Üretken yapay zekâ teknolojileri ve gazetecilik arasındaki ilişkiye dair tartışmalar hızını hiç kaybetmeden devam ediyor. Teknoloji geliştikçe ve yaygınlaştıkça da bu tartışmaları sürdürmeye devam edeceğimizden şüphem yok. Ancak bugün tartışmaya biraz daha farklı bir yerden, teknolojiye karşı gazeteciliği ve gazetecileri nasıl konumlandırdığımız üzerinden bakmak istiyorum.Bu konuyu ele almak istememin temel sebebi ise genel olarak bu tartışmalarda bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde teknolojik determinizm yaklaşımıyla hareket edildiğini gözlemlemem. Teknoloji karşısında herkesin —ve doğal olarak gazetecilerin de— çaresiz olduğu ve o nasıl ilerlerse ona göre yol çizilmesi gerektiği düşünülüyor. Teknolojiyle daha aktif ve sınırları bizim belirlediğimiz türde bir ilişki kurmak mümkün değilmiş gibi yaklaşan kişi sayısı çok fazla.Yapay zekâya net bir şekilde karşı çıkanlar da, onu sonuna kadar benimsemek gerektiğini düşünenler de aslında bu histen hareket ediyorlar. Bu teknolojiyle olan ilişkinin sınırlarını kendilerinin çizebileceği ya da onun nasıl gelişeceğine ve sektörlerine gireceğine yön verebilecekleri ihtimali akıllarına bile gelmiyor. Durum böyle olunca da bu teknolojiyi doğru bir şekilde anlamak ve değerlendirmek de pek mümkün olmuyor.Çoğu zaman gazetecilik ve yapay zekâ arasındaki dinamiklerde tüketici perspektifinin hakim olması da bunun bir diğer sonucu. Ya konuya YZ ile üretilen içeriklerin sebep olacağı riskler üzerinden bakılıyor ya da işin gazeteci tarafında gazetecilerin bu şirketlerin ürettiği araçları nasıl kullanabileceği konuşuluyor. Her iki durumda da tamamen pasif ve savunmacı bir pozisyon söz konusu. Bu teknolojinin nasıl gazetecilerin ihtiyaçlarına yönelik olarak geliştirilebileceği veya bunlarla nasıl daha gazetecilerin isteyebileceği şeylerin üretilebileceği nadiren tartışma konusu oluyor.&nbsp;Oysa bunun tam tersi bir pozisyon alınması lazım. Diğer birçok sektör ve bilimsel alanda bu teknolojiyi kendileri için kullanışlı hâle getirmek adına özel çalışmalar yürütülürken, medya ve gazetecilik sektörlerinin bu kadar pasif bir rolü benimsemesi hiç mantıklı değil. Özellikle de YZ teknolojilerinin genel kullanıcıya yönelik kısmı <a fr-original-style="" href="https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/generative-ai-and-news-report-2025-how-people-think-about-ais-role-journalism-and-society" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bu sektörlerle iç içe geçmişken</a>, insanlar bunları bilgiye erişmek için bir araç olarak kabul etmeye başlamışken, bilgiyi üretenlerin daha aktif bir rol için çaba göstermesi gerekiyor.Peki bu nasıl mümkün olabilir? En basit örneklerinden birisi <a fr-original-style="" href="https://www.cjr.org/analysis/journalists-need-their-own-benchmark-tests-for-ai-tools.php" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">benchmark testleri</a>. Her yeni yapay zekâ modelinin farklı yeteneklerini ve kapasitesini ölçen testler geliştiriliyor ve bunlar üzerinden modellerin hangi alanda daha etkili ve başarılı olduğunu <a fr-original-style="" href="https://lmarena.ai/leaderboard" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görme fırsatımız oluyor</a>. Genel yetenek testlerinin yanı sıra birçok özel alana ve bilim dalına yönelik testler geliştiriliyor ve aktif bir şekilde kullanılıyor.Peki bugüne kadar neden gazetecilik temelli bir test geliştirilmedi? Hangi modellerin bilgiyi toplama, doğru bir şekilde aktarma ve kaynak gösterme yeteneklerini düzenli olarak test edebileceğimiz ve bu sayede insanlara hangisinin bu tür işlerde daha iyi sonuç verdiğini söyleyebileceğimiz bir test geliştirmek çok iyi bir başlangıç olacaktır. Bu hem teknolojinin sınırlarını göstermek hem de bu modelleri geliştirip daha da az yanlış bilgi ve uydurma kaynak vermeleri için neler yapılabileceğini görmelerini sağlayacaktır. Böylece bu teknolojinin sebep olabileceği zararların da önlenmesine katkı sunulabilir.Bu elbette sadece bir örnek. Teknoloji geliştirme, yapay zekâya sohbet botlarının ötesinde bakıp nasıl kullanılabileceği üzerine kafa yorma, deneysel işler yapma gibi birçok farklı seçenek mevcut. Ancak kesin olan bir şey varsa o da gazeteciliğin bu teknolojiye karşı pasif ve savunmacı bir noktada durmak yerine daha aktif bir pozisyon alması ve onun gelişimini şekillendiren aktörlerden biri olmak için adımlar atması gerektiği. Aksi takdirde yapay zekâ ile olan ilişkisinin sonu şu anda arama motorları ve sosyal medya karşısında düştüğü durumdan farklı olmaz.

n okuyoruz|

Bu teknolojinin tüketicisi olmaktan çıkıp üreticisi de olmak mümkün.

Gazetecilik Yapay Zekâ Karşısında Pasif Kalmamalı

Bu kısımda psikoloji, sosyoloji, felsefe gibi alanlardan çeşitli konulara ilişkin, Nedir? sorusunu soruyoruz. Bu sayıda Determinizm Nedir?&nbsp;sorusuna cevap arayacağız.Hem çok kolay, hem de dallanıp budaklanarak bizi, Dünya aslında yuvarlak mıydı? Sorusuna getirebilecek bir kavramdan bahsediyoruz aslında determinizm dediğimizde. Mümkün olduğunca basitleştirebilir miyiz bir bakalım.Qxford sözlüğünden faydalandığımızda, determinizm kavramını kısaca şöyle tanımlayabiliriz: Determinizm, insanların neye benzeyeceklerini veya nasıl davranacaklarını seçmekte özgür olmadıkları inancıdır, çünkü bu şeylere çevreleri ve üzerinde hiçbir kontrolleri olmayan diğer şeyler tarafından karar verilmektedir.&nbsp;Bu noktada determinizm için, olup bitmekte olan her şeyin, aslında önceden var olan nedenlerle belirlenmiş olduğuna dair bir inanç olduğunu söylemek mümkün. Hemen aklınıza kadercilik gelmesin (benim geliyor), orada da bambaşka denklemler mevcut.&nbsp;Tüm olayların tamamen önceden var olan nedenlerce belirlendiği fikri ahlaki seçimler için de geçerli görülüyor bu teoride. Yani şu ana kadar her ne yaptıysam, aslında başka türlü yapamazdım. Kulağa biraz çılgınca geliyor. Düşünsenize, evren tamamen rasyonel, her bir taşın, hangi taşın üzerine geleceğinin bilgisi aslında önceden mevcut.&nbsp;Determinizm teorisinin formülasyonu 18. yüzyılda Pierre-Simon (Marquis de) Laplace tarafından gerçekleştirilmiş. Buna göre, evrenin şimdiki durumu, önceki durumunun sonucu ve onu takip eden durumun nedenidir. “Laplace’ın Şeytanı” ismiyle anılan ünlü teorem şu şekildedir:&nbsp;"Evrenin şimdiki durumunu, geçmişinin sonucu ve geleceğinin nedeni olarak kabul edebiliriz. Bir an için evrenin tüm güçlerinin ve bunu oluşturan tüm varlıkların konumlarını anlayabilen bir aklın var olduğunu düşünürsek, ve bunun bu verileri inceleyebileceğini de düşünürsek, aynı anda evrendeki en büyük varlıklardan en küçük atomlara kadar her şeyi hesaba katarak bir hesap yaparsa, hiçbir şey belirsiz değildir ve gelecek de, aynı geçmiş gibi, onun gözlerinin önündedir."Burada işte Laplace’ın “Şeytan” tabiri aslında bu her şeyi bilme olasılığına sahip akıl/kişi/şey anlamına gelmektedir.&nbsp;Şimdi, şu anda gelecekte ne olacağını bilmiyoruz gibi görünüyor. Bu yüzden geleceğin kararlaştırılmadığını düşünebiliriz. Ancak belki de belirsizliğimiz geleceğin ucunun açık ve belirsiz olmasından değil, bunun yerine dünyamızı yöneten sebep-sonuç ağları hakkındaki sınırlı insan bilgimizden kaynaklanıyor olabilir mi? Belki de, her şey hakkında mükemmel bilgiye sahip olsaydık ve dünyadaki her küçücük atomun nasıl yapılandırıldığını tam olarak bilseydik, geleceği tamamen tahmin edebilir miydik?Ya da gerçekten eylemlerimiz üzerinde ne kadar söz hakkımız var? Ne yaparsak yapalım, durumun her zaman olduğu gibi, ya da olacağı gibi sonuclanacağı hissine kapılıyor muyuz zaman zaman? Ya da her zaman? Bu kapsamda, determinizmin, yaptıklarımızdan, olandan başka türlü hareket edemeyeceğimizi söylediği için, özgür iradeyi engellediği sonucuna varmanın mümkün olduğu da söylenmektedir. Bunu şimdilik bir köşeye koyup düşünelim. Biraz içimizde determinizm ve algısının yerleşmesine izin verelim. Asla bitmeyecek bir tartışma konusu olan Özgür İrade de başka bir yazımızı şenlendirsin.

determinizm ile ilgili hikayeler