1971 yılının ilk günleri. Takvim yaprakları 21 Ocak’ı gösteriyor. Brezilya’da 1964 askerî darbesi sonrası milletvekilliği görevinden el çektirilen Rubens Paiva, inşaat mühendisi olarak hayatına devam ederken ailesiyle birlikte yaşadığı Rio de Janeiro’daki evinin kapısını askerî polis çalıyor. Niyetleri Paiva’yı tutuklamak ama tutuklama kararları yok. Merkeze götürüp ifadesini almak istiyorlar. Paiva zorluk çıkarmıyor, yatak odasına gidiyor, takım elbisesini giyiyor, kravatını takıyor ve yüzünde kocaman bir gülümsemeyle çocuklarına geleceğini söylüyor. Fakat o an, çocukların babalarını son görüşü oluyor. 41 yaşındaki Paiva işkencede öldürülüyor. Brezilya’daki cunta yönetimi ise Paiva’nın değil öldürüldüğünü, gözaltına alındığını bile kabul etmiyor.&nbsp;Gerçekler, o günlerde kocası gibi gözaltına alınıp işkence gören karısı Eunice’in 43 yıl süren mücadelesi sonucu ortaya çıktı. 2014’ün Şubat ayında, dikta döneminde ülkedeki insan hakları ihlallerini araştıran Ulusal Gerçek Komisyonu, Rubens Paiva'nın işkencede öldürüldüğünü açıkladı. Bedenine hiçbir zaman ulaşılamadı. Birkaç kere farklı yerlere gömülüp çıkarıldıktan sonra Paiva'nın okyanusa atıldığı da yıllar sonra öğrenildi. Rubens Paiva, Brezilya’da zorla kaybedilenlerin simgelerinden biri oldu.<img src="https://images.aposto.com/2025/1/5/1740721112596.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Davut’un babası Abdülaziz Altınkaynak<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Davut 12 yaşındaydı</h2>1995’in son günleri. Günlerden 2 Kasım. 12 yaşındaki Davut Altınkaynak, Mardin Dargeçit’te gözaltına alınıyor. Onu en son, Mardin Jandarma Komutanlığı’nda oğlu gibi gözaltında tutulan annesi görüyor. Davut, Filistin askısındayken annesini görünce su istiyor. Ne komutanlıktakiler su veriyor ne de annenin oğluna su vermesine izin veriliyor. Davut’u bir daha gören olmuyor.&nbsp;2016’da Mardin’de bir kuyuda bulundu Davut’tan arta kalanlar. Babası Abdülaziz Altınkaynak, kendi elleriyle çıkardı oğlunun kemiklerini. 12 yaşında canlı girdiği Mardin Jandarma Komutanlığı’nda ne oldu, komutanlığın dışındaki bir kuyuya nasıl atıldı, öğrenilemedi.&nbsp;Hiç fotoğrafı yoktu Davut’un. Ama akrabalarının birinde 10 yaşında çekilmiş bir fotoğrafı bulundu. O tek fotoğraf yaşadığının ispatı gibiydi. Ailesi o tek fotoğrafla yıllarca Galatasaray Meydanı’nda Davut’un zorla kaybedildiğini haykırdı.<img src="https://images.aposto.com/2025/1/5/1740721482006.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.88" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">I’m Still Here | Kaynak: Sony Filmleri Türkiye<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Oscar’da bir zorla kaybedilme hikayesi: 'Hâlâ Buradayım'</h2>Brezilya ve Türkiye, birbirine çok uzak iki ülke ama Brezilya’dan Rubens Paiva’nın ve Türkiye’den Davut Altınkaynak’ın hikayeleri çok benzer. Ve biz onların hikayesini iki film sayesinde öğrendik.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Rubens Paiva’nın ve ailesinin yaşadıklarını anlatan Hâlâ Buradayım / I'm Still Here bugün vizyona girdi. Walter Salles’in yönettiği film, En İyi Film, En İyi Uluslararası Film ve En İyi Kadın Oyuncu (Fernanda Torres) dallarında da Oscar’a aday. &nbsp;</li></ul>Yönetmen Salles, Rubens Paiva’yı kanlı canlı görenlerden. Çünkü o, çocukluk günlerinin "Rubens Amca"sı. Paiva’nın oğlu Marcelo Rubens Paiva ile yönetmen Walter Salles çocukluk arkadaşı. Hatta Rubens Paiva’nın, hem oğlunu hem de Salles’ı bir gösteriye götürmüşlüğü bile var.&nbsp;Walter Salles, Marcelo Rubens Paiva’nın babasının zorla kaybedilmesi üzerine yazdığı kitabı okuduktan sonra Hâlâ Buradaydım filmini çekmeye karar veriyor. Ailenin yaşadıkları ve özellikle anne Eunice’in mücadelesi üzerine kuruyor filmin hikayesini. Film geçen yıl Venedik Film Festivali’nde dünya prömiyerini yaptı ve festivalden En İyi Senaryo ödülü ile döndü. Sonra başka festivallerden davet aldı. Nihayetinde Oscar potasına kadar girdi. Alır mı Oscar’ı derseniz, şansı var!<img src="https://images.aposto.com/2025/1/5/1740721200853.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Rubens Paiva ve Davut<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">'Dargeçit' SİYAD 57. Türkiye Sineması Ödülleri’ne aday</h2>Davut Altınkaynak’ın öyküsü ise Berke Baş’ın çektiği Dargeçit belgeselinde anlatılıyor. Yönetmen Baş, belgeselde 1995’te Davut’la birlikte gözaltına alınan ve zorla kaybedilen yedi kişiyle ilgili ancak 2009’da başlatılan soruşturma sonucu 2014’te açılan mahkemenin duruşmaları takip ediyor. Davut’un ve diğer zorla kaybedilen insanların hikayesini böylece öğreniyoruz.&nbsp;Davut’un babası Abdülaziz Altınkaynak oğlu için “Efendi, saygılı, kimseye zararı olmayan bir çocuktu. Okumaya meyilli olduğu için erken yaşta okula gönderdik. Okul zamanları dışında da çobanlık yapıyordu” diyor. Zaten çobanlık yaptığı bir gün gözaltına alınıyor. Rubens Paiva olayından farklı olarak Davut’un gözaltında alındığı kabul ediliyor ama serbest bırakıldığı söyleniyor.&nbsp;Dargeçit belgeseli prömiyerini geçen yıl 43. İstanbul Film Festivali’nde yaptı ve festivalden En İyi Belgesel ödülü aldı. Birçok festivalde gösterildiği gibi farklı şehirlerde özel gösterimlerle seyirci karşısına çıktı. Şimdilerde 10 Mart’ta açıklanacak SİYAD 57. Türkiye Sineması Ödülleri’nde En İyi Belgesel kategorisinde aday.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/1/5/1740721246041.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.83" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">I’m Still Here’da Rubens Paiva’nın eşi Eunice’i canlandıran Fernanda Torres, En İyi Kadın Oyuncu kategorisinde Oscar adayı. | Kaynak: Sony Filmleri Türkiye<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Aileler için hep kapı duvar</h2>İki zorla kaybedilme vakasının birçok ortak noktası&nbsp;var. Rubens Paiva’nın eşi Eunice, hukuk okuyup avukat olduktan sonra, ülkesinde kocasının kaybolmasının hükümet tarafından araştırılması için defalarca Yüksek Askerî Mahkeme'ye ve İnsan Hakları Savunma Konseyi'ne başvursa da yıllarca sonuç alamıyor.&nbsp;Davut’un babası da 1995’ten beri kapı kapı dolaştığını anlatıyor belgeselde:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Devlete gidiyoruz yok, savcılığa gidiyoruz yok. Mardin Cumhuriyet Savcılığı’na üç dilekçe verdim. Savcı bey ‘Bir şey yapamam’ dedi.”</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sorumlu görülenler askerler</h2>Bir başka ortak nokta ise zorla kaybetmelerden sorumlu görülenlerin durumu. Rubens Paiva’nın öldürülmesinden, işkence gördüğü merkezin komutanı Tuğgeneral João Paulo Burnier sorumlu tutuluyor. Burnier herhangi biri değil, 1964 askerî darbesini destekleyen önemli subaylardan. Dikta döneminde de uzun yıllar orduda üst düzey görev yapmış bir zat. Siyasete atılmadı ama ülkedeki önemli karar vericilerden biri oldu. Lakin başka bir asker Tuğgeneral Eduardo Gomes, Brezilya cumhurbaşkanına yazdığı mektupta onun hakkında şöyle diyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Brezilya'yı komünist tehlikeden koruma bahanesiyle sapkın ve kana susamış içgüdülerden ilham alan akıl hastası bir kişi.”</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2025/1/5/1740721228084.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.80" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yargılandılar, beraat ettiler, siyasete atıldılar</h2>Davut ve diğer yedi kişinin zorla kaybedilmesinin sorumlu olarak dönemin Mardin Jandarma Tabur Komutanı Hurşit İmren, Dargeçit İlçe Jandarma Komutanı Mehmet Tire yargılandı. Fakat mahkeme “Atılı suçları kanuni tanıma uygun şekilde işlediklerini tereddütsüz ortaya koyabilecek nitelikte somut, kesin, inandırıcı delil elde edilemediği” gerekçesiyle sanıkların beraatine karar verdi.&nbsp;Tire ve İmren emekli olduktan sonra siyasete girdiler. Tire, Demokrat Parti’den Bodrum Gümüşlük Belediye Başkanı seçildi. Sonra AK Parti’ye geçti. 2015 Genel Seçimleri’nde Muğla’dan AK Parti milletvekili adayı oldu. Hurşit İmren ise CHP’den siyasete girdi. 2007 Genel Seçimleri’nde Sivas’ta CHP’nin milletvekili adaylarındandı. Milletvekili seçilemedi ama 2009’da Çepni Belediye Başkanı seçildi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İnsanlığa karşı işlenmiş bir suç </h2>Uluslararası hukuka göre zorla kaybetme, insanlığa karşı suç olarak kabul edilen bir uygulama. Yurttaşların yasal hakları askıya alındığı için gözaltında kaybediliyorlar&nbsp;ve akıbetleri meçhul bırakılıyor. Ve zorla kaybedilenlerin aileleri yıllarca sürecek bir psikolojik işkenceye maruz kalıyor. &nbsp;Brezilya ve Türkiye, birbirine çok uzak iki ülke. İki film var karşımızda ve dünyanın bir ucunda babasız bir evlat, başka bir ucundaysa evlatsız bir babayı izliyoruz. Ama acının tarifi aynı.

Duende

Brezilya ve Türkiye birbirine çok uzak iki ülke. Ama Oscar adayı “Hâlâ Buradayım” ve 2024 yapımı "Dargeçit" bu iki ülkenin ortaklaştığı acılar üzerinden aradaki mesafeyi kapatıyor. Brezilya’da 1971’de zorla kaybedilen 41 yaşındaki Rubens Paiva'nın ve ailesinin yıllar süren mücadelesi, Mardin'de kaybedilen küçük Davut ve ailesinin öyküsüyle neredeyse aynı.

Ulusal Gerçek Komisyonu ile ilgili hikayeler