Bu yaz yanıma, ne zamandır okumak istediğim bir kitabı alıp öyle çıktım yola; Johann Hari’den Çalınan Dikkat: Neden Odaklanamıyoruz?. Hari, hayatımıza yön veren temel mekanizmaların yani beynimizin düşünme, karar alma ve odaklanmayla ilgili süreçlerinin işleyişini, nasıl ve neden bozulduklarını, zihnin işleyişine zarar veren faktörlerle bu dikkat dağınıklığı ve stres çağında nasıl başa çıkabileceğimizi, daha da önemlisi neden başa çıkmamız gerektiğini anlatıyor.&nbsp;Genelde böyle konuların, son yıllarda moda olduğu hâliyle bir “kişisel gelişim” kitabı&nbsp;formatında ele alınmasına alışkınız fakat Hari, bu önemli becerilerimizin gerçekte nasıl çalıştıklarını ve “gözetim kapitalizminin” etkileriyle nasıl bozulduklarını, kişisel bir mesele olmaktan çıkarıp toplumsal bağlamına oturtarak yapısal sebepleriyle birlikte çok geniş bir çerçevede ele alıyor. Bu yüzden okurken yavan bir “Başıma bunlar geldi, ben de işte böyle çözüp kişisel geliştim”&nbsp;anlatısına değil, çok akıcı yazılmış derin ve kapsamlı bir araştırmaya eşlik ediyoruz.Peki odağı yolculuk olan bir yazıda ben bunları niye anlatıyorum? Çünkü bu kitap vesilesiyle hayatımın belirli dönemlerinde, hâlihazırda yapmakta olduğum her şeyi bırakıp, bir süreliğine alıştığım gerçeklikten kopup, tamamen uzaklaşabildiğim uzun ve yalnız yolculuklara neden böylesine ihtiyaç duyduğumu daha iyi anladım.Aslında kendimi bildim bileli bu “uzaklaşma” işini yapıyorum. Fakat bu yolculuklarda kendimce ustalaşmam, akabinde diğer insanlar tarafından da daha “epik öğeler içerir hâle geldikleri için” bilinmeye başlaması, 20’lerimin ortasına denk geliyor. Bir de tabii seyahat eden özne, Türkiye’den bir kadın olduğu, konunun yaygın patriyarkal normlarla ters düştüğü için dikkat çekmesi var. Kültürümüzde özgürleşme ve hareket içeren eylemler, toplumsal cinsiyete sahip ve alışılagelmiş cinsiyeti de erkek. Erkeklerin binlerce yıldır yaptığı sıradan bir eylem, örneğin bir yerden bir yere yürüyerek ya da bisikletle gitmek bir kadın tarafından yapıldığında olay oluyor; patriyarkanın değil de kadın öznenin etrafında bir “olay” yaratılıyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">2000’lerin başlarındaki hâlimi hatırlıyorum. Toplumu kökünden değiştirecek bir açgözlülüğün ve çürümenin gündelik hayatıma sıkça etki etmeye, benim ise hayatımı kurmaya dair bireysel çabalara yeni başladığım dönemlerdi. Garip, karanlık bir tünele girmiş bir ülkede yaşamanın getirdiği tekinsizliğin, gelecek kaygıları ve sömürücü iş ortamlarının yarattığı strese eklendiği zamanlar…&nbsp;</li></ul>20’lerinin ortalarında hayatını var etmeye çalışan genç bir kadın olarak bu koca yükle ne yapacağımı bilemiyor, bilemedikçe daha çok çalışıyor, çalıştıkça daha çok yoruluyor, yıpranıyor ve çeşitli bedensel, ruhsal “arızalar” veriyordum. O sıralar başladım yalnız kalabileceğim, beni sakinleştirip yeniliklere açacak, hayata güvenimi tazeleyecek yolculuklar yapmanın yollarını aramaya. Şimdi düşünüyorum da, aslında fark etmeden çocukluğumdan bildiğim bir şeyi yapmış, en temelde sinir sistemimi dengeleyecek basit şeylere yaklaşmaya çalışmışım.<img src="https://images.aposto.com/2025/6/4/1752754783526.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.01" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Böylece önce küçük yolculuklarda pratik edindim, sonra daha uzunlarına zaman ve bütçe yaratabildiğim her sefer gitmeye başladım. Henüz internet, sosyal medya ve uzaktan çalışma diye kavramlar yoktu. Arayıp tarayıp haritalar buluyor, çok küçük bütçelerle seyahat etmenin yollarını&nbsp;öğreniyor, para biriktiriyor, tek bir işe değil, mevcut becerilerimle yapabileceğim çok çeşitli işlere kafa yoruyor ve yaratabildiğim her büyük aralıkta yollara düşüyordum.&nbsp;Her şey işte böyle başladı; Türkiye’de Ege’nin ve Karadeniz’in kıyı ve dağlarında gezindikten sonra Pakistan’ın güneyindeki Tibet özerk bölgesine, Nepal’in ancak yürüyerek ulaşılan köylerine, tavuklar ve ineklerle birlikte trenlerde Hindistan’ın güneyine… Sonra Asya yolculuklarımın birinde tanıştığım Batılı bir bisikletçiden öğrendiğim teknikler sayesinde, iki teker üzerinde ülke geçmelere başladım. Neredeyse tüm Avrupa’yı ve İrlanda’nın yarısını bisikletle dolandım.&nbsp;Bunlardan bir tanesinde artık anneydim ve bisikletimin arkasına ek bir römork takarak yanıma üç yaşındaki kızımı da almıştım. Birlikte iki ay boyunca kamp yaparak Hollanda’dan Danimarka’ya gittik. 40’larıma geldiğimde ise vücudumdaki değişimlerle birlikte yürümek ve yürüyerek yaptığım uzun yolculuklar hayatıma dahil olmaya başladı. Daha incelikli planlama ve güvenli rotalar gerektiren uzun yürüyüşlere adapte oldum.<img src="https://images.aposto.com/2025/6/4/1752754901549.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kurtlarla Koşan Kadınlar&nbsp;kitabının yazarı C.P. Estes’in dediği gibi artık “genç kocakarı” dönemine girdiğim ve bu zamanlara has, başkalarına yol göstermeye dair sesleri içimde duymaya başladığım için, yolculuklarıma diğer kadınları da dahil etmenin hayallerini kurdum. Bir zaman sonra hep birlikte “feminist yolculuklara” çıkmaya başladık, hedefte değil süreçte olduğumuz, günlerce süren yürüyüşleri birlikte yapar olduk.Şimdi daha iyi anlıyorum ki bu tip uzaklaşmalar bana, Hari’nin de değindiği ve öneminden uzun uzun bahsettiği şu iki şeyi katmış: Akışta olduğumu hissettiğim ve zihnimin serbest gezinebildiği uzun zamanları. Hari, dikkatimizin sadece bireysel sebepler ya da yetersizlikler ile azalmadığını, modern zamanlarda, çoğunlukla birilerinin orantısız şekilde güç kazanmasını sağlayan sistemler ve şirketler tarafından “bizden çalındığını” söylüyor. Doğru şekilde odaklanamadığımızda ise hayatta kayboluyoruz. Ve bu kayıp aralıklarda yoğun bir veri bombardımanına maruz kalıyoruz. Zihnimize böyle zamanlarda serbestçe ulaşan şeylerin çoğu endişe yaratacak içeriklerden oluşuyor. Böylelikle daha kaygılı oluyor, dört duvar arasına ve ekran başına kitleniyor, daha çok reklama maruz kalıyor, merkezimizde ne olduğunu unutuyor&nbsp;ve hayatımıza ancak kendimizin yapabileceği yönlendirmeleri yapamaz hâle geliyoruz. Halbuki önemli kararların arkasındaki odaklanma şu iki şeyi yapabilmeye bağlı:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Derin odak/akış yani tek işte uzun süre kalabilme gücü&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Zihnin serbest gezinmesi yani zihnin düşünceler arasında rastgele dolaşabildiği, gevşek mod.</li></ul>Hari’nin aktardığı nörobilim bulgularına göre bir göreve, sorumluluğa, hayati konuya odaklanmadan, düşüncelerimizi serbestçe salınabildiği bir zamana bırakabildiğimizde bu “boş gezer” beyin modu; yaşam deneyimlerini işlemeye, geleceği zihinde prova etmeye ve yaratıcı çağrışımlar kurmaya yarıyor. Bisiklet üstünde ufka bakarak saatlerce dağ tepe aşarken ya da yağmur altında sadece ayaklarıma bakarak yürürken, bu akış hâlinde bedenim tam kapasite hareket ederken zihnim serbest kalıyor ve çok küçük bir kısmıyla bu hareketlerle ilgili biyolojik işleri yönetirken asıl kapasitesini daha serbest bir biçimde kullanabiliyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu yüzden böyle yolculuklardayken hissettiğim zihin durumu, uzun süre kapalı kalmış bir atın, alabildiğine uzanan bir çayıra salındığı zamanki canlılığına benziyor.</li></ul>Sonrasında rutinime döndüğümde de yapmam gereken işlere kafamı çok daha iyi verebiliyor, uzun bir süre boyunca da bu verimlilik hâlini koruyabiliyorum. Bu yolculukların neredeyse tamamında, uyuduğum zamanlar hariç, günün çoğunu açık havada geçiriyor, bir yerden bir yere gitmek için çoğunlukla bedensel kapasitelerimi kullanıyor, olabildiğince “ilkel hâlime” yaklaşmaya çalışıyor, aralarda da Hari’nin kitabında bahsettiği, zihnimi besleyen “uzun süreli okumaları” yapabiliyorum. Bu okuma kısmını da açmak isterim.<img src="https://images.aposto.com/2025/6/4/1752755136877.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.93" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Toronto Üniversitesi’nde psikoloji profesörü olarak görev yapan ve kitap okumanın bilincimiz üzerindeki etkileri konusunda en fazla çalışmış kişilerden biri olan Raymond Marr ile görüşen Hari, sosyal medyada gördüklerimiz üzerinden dünyayı “fragmanlar” şeklinde algıladığımızı, halbuki bir kurmaca eseri, özellikle de fiziksel kitap formatında okurken başka insanların iç dünyalarına ilişkin karmaşık hikayelere uzun süreler maruz kaldığımız için bilincimizin yeniden ve empati yeteneğini geliştirerek şekillendiğini öğreniyor.&nbsp;Bize de bu vesileyle her gün sosyal medyaya hâkim olan kopuk kopuk çığlık ve öfke fragmanlarına&nbsp;saatlerce maruz kaldığımızda, düşüncelerimizin de bu şekli almaya başladığını, iç seslerimizin daha gürültülü hâle geldiğini, daha yumuşak ve nazik sesleri işitemez hale geldiğimiz bilgisini aktarıyor.&nbsp;Odaklanma ile empati arasında böyle bir ilişki olduğunu biliyor muydunuz? Profesör Raymond, bu zamanlarda insan olmanın nasıl bir şey olduğuna dair yalnızca ufak bir deneyim edinebildiğimizi ama kurmaca okuyarak diğer insanların deneyimlerinin içyüzünü görebildiğimizi ve bunun romanı elimizden bıraktığımızda dahi kaybolup gitmediğini, bir empati kapasitesi olarak bize “eklendiğini” söylüyor.&nbsp;Hari de bunun altını özellikle çiziyor; "Empati, sahip olduğumuz odaklanma becerileri arasında en kıymetlisi diyor," ve açıyor; insanlık tarihinde karşımıza çıkan en önemli ilerlemelerin pek çoğu teknoloji kadar empatide meydana gelen ilerlemeler sayesinde:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Bazı beyazların diğer etnik grupların da herkes gibi duyguları, becerileri ve hayalleri olduğunun farkına varmaları; bazı erkeklerin kadınlar üstünde uyguladıkları iktidarın yanlış olduğunu; gerçek bir ıstırap yarattığının farkına varmaları; pek çok heteroseksüel insanın geyler arasındaki aşkın da aşk olduğunun farkına varması gibi. Empati ilerlemeyi mümkün kılıyor.”</blockquote>Katılmamak elde değil. Ezcümle öyle görünüyor ki biz boş boş gezindikçe, zihnimizin serbest bırakabildikçe, odaklandıkça, okudukça ve daha fazla empati kurabildikçe hem biz hem dünya daha iyi bir yer hâline gelecek.&nbsp;Bir sonraki yazıda, ekonomi bu durumdayken bunları yapabilmenin bütçe dostu yöntemlerini&nbsp;anlatacağım. Ama bitirmeden son sözü Hari’nin de kitabının sonunda alıntıladığı James Williams’a vermek istiyorum:<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Büyük siyasi mücadelelerin yok olup gittiğini düşünürdüm eskiden… Ne kadar yanılıyormuşum. İnsan dikkatinin özgürleşmesine yönelik mücadele, çağımızı tanımlayan ahlaki ve siyasi mücadele olabilir. Bu mücadelenin başarısı neredeyse diğer tüm mücadelelerin başarısının ön koşulu.”</blockquote>

Soli

"Çalınan Dikkat: Neden Odaklanamıyoruz?" kitabının yazarı Johann Hari, bir göreve odaklanmadan önce düşüncelerimizi “boş gezer” beyin moduna bırakmamızın yaşam deneyimlerini işlemeye, geleceği zihinde prova etmeye ve yaratıcı çağrışımlar kurmaya yaradığını söylüyor. Bisiklet üstünde ufka bakarak dağ-tepe aşmak ya da yağmur altında saatlerce yürümek, bu akış hâlinde zihni serbest bırakmanın en iyi yollarından.

dikkat ile ilgili hikayeler