Aristoteles, Metafizik kitabına “Bütün insanlar doğal olarak bilmek isterler” cümlesi ile başlar. Bilmek istemek aynı zamanda arzulamaktır. Bilmeyi, anlamayı arzuluyoruz. Peki neden?&nbsp;Bilmeyi arzuluyoruz çünkü bu, varoluşumuza yön veren temel güdü. Nitekim bütün çocuklar konuşmaya başlar başlamaz “Bu ne? Neden böyle? Niçin öyle?” gibi sonu gelmez sorular sorarlar. Yanıtlarla yetinmezler, her açıklamaya yeni bir soru ile cevap verirler.&nbsp;Anlamak rahatlatır; belirsizlik giderildiğinde çocuk da yetişkin de huzur bulur. Cevaplara ihtiyaç duyarız çünkü yaşam bilgi üzerine kuruludur. Hayatta karşılaştığımız onca bilinmeze karşın soru sormaya devam etmemiz bundandır: Anlam arayışı bitmeyen bir yolculuktur.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İnsan neden bilmek ister?</h2>Peki gerçekten, anlamak ne demek? Neden insan doğası gereği bilmek ister? Aristoteles’in de işaret ettiği gibi, bu isteğin kaynağı doğamızdır. Bu nedenle merakın, hayret ve öğrenme coşkusunun birleşimi olduğunu söyleyebiliriz. İnsan, anlam peşinde koşarken aslında kendi doğasının gereğini yerine getirir. İnsanların “doğaları gereği bilmek istemesi” yalnızda teorik bir önerme değil, günlük hayatımızda her an karşımıza çıkan bir güçlüğü bertaraf etmek ihtiyacıdır.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir bebeğin yüzündeki keşfetme heyecanında, bir çocuğun bitmek bilmez “Neden?” sorularında bu hakikati görebiliriz. Yaşamımız bilgi üzerine yükselir; öğrendikçe büyür, anladıkça dünyamızı genişletiriz.</li></ul>İnsan yavrusu çaresizdir. Çaresizdir çünkü “ağlayarak” dünyaya “merhaba” der. Doğa, diğer canlılara yaşamsal ve atasal bilgileri genetik mirasla aktarır. Örneğin bir tay, doğumundan dakikalar sonra ayağa kalkıp annesini takip edebilir. Oysa insan, evrimsel bir “erken doğum” zorunluluğu nedeniyle her şeyi sıfırdan öğrenmeye ihtiyaç duyar.Bir insan yavrusu, yaşamının ilk yılını doldurduğunda ancak ayağa kalkabilir; desteğe ihtiyaç duymadan kendi başına hayata karışması için yıllar gerekir. Eğer insan türü de şempanzeler gibi doğsaydı anne rahminde 9 ay değil belki 18-21 ay geçirmesi gerekirdi. Yani bizler, adeta yarım kalan bir gebeliği dış dünyada tamamlarız.&nbsp;Çocukların bir an evvel otonomlaşmak istemeleri de bundandır: Yürümeye başlamasıyla birlikte “Ben yapabilirim!”&nbsp;diye diretirler. Kendi yaşamlarının öznesi olma ihtiyacı, bir başka deyişle kendi ayakları üzerinde durma arzusu, öğrenmenin gerekliliği aşan doğal bir zorunluluğunun sonucudur. Her çocuk, içten içe, dünyayı kendi deneyimiyle kavrayıp özgürleşmeyi ister; bu yaşama arzusu olduğundan doğaldır; o nedenle de doğası gereği diye nitelendirilir. &nbsp;Ne var ki insan türü ayağa kalktığında, yalnızca motor beceri anlamında değil, metaforik bir anlamda da doğasından bir kopuş yaşar. İki ayağı üzerine doğrulduğu anda, kendi doğasını adeta bilincinin dışına iter. İçgüdülerinin sesi kısılır, doğası yerini sormaya, sorgulamaya dayalı bilince bırakır. Doğadaki diğer canlılar, içgüdülerinin rehberliğinde görece dengeli bir hayat sürerler; biz insanlar ise o dengeyi nedense bir türlü kuramayız. Doğanın parçası olduğumuzu unutur, sonra da yitirdiğimiz o dengeyi yeniden aramaya koyuluruz. Bir yandan uygarlık kurar, bir yandan da kurduğumuz uygarlıkta doğamızı özleriz.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İşte bu yüzden bugün hem ekolojik krizlerle hem de anlam krizleriyle karşı karşıyayız. Doğadan koptukça kaybettiğimiz dengeyi, bilinçli bir çabayla tekrar tesis etmeye ihtiyaç duyarız.</li></ul>Bu noktada, bize yol gösterecek pusulaya ihtiyacımız var. Felsefe, işte tam da gömleğin ilk düğmesi olarak yol göstericimizdir. İlk düğmeyi doğru iliklersek gömleğin geri kalanı düzgün gider; yanlış iliklendiğinde ise tüm düzen bozulur. Öyleyse gelin, gömleğimizin, bir diğer deyişle kültür dünyamızın o ilk düğmesini felsefe ile ilikleyelim. Çünkü doğru bir başlangıç yapmadan, yani felsefi bir temel kazanmadan ne bilgimizi ne de ahlakımızı sağlam biçimde geliştirebiliriz. Felsefenin rehberliğinde kaybettiğimiz doğamızı bilinç düzeyinde yeniden kurmanın yollarını arayabiliriz.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Felsefe bize ne öğretir?</h2>Felsefenin bize öğrettiği en önemli şeylerden biri, yaşamdaki ortak emektir. Hiçbirimiz dünyada tek başımıza var olmadık; hiçbir başarı, hiçbir keşif, bütünden yani ortak emeğimizden bağımsız değildir.Buna emeğin emeğe içkinliği diyebiliriz. Bir kişinin emeği, başkalarının emeğiyle var olur. Çiftçinin alın teri, çocuğumuzun ekmeğine dönüşür; bir yazılımcının kodları, bir başkasının iletişim kurmasına imkan verir. Duvar ustasından bilgi üreticisine kadar herkesin emeği, büyük bir bütünün vazgeçilmez parçalarıdır.Peki bu içkinlik, çocuk hakları bağlamında bize ne söyler? Çünkü bu ortak emeği fark etmek, bizi doğrudan ekolojik farkındalığa, birlikte yaşama sorumluluğuna götürür. İnsanın doğaya verdiği emek ile doğanın insana sunduğu emek iç içedir. Toprağı ekip biçerken de, bilgi üretirken de doğanın kaynaklarını kullanırız; doğa da bize cömertçe sunar. İşte bu yüzden, emeğe saygı aynı zamanda doğaya saygıdır. Ekolojik dengeyi korumak, yalnızca çevresel bir görev değil, yaşamın en temel hakkıdır.Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin bize hatırlattığı en değerli miras, sağlıklı ve yaşanabilir bir çevre hakkıdır. Eğer biz, ortak emeğin adil paylaşımını sağlayamazsak, doğanın sınırlı kaynaklarını sorumsuzca tüketirsek, çocuklarımızın temiz suya, havaya ve sürdürülebilir bir yaşama erişme hakkını gasp etmiş oluruz. Felsefenin tanıklığında, emeğin değeri ile doğanın sesini birlikte duyabilirsek çocuklarımız için etik ve yaşanabilir bir geleceğin kapısını aralayabiliriz.Ekolojik bir bakış açısı bize canlılar dünyasının muazzam işbirliğini gösterir. Ormanda en güçlü ağaç bile tek başına yaşayamaz; toprağı mikroorganizmalar besler, arılar çiçekleri döller, kurdu kuşu derken sarmal döngü işler. İnsanlık da böyledir: Çiftçinin ürettiğini fırıncı pişirir, öğretmenin öğrettiklerini mühendis kullanır, çocuk anne-babanın emeğini geleceğe taşır. Emek ve ekoloji, birlikte yaşama vurgusunun iki yüzüdür. Birinde insanlar arası dayanışma, diğerinde canlılık dünyasındaki denge vardır. İkisinin yaşam adını verdiğimiz bütünün parçaları olduğu söylenebilir.&nbsp;Bu hakikati görmek, yaşama bambaşka bir gözle bakmamızı sağlayabilir: Kendimizi hem birbirimize hem de doğaya karşı sorumlu görmeye başlarız. Kendi emeğimizin başkasının hayatında yarattığı etkiyi anladığımızda, çocuklarımızın dünyasını da bu anlayışla kurarız. Ekolojik dengeyi korumak, gelecek nesillerin hakkıdır; aynı şekilde ortak emeğin adil paylaşımı da her çocuğun yaşama hakkı ve hayata katılma hakkına can verir. Felsefenin tanıklığında, emeğin değerini ve doğanın sesini birlikte duyabilirsek, etik ve sürdürülebilir bir geleceğin kapısını aralayabiliriz. Bu kuşkusuz bir olanaktır. Biz, bu olanağı potansiyelden aktüele geçirme iradesine sahip özgür varlıklarız.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çocukça sorular sormaya cesaret etmek</h2>Bunlar, bizi felsefenin özüne can vermeye yani çocukça sorular sormaya&nbsp;iter. Çünkü felsefe, soru sorma cesaretiyle başlar. Şimdi radikal anlamda sorular sormanın zamanı. Bildiğimizi sandıklarımızı dahi yeniden soruya dönüştürmenin ama tıpkı çocuklar gibi felsefece sorulara dönüştürmenin tam zamanı. Zira sorular özgürleştiricidir. İyi bir soru, zihnimizin etrafına ördüğümüz duvarları yıkar, kavrayışımızı tazeler, sezişimizi güçlendirir. Soru sormak, zihnin yenilenmesidir. Sorguladıkça ezberlerimiz çözülür, katılaşmış düşünceler sarsılarak yumuşar, yerlerini yeni düşüncelere bırakır. Bir anlamda soru sormak, ruhumuzun ve aklımızın donup kireçlenmemesinin sigortası, zihinsel esnekliğimizin ise oksijenidir.O hâlde bıkmadan, usanmadan, ısrarla sormak sorumluluğumuzdur&nbsp;çünkü ekmek gibi su gibi yaşamsaldır. “Bilinç nedir?” diye bugün bir kez daha soralım mesela. Onca bilgi birikimine rağmen halen çözemediğimiz bu muammayı yeniden gündeme getirelim. Bilinç nedir, zihin nedir, ben kimim, yaşamı(mı)n anlamı nedir? Bu sorulara tüketici biçimde asla yanıtlar veremeyeceğiz. Fakat önemli olan, soruyu canlı tutmak.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çünkü soru canlı kaldıkça, anlam evrenimiz daralmaz bilakis genleşir. Yaşam esner, genişler ve özgürleşir. Özgür bir zihin, her şeyi sorgular, hiçbir “açıklama”ya koşulsuz teslim olmaz. İşte felsefe bize bu özgürlüğü sunar: Soru sorma özgürlüğü, merak etme cüreti, bilinmeyene çocukça bir hayretle bakabilme imkanı. </li></ul>Unutmayalım, “Felsefe, hayretle başlar”&nbsp;demişti Platon. Çocukların gözlerindeki o hayret duygusunu diri tutabildiğimiz sürece, felsefe yani özgür yaşam her zaman bizimle olacaktır. Bu anlamıyla felsefenin, özgürlüğün sigortası, yaşamı daraltan anlayışlara karşı bizi koruyacak yegane aşı olduğunu söyleyebiliriz.&nbsp;Şimdi Dünya Çocuk Hakları Günü ile Dünya Felsefe Gününe tanıklığımız, odağımızı felsefenin o ilk düğme işlevine yöneltir. Felsefenin çağrısı anlamaya davettir; bu davet tanıklığadır, dünyadaki yaşama ve evrene. Kültür alanında da iyiye, kötüye, adalete ve haksızlığa, özgürlüğe ve tutsaklığa, gezegeni paylaştığımız yaşamdaşlarımıza… Filozoflar tıpkı çocuklar gibi tıpkı anlama karşısında hiç büyümeyen bizler gibi çağının tanığıdır aslında; olup biteni, görünenin ardındakini, söylenmeyeni sezer, sezmekle kalmayıp bunu yaşamıyla ortaya koyar.&nbsp;Bu tanıklık bizleri yalnızca seyirci olmaktan çıkarır, etik öznelere&nbsp;dönüştürür. Felsefenin tanıklığıyla, kendi eylemlerimizin ve seçimlerimizin dünyada yarattığı etkiyi idrak ederiz. Sokrates’in “Sorgulanmamış hayat yaşanmaya değmez” sözü tam da bunu ima eder: Kendi yaşamımıza tanık olmak, onu ahlaki bir bilinçle değerlendirmek sorumluluğu yükler.Felsefe bize der ki: “Ne kendine ne yaşamdaşlarına ne de evrene kapa gözlerini. Bilakis dört gözle aç! Dünyanın acılarına da güzelliklerine de; çocuğun masumiyetine, mazlumun çığlığına, doğanın uyarılarına tanık ol. Gözünü kapatmadan bakabilirsen, işte o zaman gerçekten sorumlu bir özneye dönüşürsün yani etik bir varlığa.”&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu tanıklık çağrısı, bizi eyleme/ye davet eden bir çağrıdır aynı zamanda: Gördüklerimize karşı etik bir tavır almaya, hakikat uğruna—ki bizi yalnızca o özgürleştirebilir—mücadele etmeye... Felsefe, salt kuramsal ya da entelektüel bir oyun değil, yaşamın içinde etik bir pratiktir.</li></ul>Dünya Felsefe Günü ve Dünya Çocuk Hakları Günü’nü birlikte kutlarken, felsefenin ışığında genelinde haklara özelinde çocukların haklarına&nbsp;yeniden bakabiliriz. Her çocuğun merak etme, bilme, anlama, sorma, düşüncelerini özgürce ifade etme, kendi yaşam yolunu çizme hakkına tanıklığın vizöründen yeniden bakabiliriz. Çocukların bu hakları, bizim sorumluluğumuz altındadır. Felsefi tanıklık, bize çocukların gözünden dünyaya bakmayı da öğretir; masum ama kararlı bir gözle, daha adil ve anlamlı bir gelecek özlemiyle bakmayı...&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Eğer felsefenin tanık koltuğuna oturur ve dürüstçe bakabilirsek, her çocuğun gülen yüzünde insanlığın ortak vicdanını görebiliriz. İşte o zaman, etik özneler olarak, bilgiyi ve vicdanı rehber edinerek, hem birbirimize hem de gelecek kuşaklara karşı görevimizi yerine getirmeye başlayabiliriz.&nbsp;</li></ul>Soru sormaktan yılmadan, emeği, doğayı ve birbirimizi gözeterek, çocukların sorma hakkını, hayretini ve hayallerini koruyarak… Felsefenin açığa çıkardığı bu tanıklıkla, etik bir yaşamın öznesi olma imkanına eylemlerimizle can verebiliriz. Çünkü bir toplumun geleceği, çocuklarının sorularını susturmasında değil, o soruların filizlenmesine izin verdiği özgürlükte saklıdır. Dünya Çocuk Hakları ile Dünya Felsefe Günü'nün bu denkleşmesinde muradımız, yaşamdaşlığın sesini biraz daha yükseltmek; insanlığın aklına ve vicdanına düşen o ince ışığı büyütmektir. Dilerim ki bu ışık, hem bugünün çocuklarına hem de yarının dünyasına adil, özgür ve anlamlı bir yaşamın yolunu aydınlatsın.Muradımız olan yaşamdaşlığı güçlendirmesi dileğiyle Dünya Çocuk Hakları ve Dünya Felsefe Günümüz yeniden kutlu olsun!

Angst

Dünya Felsefe Günü ve Dünya Çocuk Hakları Günü, bu yıl 20 Kasım'a tesadüf ederken felsefenin ışığında genelinde haklara, özelinde ise çocukların haklarına yeniden bakıyoruz. Ve felsefenin o ilk düğme işlevine dönüyoruz: Dünyadaki yaşamı ve evreni anlamaya davet; çocukça sorular sormaya cesaret. 

erken doğum ile ilgili hikayeler