İçine girildiği an insanı tavlayan, minik tonozlarla bezenmiş yüksek volta tavanlar, şık ve narin cumbalar, üzerine, yüksek ihtimalle, İtalyan veya Fransız üreticisinin ismi kazılı şık ateş tuğlaları... İnsanı şaşırtan, yüzyıla merdiven dayamış o kocaman, içinde bulunduğu yapıya nasıl girdiğini sorgulatan devasa rabıta parkeler… Eprimiş, eskimiş, belki çürümeye yüz tutmuş ama dev pencereli, ilk görüldüğünde ikinci bakışı garantileyen, belki de en az yüz yıla tanıklık etmiş bina cepheleri… Hafta sonu kent fotoğrafçılarının en ideal ve hareketsiz poz verebilen şık modelleri, İstanbul’u (ve Türkiye’deki belli başlı diğer bazı şehirleri, ama öncelikle İstanbul’u) diğer şehirlerden ayırıp imparatorluk geçmişini yüze vuran tarihi eser apartmanlar… Bunları tam da bu yapılarla bezenmiş, eski bir mahallenin ortasında yaşayan bir mimar olarak yazıyorum; birçoğunun ilk sahibinin veya müellifinin İstanbul’u bırakıp gitmek durumunda kaldığı bu yapıların tarihsel tekinsizliğinin aksine, insana yuva duygusunu veren o yerleşmişlik hissiyle yaşamayı bir şans olarak gördüm, görüyorum. Ancak yakın dönemde hepimizi allak bullak eden mâlum deprem ve ardından gelen o kolektif barınma korkusu, yazıya başlarkenki romantikliği burada bırakmamı gerektirecek. Çok sevdiğimiz bu mekânsal tarihin arkasında yer alan hikâyeler katman katman, zengin ve bir o kadar da acı. Ve olası bir İstanbul depremi gerçeğinin yanında, bu mekânsallığın bugünkü teknik karşılığının zayıflığı da hızla yüzümüze çarpıyor.Şehirler her ne kadar bir açıdan bakıldığında inşa ediliyor olsalar da, bu inşa kabasının üzerindeki yaşamı biz insanlar var ediyoruz; ortak hayata sunduğumuz sosyal ve tarihsel kapital, bu kapitalin yönlendirdiği yaşamlarımızın kesişimleri bizim mekânlarımızı oluşturuyor ya da en azından teoride buna inanıyoruz. Eski yapıların cezbediciliği tarihsellikle birlikte mümkün olurken, yeni yapılar ise bizi güvenli ve steril olmakla tavlayabiliyor, kent içerisideki eski ile yeni de, normal şartlarda, aslında birbiriyle böyle anlaşabiliyor ve kendi ortak alanlarını yaratabiliyor. Fakat kentsel alanın bir gelir modelinin lokomotifliğini yaptığı ihtimallerde, hatta mevcut Türkiye şartlarında en kârlı gelir imkânlarını yarattığı ulusal çerçevemizde, kentin mekânsal parçaları da bir muhasebe defterinin satırlarından öteye geçemiyor. Bu mekânsal parçaların metalaşması, alınıp satılması, değer kaybetmemesi için bakımlarının yapılması gibi meseleler ortaya çıkıyor ve kendimizi en basit yaşamsal ihtiyaçlarımızdan biri olan barınma için büyük ekonomik planlar kurgularken buluyoruz. Yıllar öncesinin kooperatif, lojman gibi konut üretim modellerini terk edeli çok oldu; belediyelerden bağımsız, kaba bir tabirle kentlerin anahtarlarını yapı firmalarına teslim ettik. Üstüne bir de kötü yönetilen ve gün geçtikçe yetersizliğini katmerleyen bir gayrimenkul ekonomisi, daha doğrusu gayrimenkul borsası içinde bir doğal afet de bu resmin parçası hâline gelince, iplerin kontrolünü hepten kaybediyoruz.<img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1680869394986.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.35" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ahmet Doğu İpek, Construction Regime – Self Portrait 2019, kağıt üzerine suluboya. Sanatçının izniyle.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kahramanmaraş ve Hatay merkezli 6 Şubat depremlerinden beri hemen herkes kendi barınma problemini kendi özelinde yaşamaya başladı; hayat mücadelesi veren depremzedenin öte yanında büyükşehirde geleceğin depremzedesi olmayı bekleyen insanlar, en azından asgari ölçekte neler yapabileceğini anlamak için haklı şekilde ve panik hâlinde dört bir yana danışmaya başladı. “Evim sağlam mı?”, “Kiram daha da artacak mı?”, “Bu şehirde daha ne kadar yaşamalı?” gibi yerel ve genel sorular bugün hâlâ cevaplarını tam olarak bulmuş değil.Olası bir depremin yıkıcı etkisinin tahmin edilenden de büyük olacağı öngörülen İstanbul özelinde ise betonarme yapıların güvenliğine dair merak edilenler belediyelerin asgari hizmetleriyle giderilmeye çalışılırken, kente karakterini veren tarihi, sivil (ve hâliyle yığma niteliğe sahip) yapılar için genelgeçer ve kamu destekli bir koruma veya güvenlik hizmeti mevcut değil. Apartman ya da değil, bu yapıların korunma prensipleri anıtsal yapılarla benzeşiyor; depreme yönelik bakım, onarım ve güçlendirme aşamaları ise betonarme yapılara kıyasla bürokratik olarak uzun süreçler ve büyük zorluklar içeriyor. Yani, bu yazının başına dönüp bakarsak, İstanbul’u ve romantizmini yaptığımız tarihi kentlerimizi mevcut durumda depremlerden koruyacak herhangi bir plan veya program, ne yazık ki bugün itibariyle hâlâ bulunmuyor.Yığma tuğla veya ahşap bir yapıda yaşadığınızda, yapının depreme dayanıklı olup olmadığını belediyeden öğrenmeniz mümkün olmadığı gibi, gördüğümüz tüm tarihi yapıları uzun ve masraflı tespit ve güçlendirme süreçleri bekliyor. Bugün bildiğimiz, gidip görüp hayran olduğumuz, yıkıldığına inanmak istemediğimiz ve belki de artık kaybolmuş diyebileceğimiz tarihi Antakya’nın başına gelenlerin İstanbul’daki tarihi doku için gerçekleşeceğini ve kaybedileceklerin boyutunu tahayyül etmek mevcut şartlarda işten bile değil.Öte yandan, bugün yeniden hatırladığımız acı gerçekler ışığında tekrar bakınca, kişinin maddi gücü elverdiğince, şehirde yeni, güvenli ve ‘kentsel dönüştürülmüş’ bir evde, mümkünse ışıltılı bir rezidansta oturmanın afet boyutundaki karşılığı da pek iddialı olamıyor. Olası bir deprem anında, ulaşımı tıkanacak, altyapısı çalışmayacak, kalabalığı daha da görünür olacak bir megakentte sadece evlerimizde güvende hissetmemiz söz konusu değil. Temiz suya, elektriğe, gıdaya erişimimizin kısıtlı olacağı bir ortamda, tekil hareket etmek gibi bir ihtimal hâliyle yokken, ister istemez afet anında ortak bir eylem planına dahil olmanın gerekliliği buz gibi yüzümüze çarpıyor. Taşındığımız rezidanstaki hiç tanımadığımız komşuları aslında tanımamız gerektiği, günü geldiğinde onlarla dayanışmamızın gerekliliği, kendini bizlere hatırlatıyor. Bu durum, birkaç paragraf yukarıda bahsettiğim, yaşamlarımızın kesişimlerinin kenti oluşturmasını aslında bizler için tekrar üretiyor. Kentsel yaşam, kesişimlerimizin, ortaklıklarımızın, temaslarımızın bir bütününden oluşuyor, kendimizi ortak yaşamdan, komüniteden veya artık terk edilmiş bir tanım olarak örgütlülükten ne kadar soyutlarsak aslında günü geldiğinde karşılaşacağımız reel problemlerin çözümünden de bir o kadar uzaklaşmış oluyoruz.&nbsp;Hâliyle, sosyal hayatın nüfuz edebildiği, asgari müştereklerin oluşabildiği yaşam alanlarına ihtiyacımızın olduğu bir daha tasdikleniyor; bu durum, bizi, birbirimize daha kolay dokunabildiğimiz eski mahalle prensiplerine dönmeye&nbsp;çağırıyor. Olası bir büyük yıkımda karşılıklı konteynerlarda, çadırlarda buluşacağımız komşularımız, aslında hemen dibimizde, kendileri de farkında olmadan, bizlerle tanışmayı bekliyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1680869413653.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.40" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ahmet Doğu İpek, Construction Regime 8, kağıt üzerine suluboya. Sanatçının izniyle.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Sosyal meselelerin reel kaygılarını bir yana bırakıp, mimar şapkamı tekrar takarak bir başka başlığa değinmek istiyorum. Olası bir afet anında, hele de bir megakentte gerçekleşecek olan afet sırasında koordinasyonun nasıl gerçekleşebileceği, bugünkü mevcut hazırlık ekseninde tam bir muamma.&nbsp;Merkezi veya yerel karar vericilerin genel afete hazırlık programları ve eylem planları bir yana, İstanbul özelinde, kentin insan, yapı, lojistik ve genel anlamda sosyal yükü, olası bir deprem veya benzer büyüklükteki bir afeti karşılayabilecek esnekliğe ne yazık ki sahip değil. Türkiye’de diğer birçok şehirde de rastlayabileceğimiz şekilde, İstanbul’daki üst ölçekte yanlış konut ve ulaşım planlaması, bizleri afetin yaratacağı yıkımdan çok daha feci noktalara savurabilir; lojistik ölçekte tamamen kitlenecek, statik bir şehirle baş başa bırakabilir. Bu noktada, üzerinden iki ay geçmiş olsa da, depremin yarattığı ve hâlâ sürmekte olan durumdan çıkarılacak kapsamlı dersler, afete hazırlık konusunda bizleri yapısal önlemler kadar stratejik önlemler almaya doğru yönlendiriyor. Olumlu açıdan bakarsak, son dönemde bir araya gelen, kamu, sivil ve özel ölçeklerde birçok inisiyatif, kamuya açık ortak yol haritaları oluşturma; mevcut afet kadar, geleceğin afetlerine yönelik hazırlık yapabilme ve ilgili sistemsel dönüşümleri sağlama amacıyla katılımcı süreçler yürütüyor. Bölgedeki yerleşim planlamasının geleceğinden geçici barınma birimlerine, altyapı çözümlerinden sosyal müştereklere kadar türlü konu, bu süreçlerde mercek altına alınıyor. Son yıllarda, özellikle de yerel yönetimler bünyesinde, çokça kullanılıp belki de artık içi boşaltılmış olan katılımcı tasarım ve yönetimin olası örneklerine dair birçok yöntem tartışılıyor. Kentlerin inşasından sorumlu mimar, mühendis ve şehir plancısı gibi meslek sahipleri bu aşamaların girişimcisi olmaya gönüllü oluyor, bu anlamda kentlere dair, belki de sahip olup da sonradan kaybettiğimiz, bir meslek etiği de kendisini organik bir şekilde oluşturmaya başlamış durumda.Toparlamak gerekirse, sürekli tekrar edilen ‘afet değil ihmal’ kalıbını biraz da ‘ihmal değil tercih’ olarak değerlendirmemiz ve tartışmamız gerekiyor. Bu tercihlerin sorgulanacağı, daha iyi ihtimallerin akla geleceği tartışma ortamlarının ve iletişim platformlarının, sadece mesleki disiplinler içinde değil, sosyal ve katılımcı boyutta, her vatandaşa dokunacak biçimde programlanmasına da ihtiyaç var. Bu noktada yerel yönetimlere, inisiyatiflere ve mahalle örgütlenmelerine büyük bir rol düşerken, bu problemin muhatabının hepimiz olduğunu, hâliyle çözümleri de hep birlikte üreteceğimizi sürekli hatırlamamız gerekiyor.

Şimdiki zamanla ağır çekimde yeniden buluşmalar.

Birlikte şimdiki zamanın üzerimize attıklarını düşünüyoruz. 

Tutto

Olası İstanbul depreminin erken çekilmiş bir röntgeni

Tarih, Megakent ve Örgütlülük

Bir önceki yazıda son günlerin en çok konuşulan; daha doğrusu şikâyeti en çok dillendirilen meselesi, yükselen kira ve konut fiyatlarından bahsetmiştik. Yükselen malzeme ve üretim maliyetlerinin, piyasadaki enflasyona dayalı suni müdahalelerle paralel şekilde hem konut fiyatlarını hem de kiraları yükseltmesi problemin birinci dalgasını yaratmıştı.&nbsp;Öte yandan kira politikasında ÜFE/TÜFE gibi genel enflasyonun etkisini nispeten zayıf hissettiren fiyat artış endekslerinin işlevsizliği ve yapılan kontrolsüz zamlara yönelik kullanılabilecek hukuki savunma araçlarının eksikliğiyle var olan problemi daha da büyüttük. Peki bu şehirlerin kurulum ve inşa aşamasından bugüne nasıl geldik? Barınmak her zaman bu kadar zor muydu? Kentlerimiz dünden bugüne nasıl planlandı?<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye'de ilk modern kentleşme</h2>Kerterizi modern dönemden alırsak, şehirlerin, şehirlerin yerel yönetimlerinin ve yerleşim planlarının bilimsel ve rasyonel şekilde, belli standartlardan ele alınması ülkemizde 19'uncu yüzyıl başlarına rastlıyoruz. Saray ve aristokrasinin kendisine yönelik yarattığı yaşam alanlarıyla farklı sermaye sınıflarının kent yaşamına dâhil olması, beraberinde ortak kesişim bölgelerini yarattı.&nbsp;Çarşılardan bostanlara, bahçelerden parklara, modernizmin etkisi kent yaşamında hem pratikte hem de uygulamada hissedildi. Yaşanan mekânsal değişim ve dönüşüm, sert şekilde değişen sosyopolitik ortamla paralel şekilde kent hayatını değiştirdi ve birbirinden farklı sosyal katmanların kesişimleri gün geçtikçe arttı. Bu kesişimler imparatorluk sonrasında daha da büyüdü ve ülkenin uluslaşma sürecinde etkisini hissettirdi.&nbsp;Bu durumun geçerli olduğu dönemde kent nüfusu, 1927 yılı itibarıyla köy nüfusunun hâlâ üçte birine denkti. Çoğunluğun kırsalda yaşadığı nüfus dağılımında mekânsal kalkınma de buna uygun şekilde gelişti. Kentteki yaşayış, nüfusun farklı mübadeleler üzerinden azalması ve sosyoekonomik durum da kent içindeki ihtiyaçların yönünü belirledi. Konut yetersizliği, bugünkü gibi öncelikli dert olmadı.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Köyden kente göç</h2>1950’lerle başlayan köyden kente göç dalgası, zamanla konut ihtiyacını körükledi. Büyükşehirlerdeki imkânlar da bu göçü şiddetlendirdikçe şehrin çeperleri kalabalıklaştı, gecekondulaşma süreçleri de böylelikle hızlandı. 1965’te çıkarılan kanunla tek yapı içinde çoklu tapu sahibi olma imkânı, kentte yıkılan tek haneli yapıların çok haneli yapılara dönüşmesini ve böylelikle konutun metalaşmasını da kolaylaştırdı. Bu yasa ileriki yıllarda gecekonduların apartmanlaşma sürecinin esas zeminini <a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/166373" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oluşturacaktı.</a>Kentleşme hareketleri 1950’lerde İstanbul odağıyla hızlanmıştı ancak en sert hamleler 1980 sonrasında görülmeye başlandı. Ülkede tek başına kalkınma lokomotifi hâline gelen İstanbul, 1980’lerle her geçen gün daha fazla göç almaya başladı. Bir bakıma istemsiz şekilde sosyal konut işlevi üstlenen gecekonduların sayısı da giderek arttı. 1984 yılındaki Toplu Konut Kanunu düzenlemesi sonrasındaki gelişmeler, konutun kamusal ihtiyaçtan bağımsız şekilde sektörleşmesinin&nbsp;önünü açtı. Bu hızlanmayla kent nüfusunun önü alınamayan artışı İstanbul periferisinde (ve benzeri birçok yerde) sonu -şehir’le biten "uydu kentleri" beraberinde getirdi.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/8/1/1632733315449.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Hazine arazilerindeki gecekonduların sakinleri, devletin dönem dönem halka bahşettiği&nbsp;tapularla resmî ev sahipleri hâline gelirken sayısı artan müteahhitlerin de ilgisini çekti. Bu durum, defalarca tekrarlanarak kent çeperindeki yerleşimleri oluşturdu. Çatalca’dan Pendik’e kadar uzanan İstanbul metropolü imajı da bu dönemde biçimlendi. Kooperatiflerden devlet girişimlerine kadar dönemin tüm konut atılımı da bu rüzgarla ilerledi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kâr odaklı kentleşme</h2>Sürekli göçle konut talebi ve arzı belirli dengeye ulaşsa da, mevzuatın yetersizliği ve sınırlı kaynaklar, artan nüfus sebebiyle kenti fiziksel ve sosyolojik açıdan biçimlendiren ana unsur olan konut politikasının hızlanmasını engelledi. 1999 depremi sonrasında artan kolektif bilinç, sağlıklı konut ihtiyacının bir kez daha altını çizdi. 2002 sonrasında yeni iktidarın getirdiği konut vizyonu da önem kazanan Toplu Konut İdaresi'nde biçimlendi. Belediyeler ve TOKİ iş birliğindeki dönüşüm projeleri, periferideki yetersiz altyapı ve kalitesiz konut birlikteliğini kırmayı amaçladı. 90’lı yılların sonuna doğru küçülme eğiliminde olan konut sektörü, böylelikle 2000’lerdeki taleple paralel artan özel kredilerle tekrar büyümeye başladı.&nbsp;2007 yılında mortgage sistemini getiren yasal düzenlemeyle kredi alımı kolaylaştıkça konut üretimi de ivmelendi; ancak bu üretimin çevresel ve sosyal faktörlerden bağımsız ele alınması, yeni konutları biçimlendirmede ve fiyatlandırmada özgür bırakılan çıkar çevrelerinin de etkisiyle kentsel dönüşüm projelerinin, kent çehresini değiştirmesine sebep oldu. 2010’da 5998 sayılı kanunda yapılan afet riski düzenlemesi, belediyelerin hareket alanını daha da <a fr-original-style="" href="https://www.opendemocracy.net/en/5050/double-displacement-planning-out-poor/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">genişletti.</a> 2012’de ise 6306 sayılı kanunda yapılan düzenlemeyle de Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın TOKİ'yle kentlere direkt müdahale imkânı <a fr-original-style="" href="https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/turkiyede-2012den-bu-yana-saptanan-197-bin-20-riskli-yapidan-165-bin-556si-yikildi/1717557" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yaratıldı.</a> Bu durum kentler için dört koldan "dönüşümü" zorunlu hâle getirdi.&nbsp;Sadece İstanbul değil, Türkiye’nin dört bir yanında il, ilçe belediyelerinin ve bakanlığın dâhil olduğu sürüyle dönüşüm projesi uygulandı. Bu uygulamalarda yapı yükseklikleri ve nitelikleri, ihtiyaçtan ziyade karar verici ve yatırımcı arasında kararlaştırılan kâr modellerinden belirlendi. Konut ekonomisi ve yatırımları kamu yönetimiyle öylesine iç içe geçti ki birçok bölgede büyük ihtilaflar yaşandı; bazı ihtilafların çözülemediği noktalarda da devreye merkezî yönetim <a fr-original-style="" href="https://www.arkitera.com/haber/fikirtepede-neler-oluyor/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">girdi.</a> Yöneticilerin yatırımcılarla karar verdiği, ancak hak sahiplerinin mütemadiyen mağduriyet yaşadığı bu süreçlerin birçoğu, bugün itibarıyla yaşanan ekonomik resesyonla da iyice durma eğiliminde.<img src="https://images.aposto.com/2021/8/1/1632733416974.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kentler neden böyle diye başlamıştık. Tüm İstanbul’un imar tarihini bu yazıya konu etmek elbette mümkün olmayacak ancak bu biraz sıkışık özetin ardından altını kalınca çizmek gereken konu, şu an İstanbul’da, hatta tüm Türkiye’de kentsel gelişimin anahtar belirleyicisinin konut imalatı olması. Herkesin ev sahibi olmayı istediği ortamda aksinin beklenmesi de yanlış olurdu, ancak bir yandan ev sahipliği oranının azaldığı bir ortamda, ne konut hedefine ne de iyi kent hedefine ulaşabilirken şu ana kadar denenen yöntemlerin bir yere varmadığı artık aşikâr. Büyükşehirlerde yaşam şartlarının ve imkânlarının hem zorlaştığı, hem de pahalandığı dönemde, kentlerin geleceğini ve dokusunu belirleyecek yöntemlerin, kâr modelleri üzerinden değil, katılımcı ve sosyal fayda odaklı şekilde elden geçirilmesi şart.&nbsp;

Yerel ve uluslararası gündemi yakalamak için bir başucu kaynağı; her hafta seçim dosyaları, kamuoyu araştırmaları, analizler ve Son Düzlük podcastle yayında!

Türkiye'yi yakala, dünyayı anla.

Spektrum

Türkiye'nin kentleşme süreci ve kâr odaklı kentleşmenin getirdiği problemler neler?

Konuttan kentler

Temiz su, yeterli gıda, kıyafet ve barınma; normal şartlarda hemen her vatandaşın doğal olarak talep edebileceği en temel ve sade ihtiyaçlarının büyük çoğunluğunu oluşturuyor. Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 1976’da gerçekleştirdiği Dünya İstihdam Konferansı’nda altını çizdiği, istihdam odaklı bir gelecek stratejisi içerisinde konumlandırdığı bu temel ihtiyaçlar, bugün ne yazık ki her açıdan tartışılabilecek haldeler.&nbsp;İklim değişikliği üzerinden suyun geleceğini tartışırken yeme pratiklerimizi her gün yeniden değerlendiriyor, bir yandan da dünyayı kasıp kavuran bir salgınla mücadele etmeye çalışıyoruz. Bugünün Türkiye’sinden bakınca ise bu ihtiyaçlar içindeki barınmayı konumlandırmakta da oldukça zorlanıyoruz.Salgın altında geçirdiğimiz son bir buçuk yılın bakiyesini de hesaba katarak, yeni eğitim döneminin de yaklaşmasıyla birlikte bugünlerde İstanbul’da ve Türkiye’nin diğer büyükşehirlerinde yükselmekte olan kiralara dair fazlasıyla tepki ve bu tepkileri yansıtan birçok haberle karşılaşıyoruz. 2020 rakamlarına göre Türkiye ekonomisinin %7’sini oluşturan, genel büyüme trendlerini belirleyen ve ülkedeki istihdamın %6’sını bünyesinde bulunduran inşaat sektörü, son iki yıldır da sürekli olarak küçülme halinde. Enflasyonla paralel şekilde, ancak farklı küçülme oranlarına sahip olan inşaat sektörü, kardeşi gayrimenkul sektörüyle birlikte ülke genelindeki ticari hareketliliğin de baş aktörlerinden. Ancak konutta arzın ve üretimin boyutunu bizlere her gün kanıtlamakta olan etrafı sarmış vinçlere, televizyon kanallarında sürekli dönen emlak reklamlarına, büyükşehirleri donatmış çimento kamyonlarına rağmen neden hala konut kiralarını ve fiyatlarını tartışıyoruz?Büyükşehirlerdeki kira fiyatları sadece son birkaç yılın kötü ekonomik ve sosyal bakiyesi sebebiyle bu hale gelmedi. Bugün artık birçok kişi tarafından kabul edilen, amiyane tabirle "emlak balonu" da bir günde büyümedi. <a fr-original-style="" href="https://tr.boell.org/tr/2014/06/16/kentsel-donusum-politikalari-ve-tokinin-onlenemez-yukselisi-demokratiklesme" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2008’deki 5793 sayılı kanun değişikliğiyle başlayan</a> yapılaşma hareketi ve 2010’ların başından itibaren ülkede afet riski anlayışının gelişmesiyle birlikte büyüyen konut talebi, devlet destekli bir arz mekanizmasıyla karşılandı. 2012 yılında geçirilen <a fr-original-style="" href="https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121206-1.htm" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">6306 sayılı kanun</a>la birlikte belediyeler, yapı şirketleriyle birlikte hareket edebilme imkanı yakaladı. Belediyelerin ve İl Özel İdarelerinin, terminolojiye eklenen "riskli yapı" ve "rezerv alan" gibi tespit ve tedbir imkanlarıyla yetki alanlarının genişlemesini sağlayan bu düzenleme, görünür veya görünmez kamu-özel işbirlikleri aracılığıyla kentleri değiştirmeye ve dönüştürmeye başladı.&nbsp;Hatta çıkarılan yasa duruma farklı bir ekleme daha yaparak, riskli alan ve yapılarda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın da müdahil olabileceği bir ortam yarattı. Bir kamu iştiraki olan TOKİ’nin de sürece dahil olmasıyla ülke çapında büyük bir imar hareketi başladı. İnşaat yeniden gözde bir sektör haline geldi, evini dönüşüme verenlerin rahatlığı ve depreme dayanıklı olduğunun altı çizilen yeni konutlar genel anlamda olumlu bir hava yarattı.Afet söylemi üzerinden yükselen inşaat dalgası, her ne kadar çoğunlukla "dönüşüm" adı altında gerçekleşse de yapı odaklı olmaktan çok bölge bazlı değişimlere yol açtı ve kentlerin çehresini değiştirdi. 2012’den bugüne ise kentler değişti. Aba altından gösterilen afet riski sopasıyla birlikte belediyecilik de bir hizmet olarak gayrimenkul ve inşaat sektörleriyle birlikte anılır hale geldi. Ekonominin genel seyri hem kamu hem de özel bankalar yoluyla vatandaşa sağlanan düşük faizli konut kredilerini mümkün kıldıkça konut satışları da devam etti.&nbsp;Zaten ev sahibi olmak isteyen insanlara verilen bu kolay krediler, aslında inşaat bazlı Türk işi bir Fordizm ürünüydü. Ancak 2015 ve sonrasında başlayan kur ve fiyat dalgalanmaları, konut üretimini direkt olarak etkiledi. İnşaat giderlerinin artması konut fiyatlarının döviz kuruna endeksli artışını da beraberinde getirdi. Bu noktada sadece 2020 ve 2021 Mart ayları arasındaki, sadece bir yılı kapsayan %32’lik fiyat artışı bile durumun bugünkü dramatikliğini gösterme açısından fazlasıyla <a fr-original-style="" href="https://www.dunya.com/ekonomi/malzeme-fiyatlari-tetikledi-insaat-maliyetleri-yuzde-32-artti-haberi-620791" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">önemli.</a>&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/7/1/1630365152831.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Sonuç olarak konutta üretim devam etti, ancak burada konut sektörünün itici gücü olan banka kredileri, zaman içerisinde kamu bankaları tarafından üstlenildi, suni ve düşük faizlerle ayakta tutulmaya başlandı. Bu kamu merkezli sübvansiyon sistemi, vatandaşları konut için borçlandıran ve kentleri bölgesel olarak sınıflandırmaya odaklanan politikalar eliyle gittikçe kuvvetlendi. Bu sınıflandırmalarla kentlerdeki zengin-fakir uçurumu daha da belirginleşti ve kent merkezleri "markalaşma" adı altında lüksleştirilirken kent periferisi de bir yandan hizmet sektörüne barınma olanağı sağlama odağıyla yapılaşmaya başladı.Kiradan başlamıştık, aynı konuya dönelim; genel anlamda konut üretiminin ivmesine odaklanan yasa değişiklikleri, aynı zamanda kiracılara da odaklanan uygulamaları da kapsıyordu. 2012 yılında Borçlar Kanunu’nda yapılan ve 2014’te yürürlüğe koyulan düzenlemeyle birlikte 10 yılı aşkın konut kira kontratları ve 8 yılı aşkın işyeri kira kontratlarının mal sahiplerince fesih imkanı yaratıldı. Bu düzenlemeye göre kira kontratlarının zaman bağlayıcılığı ortadan kaldırıldı ve büyükşehirlerdeki birçok bölgenin dönüşümü de böylelikle sağlandı (Yasanın çıkarıldığı dönemde hakkında çokça kampanya yapılan, İstiklal Caddesi’ndeki eski işletmelerden İnci Profiterol veya Kelebek Korse dükkanlarının yarattığı gündemi <a fr-original-style="" href="https://www.diken.com.tr/beyoglundaki-dukkani-kapatilan-kelebek-korse-sislideki-yeni-magazasina-gecti/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hatırlayalım</a>) Kiracıların "kalıcılığının" ve söz hakkının artık tartışmalı olduğu bu dönem sonrasında birçok dönüşüm projesi bu düzenleme sayesinde hukuki engellere takılmadan kolaylıkla gerçekleşti.Kiracıları ilgilendiren diğer bir yasa değişikliğine de 2019’da imza atıldı. Normal şartlarda Türkiye çapında konut kiraları Üretici Fiyat Endeksi'ne (ÜFE) göre belirlenirken, ÜFE’nin yükselen enflasyonla birlikte artışı (2021 yılı Temmuz ayı itibariyle bir yıllık ÜFE farkı +%30) sebebiyle kira artışları Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE)’ye göre belirlenmeye <a fr-original-style="" href="https://www.cnnturk.com/ekonomi/kira-kontratinda-agustos-tarifesi-kira-artisi-hesaplama" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">başladı</a> (2021 yılı Temmuz ayı itibariyle bir yıllık TÜFE farkı +%15).&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/7/1/1630365223032.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu kararsızlık ve beraberinde getirdiği düzensizlik, önü alınamayan enflasyon ve sıfır durumdaki konut fiyatlarının da maliyetlerinin artışıyla birlikte daha da arttı. Pandemi ortamının da etkisiyle birlikte kent merkezlerindeki kiraların fiyatlarını da kontrolsüz bir yükselişe doğru sürükledi.Bugün itibariyle Birleşmiş Milletler standartlarına göre bir ailenin aylık kira miktarı, ailenin kazandığı aylık meblağın %30’unu geçmemek zorunda. Bu oran bile barınmayı hak olarak tanımlamaya çalıştığımız bir dönemde kulağa oldukça gülünç geliyor. Herkesi ev sahibi yapma şiarıyla yola çıkan Türkiye inşaat lokomotifinin on beş yıllık dilimdeki stratejik hamlelerine rağmen, Türkiye’de her geçen gün hem kiracı sayısı, hem de halihazırda mal sahibi olanların konut sayısı <a fr-original-style="" href="https://www.sozcu.com.tr/2021/ekonomi/ev-sahipleri-azaliyor-kiraci-sayisi-artiyor-6548961/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">artıyor</a>.&nbsp;Peki bu durum kentlere nasıl yansıdı, yansıyor; bunu da bir sonraki yazıda tartışalım.

 Yüksek kira fiyatlarının arkasındaki sebepler ne?

Barınma haktır ama kim haklıdır?

Park kelimesi Türkçe içerisindeki kullanımında, kent bilincimiz kadar çocukluğumuza da seslenen, yeşilden önce çocuklara yönelik oyun araçlarını akla getiren, ağaçtan veya bir çalıdan önce bir salıncağı veya bir kaydırağı anımsatan bir tanım. Bugün kent ve çevresinde parkların hemen hemen istisnasız şekilde bu durumla örtüşecek şekilde tasarlanıyor olduğu hesaba katılınca, yeşil alanla parkların arasındaki ve hatta kamusal alanla doğal peyzajın arasındaki çizgilerin belirsizliği de anlaşılıyor.&nbsp;Çok katmanlı tarihi itibariyle ormanların, meraların, koruların, bostanların ve bahçelerin şehri olan İstanbul’daki mevcut yeşil alan bilincinin, kullanımının ve geleceği hakkındaki soru işaretlerinin sebepleri de böylelikle daha belirgin hale geliyor. Son on yılda yaşadığımız, yeşili ilgilendiren her mesele birbiriyle çarpışan ajandaların öznesi haline geliyor. Kent üzerine çalışan uzmanlar ve akademisyenler farklı meseleleri ve tehlikeleri işaret ederken yöneticiler olumlu yönde ilerlemenin sürdüğü konusunda ısrar ediyor. Peki bizler, kent sakinleri olarak, kamusal alana belki de anlamını kazandıran park pratiğinin geçmişine, yöntemine ve geleceğine ne kadar hakimiz?İstanbul’da bugünkü park kullanımına paralel şekilde, şehrin yöneticileri tarafından tanımlanarak başlayan ilk pratikler, 18. yy’da Kağıthane ve Göksu dereleri civarında şekillendi. Bu bölgelerde yöneticilerin ve imtiyazlı çevrelerin, farklı sayfiye yapılarının da eklenmesiyle keyfini sürdüğü bahçeler ve dere kenarları, bir yandan da o güne kadar benzeri olmayan pratikleri, Osmanlı günlük yaşantısına <a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/522197" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yerleştirdi.</a> Ancak bu pratiklerin genele, yani millete yayılması ise 19. yy’da, nispeten daha da yapılı kent içerisinde yer alan uygulamalarla mümkün oldu.&nbsp;Bugünkü Gezi Parkı’nın Harbiye’ye doğru uzanan devamında yer alan, ancak bugün yerinde farklı yapıların bulunduğu Taksim Bahçesi, bu minvaldeki ilk örneklerden <a fr-original-style="" href="https://jag.journalagent.com/jas/pdfs/JAS_7_2_355_374.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">biriydi.</a> Sonrasında öne çıkan benzerlerinden, bugün TRT Stüdyoları’nın bulunduğu Tepebaşı’ndaki Tepebaşı Millet Bahçesi ve (bugünle kavramsal ve mekânsal bağını fazlasıyla belli eden) Kısıklı Millet Bahçesi ise 1870 yılında <a fr-original-style="" href="https://www.skb.gov.tr/osmanli-modernlesmesi-ile-ortaya-cikan-bir-kentsel-mekan-olarak-millet-bahceleri-s25212k/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tamamlandı.</a> Bu park furyası, genel anlamda Batı’yla bağlantılıydı, Avrupa’yı ziyaret etme fırsatı bulan dönemin Osmanlı bürokratları, gördüklerini imparatorluğun başkentine taşımakta gecikmemişlerdi. Hatta zamanla Tanzimat sonrasının park ve kamusal eğlence anlayışını tanımlayacak olan bu "millet bahçeleri", ismi ve uygulama biçimiyle de Fransız emsali "halk bahçelerinden" esinlenmişti. Yine Fransız örneğine benzer şekilde, millet bahçeleri (özellikle de meşrutiyet ruhuyla gittikçe toplumlaşan) Osmanlı milletinin kontrollü sosyalleşmesi ile artan kamusallık üzerinden toplumun kolayca yönlendirilebilmesi hedefiyle giderek çoğaldı ve farklı bölgelere, şehirlere yayıldı.&nbsp;Burada dikkati çeken bir diğer konu ise "millet bahçesi" altında yer alan bu parkların, aslında yeşil alanların yeni bir kullanım pratiğini insanlara sunması oldu. Tarım ve hayvancılık amacıyla kullanılan yeşil alanların kent içerisinde farklı pratiklere sunulması, zamanla boşaltılan mezarlıkların da benzer parklara dönüşmesini sağladı. Böylelikle modernleşen kentin ve kentlinin sosyal mekan ihtiyacı da farklılaştı ve dönüştü.Beraberinde getirdiği, yükte ve fikirde ağır modernizm ajandasıyla ilerleyen Erken Cumhuriyet Dönemi kent plancılığı, yukarıda bahsi geçen toplumsallık odağıyla kent içi parklarına yeni bir yön ve ivme vermiştir. İstanbul’da Gezi, Ankara’da Gençlik Parkı, İzmir Kültürpark gibi parkların başı çektiği örnekler, kent içerisinde doğayla barışık bir sosyal pratiğin toplumca benimsenmesinde öncü olur, böylelikle yeni ülkenin vatandaşlarına da yeni bir kamusallık anlayışını sunabilme fırsatı yakalar. 1923’ten 1945’e kadarlık bir zaman diliminde Türkiye çapındaki kent içerisinde tanımlı parkların sayısı <a fr-original-style="" href="https://www.researchgate.net/publication/349238707_Erken_Cumhuriyet_Donemi_Kent_Parklarinin_Belediyeler_Dergisi_Uzerinden_Okunmasi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">29’dan 536’ya ulaşır</a>. Bir önceki dönemi anımsatır şekilde bu parklarda tiyatro ve sinema gibi farklı kültürel pratikler yanında yüzme ve kürek gibi spor dallarına kadar çoğu farklı imkan bu parklar yoluyla vatandaşlara sunulur. Festivaller ve panayırlar bu parklarda yapılıe. Aynı parklar uluslararası fuarlara da ev sahipliği yapmaya başlar; hatta yeri gelir, bayram kutlamaları da toplu şekilde bu alanlarda yapılmaya başlanır ve kamusal-sosyal alanlarla doğal parkların kent içerisindeki yeri netleşir.Bugüne dönersek, son yıllarda kent ormanları vurgusuyla yapılan çalışmalar bir yandan ümit verirken bir yandan da Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 14 Haziran 2014 tarihli düzenlemesi Türkiye içerisinde kişi başına düşmesi gereken yeşil alan miktarı standardını kişi başına önce 10 m2, sonra da 15 m2’ye <a fr-original-style="" href="https://www.haberturk.com/hangi-ilce-daha-yesil-1870359" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yükseltti.</a> Ancak ne yazık ki bugünün İstanbul’unda kişi başına düşen yeşil alan miktarı 7,5 m2 civarında; orman alanlarının buna dahil edilmesiyle farklı yerlerde kişi başına 12 m2 olarak da lanse edilen bu oran, İstanbul’un kamusal yeşil alanlarının toplam kent alanının %2.2’sini oluşturmasıyla (Bu oran 1970’ler ortasında %7 olarak ölçülüyor) birlikte olumlu görünen durumun vahametini <a fr-original-style="" href="https://tr.euronews.com/2019/01/14/istanbul-en-az-yesil-alana-sahip-metropoller-arasinda" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirginleştiriyor.</a>&nbsp;İstanbul, benzer kalibredeki diğer metropollere göre yeşil yüzdesi açısından Dubai ile birlikte son sıralarda yer alıyor. Bu noktada "kent içerisi yeşil alan" detayının önemini hatırlıyoruz. Her ne kadar kent ormanlarının miktarı sayılara göre artsa da kentsel kullanıma açık parkların ve yeşil alanların öneminin, yukarıda anılan m2 bazlı abaküs hesapları içerisinde unutulduğu anlaşılıyor. Hem soluduğumuz havayı, hem de insan doğasını direkt olarak etkileyen; çocukların, yetişkinlerin ve diğer canlıların birlikte toprağa basabildiği bu alanların geleceğini, yerel yöneticilerin sorumluluğunda katılımcı, kapsamlı ve uzun soluklu bir strateji olmadan ele almak ne yazık ki mümkün değil. Hele de iklim değişikliğini bu kadar sert hissettiğimiz ve sağlıklı kentlere dünden daha çok ihtiyaç duyduğumuz bu günlerde şehrin tüm sakinlerinin yarının yeşil kentlerini bugünden garantiye alması gerekiyor. Hele de ülkenin lokomotifi olarak atanmış inşaat ekonomisinin müzmin acelesiyle böyle ilerlerken…

Parkların ve kamusal yeşil alanların dünü, bugünü ve yarını...

Bir kent pratiği olarak parklar ve yeşil alanlar

Mayıs 2021 sonlarına doğru kenar köşeden bir fısıltı duymaya başladık; ismini ilk duyduğumuzda hafiften mide bulandıran ama bir yandan da hayatımıza çok da dokunmayacağını varsaydığımız, çok da ilgilenmediğimiz bir (ya da bir diğer) ekoloji şikayetiydi bu "deniz salyası". Önce Tekirdağ, akabinde Bursa kıyılarını yoklayan, sonrasında ise yavaş yavaş İstanbul sahillerini Marmara yönünden sarmaya başlayan salya, gündeme konuyla ilgili uzmanların dahil olmasıyla birlikte kendini, kulağa biraz daha bilimsel gelen müsilaj ile duyurmaya başladı. Su yüzeyini balçık gibi kapatan, görüldüğünde yüz ekşiten doğal bir kirlilikti müsilaj. Aniden her yeri sarması ve gündeme oturması da isminin ezbere girmesiyle birlikte gerçekleşti. Basitçe, denizdeki mikroskobik canlılardan fitoplanktonların ürettiği salgıya (ve aslında birçok canlının benzer şekilde salgıladığı maddeye) müsilaj deniyor. Bizim gündemimizdeki müsilaj ise, deniz ekosistemine dışarıdan giren maddeler sonucu daha fazla salgı üretimini ve bu salgıların olması gereken miktarı aşarak deniz yaşam döngüsüne zarar veren halini tanımlıyor.Marmara genç bir iç deniz olarak kendi içerisinde iyi kötü bir dengeye sahipken, hem denize bırakılan atık miktarının son yıllardaki geometrik yükselişi, hem de küresel ısınmanın iç denizlerde su sıcaklıklarını neredeyse 2,5°C artırması, fitoplanktonlarda salgı artışına sebep oldu. Böylelikle Marmara'da giderek büyüyen bir müsilaj problemi oluşmaya başladı. Yayılan görüntüler ve artan tepkiler sonrasında, deniz balıkçılığını ve deniz turizmini etkileyen olumsuz ortam, beraberinde merkezi ve yerel yönetimlerin seferberlik vurgularını getirdi. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın konuya odaklanmasıyla birlikte Haziran ortasından itibaren hem kıyılarda hem de açıklarda deniz yüzey temizleme çalışmaları başladı. Temmuz ayı itibariyle ise müsilaj Çanakkale Boğazı’ndan çıkarak Ege Denizi’ne ilerledi ve Bozcaada kıyılarında bile seçilir hale geldi. Hatta karşı yakadaki Yunanistan’ın gündemine dahi girdi. Ege’nin bu yakasında ise hemen her gün metreküp bazlı deniz yüzey temizleme çalışmalarının haberlerini dinliyoruz. Uzmanlarsa yüzey temizlemenin kozmetik bir çözüm olduğunda ısrarcı. Zira müsilajın dipten yüzeye çıktığı ve zaten oksijeni azalmış Marmara’da öncelikli olarak deniz dibine yönelik, ekosistemi besleyen deniz çayırlarını canlandırıcı çalışmalar yapılması gerektiği vurgulanıyor.Temizlikten ziyade müsilajın ortaya çıkış sebeplerinin araştırılması ve bu şekilde çözülmesi gerektiği ise çokça tekrar edilen bir görüş. Marmara’yı çevreleyen şehirlerde, başta İstanbul olmak üzere, nüfusun on yıllardır durmaksızın artışı ve artan nüfusla birlikte artan atık ve bu atıkları yönetememe sorunu, esas problem olarak önümüzde beliriyor. Çevre koruma terminolojisinde "ölü deniz" olarak adlandırılan, %90’lık bölümünde yaşamın bitmiş olduğu Karadeniz’in başına gelenlerin Marmara’nın başına da gelmesi artık işten bile değil. Bu noktada tüm yetkinin (Karadeniz’in aksine) tek başına Türkiye’de olduğu Marmara’da, atık yönetiminin mevcuttaki deniz deşarj sistemlerinden kurtarılması ise bir öncelik olarak anılıyor. Daha 2020’de açılışı yapılan, Ergene Havzası’ndaki kaotik kirliliği yaratan endüstriyel atık birikmesini çözme amacıyla inşa edilen Ergene Derin Deniz Deşarjı sistemi, ilgili mühendisler cephesinde şu anda en çok tepki çeken projelerden biri. &nbsp;Marmara'ya aktarılan atıklar için gerekli ön arıtma aşamalarının bulunmadığı ve düzgün denetlenmediği iddia edilen bu gibi projelerin uzman görüşüyle tekrar değerlendirilip eksiklerinin saptanması gerektiği belirtiliyor.Karar vericiler ve yöneticiler ekseninde ise farklı fikirler birbirini izliyor, belki de çarpışıyor. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın sürdürdüğü yüzey temizleme çalışmaları paralelinde Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu, ülke gündemindeki en büyük ve tartışmalı proje olan Kanal İstanbul’un Karadeniz’e açılacak ikinci bir kapı ve beraberindeki akıntı yoluyla müsilajı çözeceğini iddia ediyor. Öte yandan TBMM Müsilaj Araştırma Komisyonu Üyesi, AK Partili Nevzat Ceylan, Romanya üzerinden Karadeniz’e dökülen Tuna Nehri’ndeki meşhur kirliliğin müsilajın esas kaynağı olduğunu belirterek öncelikli olarak sorunun Tuna Nehri ve Karadeniz’de çözülmesi gerektiğinin altını çiziyor. Marmara’ya kıyısı olan birçok kent sahilinde yerel yönetimler tarafından yüzme yasaklanırken Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Marmara Denizi’nden çıkan balıkların tüketilmesinde bir sakınca olmadığını belirtiyor. Öte yandan balıkçılık endüstrisinde aktif su ürünleri kooperatifleri de basın açıklamaları yoluyla artan balık ölümlerine dikkat çekiyor.Farklı açıklamalar, tam net olmayan çözüm stratejileri ve sürekli önümüze çıkan üzücü görüntüler paralelinde müsilajın hayatımızdan ne zaman çıkacağını ne yazık ki şu an bilemiyoruz. Bu bilgi ve müdahale karmaşası içerisinde ise yakın bir dönemde çözülemeyeceğini kestirebiliyoruz. Ancak Karadeniz’in yıllar boyunca insan eliyle başına gelenleri okuyup dinledikçe Marmara’nın da benzer bir senaryoyla karşı karşıya olduğunu, yarının çok geç olabileceğini söylemek yanlış olmaz.ODTÜ Mimarlık lisans ve Boğaziçi Üniversitesi Tarih yüksek lisans mezunu Onur Atay, kurucu ortağı olduğu kooperatif oluşumu Urban.koop’ta katılımcı mimarlık ve kamusal yaratıcılık merkezli &nbsp;çalışmalar yürütüyor; UNDP Istanbul Hub’ında inovasyon ve kalkınma başlıklarında tam zamanlı proje yöneticisi olarak çalışıyor. &nbsp;