beklentisinin Kırgızistan’ın bağımsızlığından bu yana mecliste olan, sermayeyle bağlantılı, kendi ticaretleri için kanunlar çıkaran insanların yönetimden çekilmesi ve siyasete yeni insanların girmesinin sağlanması olduğu söyleniyordu. &nbsp;</li><li>Seçim sonuçları: 44 siyasi partiden 16’sının seçime katılım yeterliliği sağladığı ülkede, sadece 4 partinin %7’lik seçim barajını aştığı açıklandı. Bu dört partiden üçü de Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov’a yakın mevcut iktidar ortağı partilerdi. Seçim kampanyası boyunca da bazı partilerin oy karşılığı para dağıttığı, seçimin belli grupların menfaati doğrultusunda finanse edildiği gibi iddialar da gündemdeydi. Ceenbekov’a yakın partilerin de kampanya boyunca “Avrasyacılık” fikrini işlemesinin seçimlerin sonucunda oluşabilecek olumsuz süreçlerde Rusya’nın desteğini alma amacı taşıdığı yorumları yapıldı. Seçimin ardından elektronik seçim sandıkları sonuçları ve sonra elle yapılan sayım sonuçları arasında büyük farklılıklar ortaya çıktı. Muhalefet partileri “seçimin kanun ve kurallara uygun olarak gerçekleştirilmediğini ve seçim sonucunu tanımadıklarını” <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODQ2ZjhjMzFmM2VjMDAwNzU0Y2RkMyZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5hYS5jb20udHIlMjUyRnRyJTI1MkZhbmFsaXolMjUyRmtpcmdpemlzdGFuZGFraS1zZWNpbS1iZWtsZW5lbmRlbi1jb2stZGFoYS1idXl1ay1iaXItZGVnaXNpbWUteW9sLWFjYWJpbGlyJTI1MkYxOTk4NDE0"">açıkladı.</a> &nbsp;</li><li>Protestolar:&nbsp;Açıklanan seçim sonucunu protesto etmek isteyen binlerce gösterici, muhalefetin ortak çağrısı üzerine Cumhurbaşkanlığı Sarayı ve içerisinde yer alan parlamentoyu 7 saat süren arbedenin ardından işgal etti. Daha sonra da siyasi mahkûmların kaldığı cezaevine doğru hareket eden göstericiler, eski Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev'i cezaevinden çıkardı. Başka siyasi suçlular da cezaevinden salıverildi. Atambayev'e ait Aprel adlı televizyon kanalı bir yıl aradan sonra yeniden yayına geçerken Cumhurbaşkanı Ceenbekov olayı “iktidarı ele geçirme çabası” olarak <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODQ2ZjhjMzFmM2VjMDAwNzU0Y2RkMyZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5hYS5jb20udHIlMjUyRnRyJTI1MkZkdW55YSUyNTJGa2lyZ2l6aXN0YW5kYS1wcm90ZXN0b2xhci1kZXZhbS1lZGl5b3IlMjUyRjE5OTgxNzE="">yorumladı.</a> Ayrıca, Soçi’de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüşerek Rusya’nın desteğini almaya yönelik bir <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODQ2ZjhjMzFmM2VjMDAwNzU0Y2RkMyZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5hYS5jb20udHIlMjUyRnRyJTI1MkZhbmFsaXolMjUyRmtpcmdpemlzdGFuZGFraS1zZWNpbS1iZWtsZW5lbmRlbi1jb2stZGFoYS1idXl1ay1iaXItZGVnaXNpbWUteW9sLWFjYWJpbGlyJTI1MkYxOTk4NDE0"">hamle yaptı.</a> Göstericilerle polis arasında yaşanan çatışmalarda bir kişi hayatını kaybederken aralarında çok sayıda polisin de olduğu 590 kişi yaralandı. &nbsp;</li><li>Seçim iptali:&nbsp;Fransa merkezli haber ajansı AFP; Merkez Seçim Kurulu'nun, Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov'a yakın partilerin "kitlesel oy satın alma kampanyalarıyla" büyük bir galibiyet aldığını tespit ettiğini öne sürdü. Merkez Seçim Komisyonu, 4 Ekim'de yapılan parlamento seçim sonuçlarını dea iptal etti ve ülkede geçici hükümet kuruldu. Ülkenin Türkiye Büyükelçisi Kubanıçbek Ömüraliyev seçimlerin ihlaller dolayısıyla iptal edildiğini ve 30 gün içinde yeniden seçime gidileceğini duyurdu. Durumun kontrol altına alınması ve hükümetin istifasının talep edilmesi için birçok siyasetçi bir araya gelerek Koordinasyon Kurulu oluşturdu. &nbsp;</li><li>Suikast girişimi ve tutuklama:&nbsp;Destekçileri tarafından hapisten çıkartılan eski Cumhurbaşkanı Atambayev, katıldığı muhalif gösteri sonrasında silahlı suikast girişimine <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODQ2ZjhjMzFmM2VjMDAwNzU0Y2RkMyZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5zb3pjdS5jb20udHIlMjUyRjIwMjAlMjUyRmR1bnlhJTI1MkZraXJnaXppc3RhbmRhLXRhbnNpeW9uLXl1a3NlbGl5b3ItZXNraS1jdW1odXJiYXNrYW5pbmEtc3Vpa2FzdC1naXJpc2ltaS02MDc0MjQ4JTI1MkY="">uğradı.</a> Atambayev yara almadan kurtulsa da daha sonra güvenlik güçleri tarafından yeniden tutuklanarak cezaevine gönderildi. Muhalif gösterilerinin devam etmesi üzerine de dün başkent Bişkek’te yeniden Olağanüstü Hâl ilan edildi ve ordu birlikleri şehre konuşlandırıldı. &nbsp;</li><li>Sonuç:&nbsp;Prof. Dr. Kürşad&nbsp;Zorlu; kurumsallaşamayan siyasal, ekonomik ve hukuki sistem sebebiyle Kırgızistan’da istikrar sağlanamadığını ve uluslararası aktörlerin ülkeyi konuşlanma alanı olarak görmesinin, gelir adaletsizliğinin, tarihsel Kuzey-Güney çekişmesinin de çatışmaları alevlendirdiğini iddia ediyor. Prof. Dr. Zorlu’ya göre seçimlerin yenilenmesini sağlayan protestolar, orta vadede mevcut Cumhurbaşkanının da yönetimde kalmasına imkân <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODQ2ZjhjMzFmM2VjMDAwNzU0Y2RkMyZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWVjMTYzZDBhMmJhMTAyMDgwYTQzOWYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5taWxsaXlldC5jb20udHIlMjUyRmR1bnlhJTI1MkZraXJnaXppc3RhbmRhLW5lbGVyLW9sdXlvci02MzI3MDc0"">vermeyecek.</a> Kırgızistan, muhtemelen bir süre daha siyasi istikrarına kavuşamamış bir ülke olarak kalacak.</li></ul>

Aposto Gündem

Kırgızistan, protestolar üzerine iptal edilen seçimler sonrasında bir kez daha siyasi istikrarsızlığa sürüklendi. 

Kırgızistan'da neler oluyor? 

• Kırgızistan Merkez Seçim Komisyonu, 4 Ekim'de yapılan parlamento seçiminin sonuçlarını iptal etti. Seçim sonucunu tanımayan muhalif göstericilerin kamu binalarını işgal etme eylemlerinin devam ettiği <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmN2M5OGE4MTA3NDVhMDAwNzUxYTg0YiZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ0ci5ldXJvbmV3cy5jb20lMjUyRjIwMjAlMjUyRjEwJTI1MkYwNiUyNTJGay1yZy16aXN0YW4tbWVya2V6LXNlY2ltLWtvbWlzeW9udS00LWVraW0tZGUteWFwLWxhbi1wYXJsYW1lbnRvLXNlY2ltaW5pbi1zb251Y2xhci1uLWlwdGFs"">öğrenildi.</a> Fransa merkezli haber ajansı AFP, Merkez Seçim Kurulu'nun, Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov'a yakın partilerin, "kitlesel oy satın alma kampanyaları" ile büyük bir galibiyet aldığını tespit ettiğini öne sürdü.<ul><li>Arka plan: Ülkedeki 16 partiden sadece 4'ünün %7'lik seçim barajını aştığının ve bunlardan ikisinin Cumhurbaşkanı Ceenbekov'a çok yakın olan iki parti olduğunun açıklanmasının ardından başlayan ve Cumhurbaşkanı'nın istifasının talep edildiği gösterilere binlerce insan katılmış, birçok bina ateşe verilmişti.</li></ul>

Sooronbay Ceenbekov ile ilgili hikayeler