Çocukluğu ve ilk gençliği 80’lerin ve 90’ların İstanbul’unda geçen Delal Arya, çocuk kitapları ve gezi yazarı. Can Çocuk’tan çıkan Pera Günlükleri, Yedi Denizlerde ve Öteden Beri adlı fantastik macera dizisi kitaplarıyla tanıdığımız Delal, Afrika’ya giden bir konteyner gemisi veya vahşi hayvanlarla dolu, karlı bir ormanın içindeki kulübe gibi egzotik yerlerde yazmayı sevse de, şu anda eşi ve ikizleriyle birlikte Kuzey Amerika’da yaşıyor.Eksi 40’ları bulan soğuğuyla meşhur Minnessota’ya bağlanıp Delal ile çocuklar için kaleme aldığı kitaplarını ama en çok &nbsp;fantastik edebiyatının hammaddesini oluşturduğunu söylediği, bir zamanların İstanbul’unu konuştuk:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“İstanbul zihnimin içinde, büyüklü küçüklü çekmecelere bölünmüş hâlde bekliyor.”</blockquote>Delal çocukluğunun bir kısmının gemilerde, kaptanlık yapan babanla okyanusları dolaşarak geçtiği, denizlerde yaşadığın maceraların ve uzak ülkelerin atmosferinin seni derinden etkilediği yazar özgeçmişinde yer alıyor. Ama hatırasını içinde, pamuklara sararak taşıdığın alemin, bir zamanların İstanbul’u olduğunu biliyorum. Sen nasıl bir İstanbul’da büyüdün? Bana biraz o zamanlarki çocuk Delal’e büyülü gelen atmosferini anlatır mısın?Uykusuz, hafızasını yarı yarıya yitirmiş, rüya sahnelerini andıran bir İstanbul’da büyüdüm. Her zaman yürüdüğünüz yolu değiştirip başka bir sokağa saptığınızda, kendinizi gidenin bir daha dönmediği bambaşka alemlerde bulacakmışsınız gibi hissettiren bir hayaller şehrinde. Bir yanda Galata’nın gayrimüslimlerden kalma terk edilmiş apartmanlarının o ihtişamlı hayaletleri, Bizans’ın yerin dibine gömülmüş sarayları, içine göçmüş köşkler, diğer yanda gecekondu mahalleleri ve betonarme bir çürümüşlük. Ama nasıl oluyorsa hepsi dinlediğimiz şarkıların, izlediğimiz Türk filmlerinin, televizyon programlarının, haber bültenlerinin gündelik temsil biçimleri altında birbirine eklemlenmiş ve kültürel hafızamızı oluşturmuştu. Her birinin hikayesi bir yerde ötekine bağlanabiliyordu. Bir simyacının elinden çıkmış, gelmiş geçmiş en alaşımlı şehirdi belki de. Koskoca, minibüs ışıklandırmalı, alevli meyveli, piyanist şantörlü bir felsefe taşıydı.Erenköy’deki sıradan apartman dairelerinden birinde yaşarken, sıradan şeylerin içlerinde gizemler barındırdığına kafayı takmıştım. Şehir gündelik hayatın içine sıkışıp kalmış küçük mekanlarda şekilleniyordu. Rafların üstünüze yıkılmasına ramak kaldığı kırtasiyecilerde, pasajların en dibindeki floresan lambalarla aydınlanan terzi atölyelerinde, bütün dileklerinizi bir profiterole dönüştürebilen pastanelerde, büyü sözcüklerine benzeyen isimleriyle manifaturacılar ve tuhafiyecilerde, kalabalık, çay ve toz kokan kitabevlerinde, asansörü olmayan asansör boşluklarında … En çok da her biri zamanın aşındırıcı etkisine teslim olmuş çocukluğumun muhteşem sinema salonlarında - Atlas, Reks, Emek, Alkazar, Fitaş... Hatta belki de okulun sadece tek bir penceresinden baktığında, o da parmaklarının ucunda durursan görebileceğin duvarlarla çevrili gizli bahçeler ve terk edilmiş Fransız Manastırları’nda.Bütün bu saydıklarım ve daha başka birçokları benim gözümde başka alemlere açılan büyülü geçitler gibiydi. İçlerinde büyük bir sırra dair ipuçları barındırdıklarına inanırdım. Tüm şehir yok oluşun kıyısındaydı ama sonsuza dek yaşamakla lanetlenmişti. Dolayısıyla içindeki yerler ve bazı kişilikler birer kara deliğe dönüşmüş, gerçek dünyayla öteki alemler arasında mekik dokuyorlardı.Şehrin seni büyüleyip büyütmesi ile kitaplarında yarattığın fantastik dünya arasındaki köprüyü konuşalım istiyorum. Hangi kitaplarına çocukluğunun İstanbul’u ilham verdi? Bu ilhamı nasıl işliyorsun?Düşününce daha iyi anlıyorum; aslında Alaaddin’in cini gibi bir lambanın içinde saklıyorum ben içinde büyüdüğüm İstanbul’u. Ve Alaaddin’in cini gibi o da pirinçten bir iğneyle ince ince işlenmiş dantel örtüler gibi hayallerimi dokuyor. Gerçekte değil, ama kitaplarımda.Beş kitaplık Pera Günlükleri ve iki kitaplık Öteden Beri serileri İstanbul’da geçiyor. İki seride de bana ilham veren şeyleri, mesela lodos rüzgarını, vapurları, çarşıların ve pasajların dibindeki dükkanları, çayhaneleri, Tatavla’nın sokaklarını, Galata’nın apartmanlarını; içlerinde kimsenin görmediği sırların saklı olduğu esrarengiz yerlere dönüştürdüm. Dokunduğunda Bomonti’de bir apartmandaki Ladino konuşan yaşlı komşumun dantel örtüleri gibi hissettirsin istedim. Ağzını açtığında Müjde Ar gibi konuşsun, misafirliğe gittiğimizde kristal kasede sunulan göz alıcı renklerdeki lokumlar gibi bir tadı olsun.Sırf bu hisleri yakalayabilmek için başkahramanlarımı içinde büyüdüğüm şehrin elementleriyle yarattım: Kanatları sisten ve dantelden, pulları Marmara Denizi’nin renginde bir kız ejderha ve kalbi erguvan ağacına dönüşen bir çocuk.Öteden Beri serisindeki şehir ise çok daha kişisel bir İstanbul’du benim için. 80’ler ve 90’ların İstanbulu perilerle insanların bir arada yaşadığı bir şehir olsa neye benzerdi diye hayal ettiğim bir yerdi. Sonunda ilkel bir ormanın yuttuğu, peri mahallelerinin olduğu, şamanların ve irili ufaklı tanrı ve tanrıçaların yaşadığı bir şehir hâline geldi. Balat’ta ha yıkıldı ha yıkılacak bir köşkte yaşayan haminne kocaperiler, tuhafiyeci cüceler, profiterol yapan gulyabaniler, kafasına martı ve güvercin tüyleri takan İstanbul şamanları, lüferleri şövalyelere dönüştüren Boğa çocuklar… Ama Öteden Beri’nin en can alıcı sahnesi, bence yağmur altında, yosunların ve sarmaşıkların sardığı Karaköy’deki Ömer Abed Han’dan kaçan, kitabın ana kahramanı Çay’ın neon ışıkları altındaki görüntüsüydü. Hikayeyi ilk bu sahneyle hayal etmiştim. Sonra, ilkel bir canavar gibi zihnimde dallanıp budaklandı. Bir yanda şehri saran vahşi bir orman, öte yanda hâlâ dükkan tabelalarında yanan gazlı neon ışıkları… Neon, bana kalırsa, 80’ler ve 90’lar İstanbul’una görsel kimlik kazandıran elementlerden biriydi. Neon ışıklı tabelaların arkasındaki boşluk ve karanlık, şehre daha yabani, ona daha çok yakışan bir atmosfer katıyordu.<img src="https://images.aposto.com/2025/7/5/1755262525837.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="2.62" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Beyoğlu’nun terk edilmiş apartmanları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Komodo merdivenleri, Baylan ve İnci pastaneleri, Kadıköy vapuru, Yıldız Korusu… Bu isimler senin için mekandan çok daha fazlasına denk düşüyor. Biraz hatıralar ve şehir konuşalım mı?Gece uyku tutmadığında bazen hayatımın bir dönemine geri dönüp o zamanı tekrar yaşıyorum. Garip, çünkü hayal kurmuyorum artık onu fark ettim. Onun yerine vapura binmeden önce Karaköy'deki Baylan’da kup griye yiyorum mesela. Beş-altı yaşındayım. Rugan ayakkabılarımın siyah beyaz karolu zemin taşları üstündeki görüntüsüne bakıyorum. Tabureye oturup mermer masaya çenemi dayıyorum. Garson kedi dilli, yanmış şekerli iki tane kup griye getirip koyuyor önümüze. Bazen de İnci'nin profiterolünü yemeye gidiyorum. Bir hayalden çok daha güzelmiş anılarım diye düşünüyorum. Gittiğimiz yerlerin, yediğimiz şeylerin kutsal bir tarafı varmış. Sanki büyülü bir dünyaya aitlermiş ama gerçek dünyada da biz hayal kurmaya devam edebilelim diye bayii açmışlar. Bazen de anılarımda sarı külüstür vosvosumuzla Yıldız Korusu'na veya Hidiv Kasrı’na gidiyorum. Korunun içindeki o terk edilmiş sarayların etrafında, sarmaşıkların sardığı salınan ağaçların arasında, yosun tutmuş taş merdivenlerde koşup kaybolduğumu düşünüyorum. Beyaz dökme demirden masalar ve sandalyelerde kekler yiyip limonatalar içiyorum. Periler Diyarı gibiydi o bahçeler. Ağaçlar, çiçekler öyle narin, öyle kadimlerdi ki, sanki sadece masallar dinleyerek ve kanun sesleriyle oluşmuşlardı. Sonra vapurlar. Hele hele de lisedeyken sabahları binip okula gittiğimiz 07.15 vapuru. İçi Kadıköy’den Galata’daki, Beyoğlu’ndaki okullarına giden öğrencilerle dolu olurdu. Bazıları birbiri üstüne devrilerek uyur, bazıları yapmayı unuttuğu ödevi arkadaşının defterinden kopya ederdi. O zaman bile bayağı tanınan Mor ve Ötesi’nin iki üyesi önümdeki koltukta otururdu. Ama herkesin onları tanımasının o vapurda hiçbir önemi yoktu. Orada herkes öğrenciydi, sıradandı ve İstanbul’da sıradan olan her şey gibi aslında çok büyülüydü.İstanbul’dan Kuzey Amerika’ya taşındıktan sonra bu hatırlarla olan ilişkinin değiştiğini tahmin ediyorum. Bu göçmenlik sürecinin yazarlığını nasıl etkilediğinden biraz bahseder misin?İstanbul’da kalsaydım ben de o eski, kararmış, ahşap köşkler gibi içime göçerdim. Genelde benim gibi hayallerde yaşayan insanlarda öyle olur. Bir anda kötümser insanlara dönüşürler. Sabahlıkla misafirleri karşılayıp incecik porselenlerde çay ve hanımeli bisküvisi ikram ederler. Belki de böylesi daha iyi olurdu, eninde sonunda şehrin o kaçık ruhlarına karışırdım.En nihayetinde ben içeri göçmek yerine dışarı göçtüm. İkinci bin yılın öncesi İstanbulumu da büyülü bir lambaya sokuşturup yanımda getirdim. Şimdi her gün kapıdan adımımı atıp içinde büyüdüğüm ama hiç tanıyamadığım, restorasyon perdelerinin ardında kalmış, terk edilmiş apartmanları rezidanslara dönüştürülmüş, koca mahalleleri kentsel değişime verilmiş bir şehrin sokaklarında yürümek yerine, her sabah lambamı ovalayıp hatıralarımı geri çağırıyorum. Ölümünü ertelemek için her gece bir masal anlatan Şehrazat gibi ben de Kuzey Amerika’nın en soğuk şehirlerinden birindeki evimde, uzakta olmanın o yoğun kederiyle başa çıkmak için İstanbul’u hikayelere dönüştürüyorum.Vapurlar, Marmara Denizi’ndeki kimsenin bilmediği bir adaya yolcu taşıyan efsanevi Kara Vapur oluyor, Galata’nın eski apartmanları, Pleizade Konağı adında, labirentimsi koridorlar ve ağaçların istilası altında, terk edilmiş bir malikaneye dönüşüyor. Tramvaylar çanlarını çalarak büyülü bir ormanın içinden geçip gidiyor, sinema salonları içlerinde masallara açılan geçitler barındırıyor, Tatavla’da periler bir karnaval düzenliyor.İtalyan çocukların kaldığı bir yetimhaneden devşirilmiş orta okulun en üst katındaki Haliç manzaralı resim atölyesinde Sertab Erener’in Masal şarkısını dinleyerek resimler yapan on üç yaşındaki hâlimi hatırlıyorum. Sonra kalkıp kitabımın aynı yaşlardaki kahramanımı perilerle insanların yaşadığı masalsı İstanbul’un kraliçesi yapıveriyorum. Çünkü göçmenlik insana bu laubaliliği veriyor. Küçük kızların bile İstanbul’un tahtına oturabildiği bir laubalilik.Ben de çocukluğunun Ankarası'nı ve gençliğinin İstanbulu'nu kaybetmiş ve onca başka kayıplarla yıllarca devam ettikten sonra yılıp çocuğuyla Türkiye’den göç etmiş bir anneyim. Benim kızım hiç Sezen Aksu şarkısı bilmiyor mesela. Mekanlar da ya fiziki olarak yok oldukları ya da orada olsalar da zombileştikleri için kızımı büyüleyip, kendilerine çekmiyorlar. İçimizdeki çekmecelere kokulu sabunlarla koyduğumuz, senin deyiminde “gözümüz gibi baktığımız bu geçmişi” çocuklara nasıl geçireceğiniz Delal?Öteden Beri serisinin iki kitabı, Gözcü Kulesi’nde ve Mavi Lambalı Otel’de paragraf başlarına şarkı sözleri, şiirler, eski Türk filmlerinden replikler koymuştum. Sezen Aksu’nun, Ferdi Özbeğen’in, Duman’ın, Yeni Türkü’nün, Barış Manço’nun şarkıları, Ahmet Hamdi Tanpınar’dan alıntılar, Atıf Yılmaz filmlerinden replikler… Bütün bunlar benim geçmişimle kitabın kurgu dünyası arasında kurduğum köprüydü aslında. Bunu yaparken bazı meraklı çocuklar da o köprüyü kurmaya çalışırlar, ipuçlarının izinden giderler, daha önce görmedikleri ve hissetmedikleri bir duyguyla karşılaşırlar ve bir süre orada kalırlar diye umut ettim. Dolayısıyla gözümüz gibi baktığımız bu geçmiş, karanlık bir ormanın derinliklerinde kalmış bir cadı kulübesi artık. Çocukları oraya çekmek için etrafa birkaç ekmek kırıntısı serpmek gerek. Gerisi kendiliğinden gelecektir. Ne de olsa hiçbir çocuk iyi hikayelere, hayal gücüne, görünenin ardındaki gizemlere hayır demez ve cadı kulübesine -onu önce yemek şartıyla- adım atar.

Duende

Çocukluğu ve ilk gençliği 80’lerin ve 90’ların İstanbul’unda geçen Delal Arya, çocuk kitapları ve gezi yazarı. Delal ile çocuklar için kaleme aldığı kitaplarını ama en çok  fantastik edebiyatının hammaddesini oluşturduğunu söylediği, bir zamanların İstanbulu'nu konuştuk.

Yedi Denizlerde ile ilgili hikayeler