Ölmeden evvel defalarca öldüğünü sezdiği hâlde hayattan vazgeçmemiş gibi yaşayan gerçek ve kurmaca karakterler ilgimi çekiyor. Onları cazip kılan mesnetsiz cesaretleri, tanrısal kibirleri, zaafları, dikenli çelişkileri, uyumsuzlukları değil. Yarattıkları kimliklerle gerçeklik algıları arasında oluşan derin yarılmada düşmemek için neye tutunuyorlar? Değişmek istedikleri hâlde değişemedikleri için kendilerini “ölü” kahramanlara dönüştürenler, yeryüzündeki “sıradan insanların” perişanlığını izlerken dünyaya küskünlüklerini nasıl gizliyorlar?Yaşarken “ölmeyi” göze alamayanları korkutan ne olabilir? Hayatın sert gerçekliğini, ölümün ürperten belirsizliğine tercih ediyorlar sanki. Yaşama hazzıyla beslenen neşeli huzursuzluk, canlılara yabancılaşan ölü bir ruh olmaktan daha mı güvenli hissettiriyor? Kederin tevekküle dönüştüğü bir sabır sınavı belki bu.&nbsp;Gecenin şafağa kavuşmasını arzulayarak yaşama hevesini çoğaltanlarla derin uykularda hiç sabah olmayacakmış gibi yaşayan ölüler arasında tedirgin dolaşmak başımı döndürüyor. Ne yana dönsem canım acıyor ama o acının köküne merakın paslı bıçağıyla dokunmayı da seviyorum. Diğerkâm olamayan insanın kendine yakıştırdığı kimliğinden kurtulabilmesi, değişmeyi arzulaması için “ötekinin” hikayesine muhtaç olması çarpıcı bir çelişki.&nbsp;Zarlar’ı ilk okuyuşumda az çok bildiğim gerçek bir hikayenin ölmeden evvel defalarca ölen kahramanıyla yeniden tanıştım.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(30, 63, 148); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(30, 63, 148); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Ziya’nın huzursuz ruhu, huzur dolu bir sükûnetin içinde, ölümle hayatın birbirini gözetlediği puslu sınırlarda dolaşmak için biçimlenip sertleşti. Zihninde kendisiyle ilgili bir görüntü, hayali bir kimlik oluştu… Uyanıklıkla sarhoşluk karışımı bir belirsizlik içinde erkekliğini sürekli kanıtlamaya çalışarak ve bunu da becererek geçirdi çocukluk yıllarını.”</blockquote>Ziya’nın hayata, insanlara duyduğu öfkesinde saklı mahcubiyeti gördüğümde karar vermiştim. Sürprizli, sınırlarda dolaşan karanlık macerasına eşlik edip onu yaşayanların dünyasına karışmaktan alıkoyanın ne olduğunu yazarak anlamaya çalışacaktım. Yaşama tutkusundan vazgeçiren ilk darbeyi, güçsüzlükten tiksinmesini, vahşi dürtülerini, yetiştirilme tarzının ötesinde tabiatında var olan unutma tutkusunu, öldürmeye yaklaştığında hayattan ve ölümden tamamen uzaklaşmasını, yaşadıklarının suçunu başkalarına yükleyen koyu bencilliğini, kadınlar karşısındaki acizliğini sorgulayacak, “öfkeli ve utangaç” olabilen kırılgan hâllerini anlamlandıracaktım.“Korkanlardan değil korkutanlardan” oluşan bir Çerkez çetesine doğan, hayatta kalmak için öldürmekten başka çaresi olmadığına inandırılan “gururlu” bir gencin hayat haritasındaki kırılma anlarını açıklayabilirsem benliğindeki çatlakları daha iyi tarif edebilirdim belki. Tam düşündüğüm gibi olmadı. Bazı kitaplar okurun korunaklı dünyasını kendine has dili ve yaklaşımıyla sarsar. Okuduğum hiçbir anti-kahramana benzemeyen Ziya, kendisini olduğundan çok daha derin anlatan yazarı sayesinde bütün katmanlarıyla görüp içselleştirdiğim unutulmaz bir karaktere dönüştü.&nbsp;İkna çabasına ihtiyaç duymayan anlatımın söz büyüsü, kahramanının zihniyle birlikte benimkini de duygu dünyasına alarak romanı esnetti, büyüttü ve doğal hakikatine kavuşturdu. Ölümün ve deliliğin her şeyi değiştirdiği büyük kırılmaların kalın perdesini aradan çekip çıkarınca geriye insanın prizmasından yansıyıp parçalanan berrak duygu kristalleri kaldı.&nbsp;Ziya, zarları avucunda salladığında hayat duruyor, zaman hızlanıyordu. Onunla beraber kaybetmenin yarattığı kazanma umudunu idrak etmeye çalışırken kumar, haz, bağımlılık, güven, korku, cinsellik, eksiklik, ölüm ve öldürmek arasındaki karmaşık ilişkiyi düşündüm. Düşünceler, hisler, rulet masasındaki puslu rakamlar gibi hızla dönüyordu. Ve ben onun yaşarken göremediklerini görüyor, muhtemel geleceğini endişeyle izliyordum. Kaderini tayin etme takıntısına saplananlarda, “duygusal mercekleri arızalı olanlarda” görülen o küstah aldırışsızlıkla beraber hayata yabancılaşan bir sıkışıklığa hapsolmuştu.&nbsp;Roman kahramanlarının dönüşmesini umut ederken biz okurlar da kısmen iyileşmek, iç sesimizin sükunetine kavuşmak isteriz. Bu tuhaf özlem, edebiyatla hayatı buluşturan anlamlı buluşmalardan biridir. 16 yaşındaki Ziya’nın ölme ve öldürme tutkusundan vazgeçip hayata tutunabilmesini, sevdiğini sandığı kadına kavuşmasını çok istedim. Bu garip arzuyu uyandıran, yazarının onu kabadayı şablonundan çıkarıp “insani” özellikleriyle resmetmesi sanırım. Bazı sahnelerde sözlerin yerini alan incelikli jestlerini gördüm. Adil ve mesafeli yaklaşımıyla Çehov’un o nefis uyarısını tekrar ediyordu sanki:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(30, 63, 148); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(30, 63, 148); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Karakterlerini sev, ama sesli değil içinden.”&nbsp;</blockquote>Anlatıcı, “O kendi kendini imha etmek üzere yaratılmış insanlardandı” dediğinde, “Hayatı kendi görüntülerini yansıtan bir aynadan ibaret görmeseydi” belki değişirdi diyordum. Resmin tamamını göremediği, hayatın küçük bir parçasına razı olduğu için ona kızıyordum. Nora’da, Tahire Hanım’da kendinde olmayanı farkettiğinde onu anlamlandıracak tecrübeye ve sezgiye sahip olsa içimizde “başka bir canlının sıcaklığını” taşıma dürtümüzün sebebini kavrayabilirdi. Ama o kendi karanlığına doğmuştu. Tanıdıklarının çizdiği ateş çemberinden çıkamıyor, “kanlı şöhretinden” kurtulamıyordu.&nbsp;Ona göre “ölümü arzuyla kucaklamayan bir hayat yaşanmaya değmezdi.” Bir insanı hayata bağlayan ilklerle tanışmadan evvel cinayet işleyen çocuk, mutluluğu bilmediği için gördüğü her şeyi önemsizleştiriyor, bu tavrı onu başka hayat ihtimallerinden uzaklaştırıyordu. “Duygular ona bir hastalık gibi geldiğinden” biriktirmek yerine unutuyordu. Dolayısıyla hafızası hatırladıklarından çok unuttuklarından oluşuyordu. Genç olamadan boşluklarıyla büyüdüğü için duygulara da yabancılaşmıştı. Hayatı ipeksi bağlarla dokuyan incelikleri görmüyordu. “İnsan hayatı” yerine sadece önemsediği hayatları koyan bir mağarada yaşıyordu.&nbsp;Ziya’yla birlikte “dalgaların, duvarlara azgın at gibi çarptığı” koğuşlarda, küf kokan kumarhanelerde, loş meyve bahçelerinde, çölle denizin buluştuğu ıssız bir sahilde, kendini ait hissedemediği gösterişli konaklarda dolaşırken, yazarın neredeyse bütün romanlarında ayrıntılarla duyguları bütünleyen, geleneksel hikaye anlatımını üsluba dönüştüren tercihini düşündüm.&nbsp;Zarlar, içsel hakikatle görüneni tabii bir ahenkle buluşturan, dille karakter arasında kurduğu dramatik ilişkinin boyutlarıyla kendini çok güçlü kılan bir roman.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Nasıl bir intikam hikayesi?</h2>Ahmet Altan’ın geçen sene Fransa’da yayımlanan romanı, okuru başında uyarıyor: “Gerçek olaylardan esinlenilmiştir.” Kapakta şöyle yazıyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(30, 63, 148); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(30, 63, 148); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“1900’lerin başlarında, yıkılmakta olan imparatorluğun başkenti İstanbul’da en çok saygı gösterilen kabadayılardan biri olan Arif ’in gölgesinde güvenle yaşayan iki kardeşin intikam hikayesi Zarlar… Arif ’in katledilmesiyle başlayan olaylar hükümete el koyma planlarına varacak, iki kardeşi Mahmut Şevket Paşa suikastında rol almaya kadar götürecektir.”&nbsp;</blockquote>Bu özetten anlaşıldığı gibi hikayesinin önemli ve geniş bir toplumsal arka planı var. Hemen her romanında öncelikle duyguların karmaşık atlasında arkeolojik kazı&nbsp;yapmayı seven yazar, bu hikayede de olayların, kurgunun “insanı” önemseyen estetik yaklaşımının önüne geçmesine izin vermiyor. Böylece kurmaca dünyasında “ölüleri” tamamen yok olma tehlikesinden korumuş oluyor. Ve sadece kendisini değil biz okurları da içtenlikle kendilerini kahramanın yerine koymaya çağırıyor. Gün ortasında durduk yerde okuduğumuz kitaptan sevdiğimiz bir cümleyi hatırlatan, yazarın boşluklarımızı &nbsp;iyileşmeyecek duygularla anlatması değil midir zaten?<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(30, 63, 148); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(30, 63, 148); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Vedalaşamamışlardı… Onu son bir kez görebilmiş olsaydı her şey çok farklı olacaktı, kendini bu kadar eksik, bu kadar kimsesiz hissetmeyecekti. Söylenmemiş her söz içinde bu kadar keskin ve parçalayıcı biçimde kalmayacak, böylesine çaresiz ve yalnız olmayacaktı.”&nbsp;</blockquote>Hayata dönüşün, hayattan kopuştan daha zevkli geldiği bir anını hatırlıyorum Ziya’nın. Umut parçacıkları kopuk kanatlar misali usulca kıpırdadı içimde ve kısacık bir solukla silindi. Okurken hissettiklerim tıpkı onun gibi rüyayla gerçek arasında bir yerde kalmış gibi buğulandı. Hiçbir şeyin onun kesif yalnızlığını, kimsesizliğini iyileştiremeyeceğini anladım. Mahrem dünyasına isteyerek sızmış ve orada kendi çaresizliğimle yapayalnız kalmıştım.&nbsp;Dostoyevski’nin Karamazov Kardeşler’de yazdığı “Tanrı yoksa her şeye izin vardır” fikri işe yaramadı. “Tanrı yaratıcısı” ona ve diğer kahramanlarına tabiatlarına uygun bir “son” hazırlamıştı ve ben olanları dehşetle izliyordum. Gerçeği ilk defa bütünüyle kavradığı o korkunç anın az öncesine döndürebilsem hayatı başka bir yöne doğru akacaktı ama yazar kaderini değil çelişkilerini önemsiyordu. İnsanın bir kurmacada kendini inşa edemeyişi hayatın kendisinden daha gerçekti. Kıpırtısız duyguları benliğini çürütüyordu sanki.&nbsp;Anılarını her defasında başka türlü yazan bir kurmaca yazarı gibi hayatı ve ölümü “oyununun” bir parçası kılan Ziya’nın talihini değiştirmek, ham duygularını saklandığı kabuğun içinden çekip çıkarmak istedim. Zarlar dönerken ölmüş gibi hisseden 22 yaşında bir delikanlı sadrazamı vuracak, imparatorluğun kaderini değiştirecekti. Zarları, bu defa öldürmek için dünyanın büyük boşluğuna atmış, gaddarlığının koyu gölgesinde sonucunu bekliyordu. “Öldürürken kendisi de ölecek, sonra yeniden dirilecekti.” Zarlar dönerken de benzer bir soğuklukla ölüyor, zarlar durunca tekrar hayata dönüyordu.&nbsp;Bir katilin hayatına sızmasıyla delirdiğini ve bu delilikten zevk aldığını anlayan Tahire Hanım’ın söylediklerini düşündüm:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(30, 63, 148); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(30, 63, 148); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Öldürmek, bir insanın ulaşabileceği son sınır, oradan öte gidilecek bir yer yok… Sen o sınırdaki sırrı gördün ve geri döndün, senin bildiğin sırrı kimse bilmiyor.”&nbsp;</blockquote>Tahire Hanım’ı korkutan o sır, anlatıcının iması salt öldürmekle ilgili değil kanımca. İnsanın yapabileceğinin sınırlarını tahayyül edebilme, kendini başkalarının yerine koyarak sezebilmeyi de kapsıyor. Gerçekte Ziya nasıl bir çocuktu, bilmiyoruz. O yazara göre ölümden korkmadığı için öldürebilen bir katil. Yazarın, hayatın bütününü görebilen tanrısal yeteneği, kahramanını kusurlarıyla kabullenebilme ve ona itiraz etme hakkını da içeriyor. Kahramanını biricik kılan sır bu.&nbsp;Ziya’yı zamanın tarihsel çerçevesinden çıkarıp “yaşayan bir insana” dönüştürebilen yazar, hayatın geçiciliğine de böyle itiraz ediyor olmalı. “Hayatını masaya yatıran” bir genci ölümsüz kılabilmek kolay değil. Kumar değilse de riskli seçimiyle edebiyat tarihine derin bir iz bırakacağını düşünüyorum.&nbsp;Ziya’yla İskenderiye’de tanıştığı Nora’nın ne ortak bir geçmişleri ne de gelecekleri vardı. Birbirlerine yabancı kalmaya mahkumdular. “Aşka en çabuk dönüşebilen yalnızlığın” gölgesinde birbirlerine sığınmışlardı. Ziya’ya kalan onun sevgisi değil cebinde her koşulda kederle taşıyacağı keten bir mendil oldu. Nora ona dergide okuduğu şiiri sakin sesiyle çevirmişti. Ben kitabı bitirirken zaman uzuyor, kısalıyor, genişliyordu. Her şey tek bir anın içinde erimişti. Rilke’nin başka bir şiirini mırıldanıyordum:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(30, 63, 148); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(30, 63, 148); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Kim korkmamıştır kendi kalbinin perdelerinin önünde?”</blockquote>Yazı sanatı o perdeyi aralayabilenlerin cesaretiyle taçlanıyor.&nbsp;

Kitap incelemeleri, edebiyat haberleri, editörden okuma önerileri.

Kitap önerileri, tematik okuma listeleri ve kitap incelemeleri her cuma 13.00'te e-posta kutunda.

Aposto Kitap

Ahmet Altan’ın geçen sene Fransa’da yayımlandıktan sonra Türkiye'de de okurla buluşan yeni romanı "Zarlar" 1900’lerin başlarında, yıkılmakta olan imparatorluğun başkenti İstanbul’da geçen bir intikam hikayesi. İçsel hakikatle görüneni tabii bir ahenkle buluşturan, dille karakter arasında kurduğu dramatik ilişkinin boyutlarıyla kendini çok güçlü kılan bir roman üzerine.

Zarlar ve kalbin perdeleri: Ahmet Altan'dan bir intikam hikayesi

Borges yazarların aslında hep aynı kitabı yazdığını düşünür. Han Kang’ın takıntıları insanın şiddeti, zulmü, zorbalığı kabullenme veya reddetme kapasitesini, gerçeklerden beslenen farklı hikaye kurgularıyla yazma arzusunda saklı.

Han Kang’ın hayaletler ülkesi ve karlı rüyaları

Sigrid Nunez’ın "Dost" kitabı, biz insanların arkada bıraktığı ve bir daha da geri dönemediği masumiyet durumunda yaşayan hayvanlarla ilişkilerimizin iyileştirici gücü, kayıp, yas ve dostluk  üzerine bir roman.

Bir köpeğe ölümü anlatmak: Sigrid Nunez’ın Dost'u

Gençliğin taze baharında doğru kavrayamadığım piyeslerindeki lirik cümlelerini seslendirmeye çalışırken kadim zamanlardan süzülüp gelen ruhu, titrek hayallerime eşlik ederdi. Havada asılı kalmış gibi ansızın biten tumturaklı cümlelerine bakakalırdım. Ne yaşadığı çağda ne de sonraki 500 yıl boyunca kimsenin tam olarak tanımadığı o yüce “hayaleti” tahayyül etmek eğlenceli bir oyundu doğrusu. Borges’in dediği gibi güzel bir dize insanı gerçekten de yüksek sesle okumaya davet ediyordu.&nbsp;Shakespeare seven, onu her yönüyle merak eden herkesin iyi bildiği gibi ebedi şöhretini sadece güzel söz söyleme sanatına borçlu değil elbet. Hakkında yazılan binlerce kitaba, eleştiriye, akademik incelemeye, değerlendirmeye, efsaneye rağmen hâlâ pek çok yönüyle “bilinmeyen”&nbsp;olarak kalabilen tek yazar olduğu söylenebilir. “Bin yılın yazarı” yakıştırmasının esas sebebi, hem kendisinin hem de yarattığı karakterlerin fazla “gerçek” olması.&nbsp;Eleştirmen Harold Bloom’a göre Shakespeare’in oyunları “insanın icat edilmesinin” birebir ifadesi. İçgörüsü böylesine güçlü karakterler yaratabilmek için arzu, ihtiras, kin, intikam, ıstırap, korku ve zaaflar gibi insanı şekillendiren duygu çeşitliliğini bütün çelişkileriyle yaratıcı oyunlara yansıtabilmesi insanı anlatmaktaki benzersiz maharetini gösteriyor. Ve elbette bilincimizi, benliğimizi kavramadaki yolu nasıl inşa ettiğini.&nbsp;Kaderin çatallanan yollarını değiştiren sürprizleri, dilinin tekinsiz kıvrımlarıyla şiirin doğasına davet eden anlatımı, benzersiz karakterlerinin trajik sonlarıyla aslında “gizemli” addedilen ruhunu olabildiğince çıplak bırakmış Shakespeare. İnsanlık hallerine, hayata, sanata, dünyaya böylesine açık ve cesur metinler yazabilen bir şairin, oyun yazarının kuytusuna sokulma çabasındaki paradoks ironik değil mi?&nbsp;Peki, ilginç olmayan vasat bir hayat hikayesine sahip olduğu, çok kitap okumadığı, dolaşımda olan eserlerden malzeme toplayıp o müthiş enerjisiyle tarihî oyunlara, komedilere, trajedilere, şiirlere, sonelere dönüştürebildiği söylenen birinin hayal gücü ve edebi olmayan kimliği hakkında insanlık neden bu kadar çok düşündü?&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yüzlerce farklı cevabı olabilir. Benimki basit: Efsanelerle, tarihle, mitlerle beslediği hikayeleri, karakterleri hayatın olağan akışında gerçek kılabilme yeteneğinin özünü merak ettiler.&nbsp;</li></ul>Daha da sıradan olanı, oyunlarını iyi bir iş insanı becerisiyle oyuncularla beraber dönemin tiyatrolarında sahneleyebilmek. Biletleri halka satabilmek. Dramatik değerlendirmeler yaparken yeteneğinin bu boyutunu biraz küçümsüyorlar sanki. Tiyatronun sahibi, yöneticisi, oyun yazarı ve hatta kimi zaman oyuncusu olan Shakespeare, sadece Kraliçe 1. Elizabeth ve saraylılar için piyes yazmıyordu elbet. Edebiyat tarihçisi Eliot Engel anlatıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Shakespeare’in tiyatrosu Thames nehrinin güney kıyısında, Londra’nın oldukça berbat bir mahallesindeydi. Buranın gündelik ahalisi fahişeler, soyguncular ve katillerden oluşuyordu… Hayatını kazanabilmek amacıyla halk için de yazması gerekiyordu. Halk ise genellikle cahildi; bu yüzden mümkün olduğunca düşük düzeyde birilerine hitap edecek biçimde yazmalıydı. Araştırmacılar Shakespeare oyunlarını izleyen ahalinin yüzde 40’ının ancak günümüzdeki ortaokullara denk bir eğitim almış olabileceğini söylüyor. Yine de izleyici Shakespeare’i seviyordu ve piyesleri tıklım tıklım doluyordu. Yoksul ve cahil halk eğlence için adam başı bir peni ayırabiliyordu.”&nbsp;</blockquote>Bilinenlerin üzerinden yüzyıllar geçmiş olmasına ve hakkında yapılan yorumlar çoğalmasına rağmen belirsizlikler onu daha da “kutsal” kıldı. Mektupları, günlükleri, hatıratı, söyleşileri, notları, müsveddeleri bugüne kalabilseydi ve eğer biyografi yazarları bütün o belgeleri tarasalardı umdukları “tanrısal” kişiliğe ulaşamayacaklardı. Bir-iki sıkıcı bürokratik belge (doğum yeri, okulu, vaftiz olduğu, evlendiği, çocuklarının dünyaya geldiği tarihler) kendinden sekiz yaş büyük bir kadınla evlenmesi (Anne Hathaway), annesinin bir çiftçinin kızı olması, babasının tüccarlığı. İkiz çocuklarından erkek olan Hamnet’in 11 yaşındaki ölümü ve bazı tuhaf söylentiler. Bir de satın aldığı mal, mülk ve parayla ilgili açtığı davalara dair kağıt parçaları.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Shakespeare uzmanları hayatının ilk 30 yılını hakkındaki “mitlerle” doldurmaya çalışsa da geriye kalan büyük boşluğu anlamlı kılan, oyunlarından ve şiirlerinden asırlardır süzülen gerçeklik hissi.&nbsp;</li></ul>O hissi içselleştirmek için oyunlarını okuyabilir, duyguları vantrilok misali uyandıran muhteşem replikleriyle oyuncuların coşkusuna eşlik edebilir, oyunlarından uyarlanan filmleri izleyebilir ya da biyografilerinden birkaçını okuyabilirsiniz.&nbsp;“Shakespeare’den iki yüz yıl önce yazılmış olmasına karşın hiç kimse ‘Canterbury Hikayeleri’nin yazarı o mudur değil midir diye sorgulamıyor. Hayır, mesele başka: Shakespeare’in ölümsüz piyeslerinin yazarı olmayacağını iddia edenlerin yaklaşımları fena halde züppelik” diyen Elliot Engel’e katılıyorum.&nbsp;Hayatı hakkında bilinmeyenlerin bolluğuyla nedeniyle güvenilmeyen malzemelerle uğraşmak yerine (Onların toplandığı bir kitap da var; Shakespeare Mythos - E. K. Chambers) dili ve şiirsel yeteneği, eserlerinin tarihsel çerçevesi, oyunlarının temaları, karakterleri, tiratları ele alan bir kitap okumak başlangıç için isabetli bir tercih olabilir.&nbsp;Yetişkinler İçin Shakespeare’in (Shakespeare Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey) iddiası uzmanlık değil. Yazarları Elizabeth Foley ve Beth Coates keşfettikleri ilginç olgu ve hikayeleri paylaşma arzusuna kapılmış okurlar olduğunu söylüyorlar. Bu yaklaşımı da önemsiyorum. Yazının başından beri anlattığım kaotik gerçeklik, onun duygu dünyasıyla, edebi dehasıyla tanışmak isteyen okuru kolayca vazgeçirecek kadar meşakkatli. O yolun neden yorucu olabileceğini başında açıklıyorlar;&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Ozanımızla ilgili kötü bir başlangıç yapmışsanız bu sizin onunla yetişkinlikteki buluşmalarınızı da etkileyebilir. Kış Masalı’nı izlerken uyukluyor musunuz? Romeo ve Juliet’teki parmak ısırtacak olaylar kafanızı mı karıştırıyor? Kral Lear ve Othello’nun ünlü tiratlarındaki laflar içinde kaybolup duruyor musunuz? Merak etmeyin bu konuda yalnız değilsiniz. Günümüzde okula giden her çocuk İngilizce derslerinde bir şekilde Shakespeare’in yapıtlarıyla mutlaka karşılaşıyorsa da Birleşik Krallık’taki yetişkinlerin çoğu bir ya da iki oyunundan fazlasını görmemiştir. Üstelik yakınlarda yapılan bir araştırma sonucunda 18-34 yaş arasındaki İngilizlerin yüzde beşinin Shakespeare’in en ünlü oyununun ‘Sindrella’ olduğunu zannettiği, aynı grubun yüzde ikisinin ise ünlü ozanın kurgusal bir karakter olduğuna inandığı ortaya çıktı.”&nbsp;</blockquote>1616 yılındaki ölümünden itibaren İngiliz edebiyatı tarihindeki en büyük yazar olarak kabul edilen Shakespeare’in eserlerinin Birleşik Krallık’taki tanınırlık seviyesi buysa dünyadakini tahmin etmek zor değil. Oysa garip bir şekilde herkes tarafından çok iyi bilindiği varsayılır. Eski ya da Orta dönem İngilizcesinin değil de Modern İngilizcenin ilk büyük yazarı olması da şaşırtıcı.&nbsp;Yaşadığı dönemin toplumsal dinamiklerini, oyunları aslında onun yazmadığını söyleyenlerin iddialarını ve karşıt görüşlerini, çehresini değiştirdiği İngiliz tiyatrosunun geleneklerini, çağdaş yansımalarını, icat ettiği kelimeleri ve deyimleri, espri anlayışını, komedyaların, tarihî oyunların, tragedyaların işleyişini içeren metinlerin kolayca okunup anlaşabildiği bir kitap hevesli okurun/seyircinin bakışını da esnetecektir. Piyeslerin olay örgüsünün veya temalarının anlaşılır anlatımı, Hamlet’in gizli hayaleti olduğu söylenen büyük bir ozanın edebi dünyasını kavramak için yeterli olmayabilir ama mutlaka işlevsel bir yol haritası çizer.&nbsp;Belki okuduğunuz bilgece sözlerini kendinize fısıldar ya da Hamlet’i kendi dilinden ilk okuduğumda hissettiğim gibi onun bir parçası olduğunuzu düşünürsünüz. O artık sadece bir oyun karakteri değil bizle birlikte her daim yaşayan bir insandır. Tıpkı yazarı gibi tam anlaşılmamış olduğu için gerçekliğine içtenlikle inandığımız biridir belki. O vakit Menon’un söylediği gibi “Hepimiz Hamlet’iz; onun gibi her şeyi erteleyerek, yüzümüzü maskeleyerek yaşıyoruz” dersiniz.&nbsp;Eleştirmenlerden bazıları, kendine hiç benzemeyen yüzlerce karakter yaratan Shakespeare’in, Hamlet’i konuştururken ona kendi yüreğindekileri söylettiğine, yaşamını en iyi yansıtan karakter olduğuna inanıyor. İlk defa 1602’de sahnelenen Hamlet karakteri, söylendiği gibi ilk modern insansa Shakespeare aslında kimdi? Ya da Shakespeare sahiden nasıl Shakespeare oldu?&nbsp;1709’da hayatını anlamak isteyen, oyunlarının ilk baskısını hazırlayan Nicholas Rowe’dan bu yana Shakespeare’in hayatı ve eserleri hakkında binlerce kitap yayımlandı ancak hâlâ hiçbiri onun ölümsüz mısraları ve oyunları kadar etkili değil. Beş asır sonra insanların kaynağını tam bilmedikleri &nbsp;şu replikleri gündelik hayatta şakalaşmak için kullandıklarını bilseydi epey şaşırırdı herhalde. Bu da hakiki sanatın acı ironisidir belki.&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Var olmak ya da olmamak; bütün mesele bu;&nbsp; Zihnimizin katlanması mı soylu olur;&nbsp; Acımasız kaderin taşlarına, oklarına,&nbsp; Yoksa silahlanması mı, karşısındaki belâ denizlerinin&nbsp; Bitmesi için direnmesi mi? Ölmek uyumak,&nbsp; Dahası yok; uyuyarak bitirebiliriz Yürek acılarını ve binlerce sarsıntıyı..” (Hamlet, Üçüncü Perde, Birinci Sahne)&nbsp;</blockquote>Borges hatırlatıyordu:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Rastlantılar veya yazgı Shakespeare’in karşısına her insanın bildiği türden önemsiz, korkunç şeyler çıkarmış. O bunları öykülere, o düşleri kuran renksiz adamdan çok daha canlı, birçok kuşağın dillerinden düşürmeyecekleri mısralara, sözlü müziğe dönüştürmeyi başarmış.”</blockquote>O muhteşem sözlü müziğin ebedi yankısını duymak isteyenler için Shakespeare’in hayatının belgelerinden daha kıymetli olan eserlerinden süzülüp yaşamaya devam eden kelimelerin anlam dünyasıdır. Gerisi hayal gücünün karanlık kuyusunda biriken uğultular.

Vasat bir hayat hikayesine sahip olduğu, çok kitap okumadığı, dolaşımdaki eserlerden malzeme topladığı söylenen birinin hayal gücü ve edebi olmayan kimliği hakkında insanlık neden bu kadar çok düşündü?

Esra Yalazan