Çocuk önce parmaklarını hareket ettiriyor, baş parmağı diğer parmaklardan ayırıp tutmayı öğreniyor. Sonra her bir parmak bağımsızlığını ilan ediyor ve her bir nesnenin girintisini, çıkıntısını keşfediyor. Gövdenin dünyaya bırakıldığı yerde sadece duyular ile henüz duyuların sonucunda bir anlamın doğmadığı bir zamanda çocuk havanın/atmosferin içinde yerini buluyor. Peki bütün bunlardan çıkan anlam bir şeyin bir şeyle kıyaslanması, bir şeyin ötekinden daha iyi/güzel/çirkin/kısa/uzun olmasıyla ilgili yargıları ne zaman kesinleşiyor ve keşfetmeye çalıştığı dünyanın öznesi hâline geliyor?&nbsp;Paul Klee, 1898-1918 senelerinde tuttuğu günlüklerinin ilk bölümü en erken çocukluk dönemi anılarıyla başlar; bazı kısa notlar alır o zaman dair. İlk dönem anılarını hatırlamak için yazılmış kısa metinlerdir:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Bir keresinde babam bir bakireyi kızkurusu olarak nitelendirmişti. O sırada ben de bu bakirenin tuhaf biçimde buruşuk olan alt dudağını düşünmüştüm.” (altı yaş)“Bahçe çitlerindeki boşluğun birinden girip, Gürcü bir kadının bitki soğanlarından birini çaldım ve onu kendi minik bahçeme ektim. Nefis yapraklar ve belki de sevimli çiçekler açacağını umut ediyordum. Ama sonunda ortaya, üzerinde nar kırmızısı sayısız çiçeğin açtığı küçük bir ağaççık çıktı. O an içimde büyük bir korku belirdi ve hemen aklıma birine armağan ederek ondan kurtulmak geldi.” (sekiz yaş)</blockquote>Bu alıntılarda küçük Paul Klee’nin dünya karşısındaki hayretini&nbsp;görürüz. Bu duyguları yıllar sonra hatırlamaya çalışarak ve düzenli bir şekilde günlüğüne not etmesi onun Bauhaus Okulu’nu kurup dünyaca ünlü bir ressam olduktan sonra bile o hayreti hiç kaybetmediğini gösteriyor. Çocuk henüz anlamın katmanlaşmadığı yerde işittiği şeylere hayalinde bir resim çiziyor. “Kızkurusu,” kelimesini duyunca buruşuk olan alt dudağı hayal etmesi gibi. Henüz neden sonuç ilişkisinin kurulamadığı, belki de böyle bir şey hiç olmamıştır, olaylar arasında neden sonuç ilişkisi yoktur; olayların sesleri, renkleri, dokuları vardır çocuk için. Dolayısıyla birbiriyle neden sonuç ilişkisinin kurulamadığı yerde her şey birbirini çağrıştırabilir ve o çağrışımlar çocuğun dünyasında festival gibi afsunlu bir şimdiki zaman yaratır.&nbsp;Walter Benjamin’in Paul Klee’nin "Tarihin Meleği" resminde&nbsp;gördüğü tezat (cennetten gelen fırtınayla meleğin kanatları onu ileri doğru sürüklemektedir ancak gözleri faltaşı gibi açılmış ve geçmişteki bir felaket anına takılmıştır.) Klee’nin sanata ve çocukluğa bakışını da tasvir eder bir anlamıyla. Ressamın günlüklerindeki ilk dönem çocukluk anılarını birkaç cümlelik satırlarla yazıyor olması ve genelde içinde bir tür hiddetin ve aşırılığın itirafı olması çocuğun dünyadaki savunmasız yerini de işaret ediyor. Hiddet ve aşırılık kelimeleri de dışardan ve artık çocukluktan çok uzak bir yerde anlam ve tanımın kesinleştiği yerde kullanılabilir. O şey çocuk için hiddetten ziyade bir tür keşiftir, dünyadaki yerini bulma çabasıdır.&nbsp;Öyle ki Paul Klee şunu söyler: “Sanat görebildiklerimizi yeniden üretmez; onu görünür kılar.”&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/1/6/1739022983016.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">"Çocuklar ve Köpek" | Paul KleeÇocukluğa dair çizdiği resimlerden biri “Çocuklar ve Köpek”&nbsp;eserinde yan yana dizilmiş çocukların kaşları çatık ve tam ele geçemeyen bir ifadeleri vardır. Ya da önlü arkalı resmedilmiş çocuk figürlerinin orantısız bir şekilde kimin boyu uzun kimin kısa; yetişkinlikle çocukluk arasında bir şeyi tasvir eder. Arkadaki figürün kucağında kundaktaki bir bebeğin belli belirsiz varlığı, çocukluğun/yetişkinliğin ya da şaşkın/mutlu/üzgün olabilecek birçok ifadenin birbiriyle iç içe geçtiğini hissettirir. Klee, görünenin aldatıcı olabileceğini ya da tek bir yerden bakmanın gördüğümüz şeyin içinde birbirine geçen birinin birinden ayırt edilemediği o bütün ve parçalı hâli mikroskobik bir şekilde resminde gözler önüne serer. Korkmadan cesurca ifade edebilmek için sanatı görmenin bir aracı hâline getirmiştir."Her şeyin ilk hâline dönmek, olanı olduğu gibi anlatabilmek bir tür şiddet yaratır mı?" sorusu düşüyor aklıma. Çocuk bunu yapar ve olanı olduğu gibi henüz yargıların, değerler silsilesinin olmadığı bir zamanda doğrudan filtresiz ifade eder. Daniil Harms ise bunu kısa öyküleriyle yapmıştır. Olaylar öyküsü olanı olduğu gibi anlattığı cümleler arasında hiçbir neden sonuç ilişkisin olmadığı bir hikaye anlatır.&nbsp;<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Orlov bir keresinde tıka basa humus yemiş ve ölmüş. Bunu duyan Krılov da ölmüş. Spiridonov ise eceliyle ölmüş. Spiridonov’ın karısı da büfenin üstünden düşmüş de ölmüş. Spiridonov’un büyük annesi alkolik olup sokaklara düşmüş. Mihaylov ise saçlarını taramayı bırakmış ve uyuz olmuş. Kruglov da elinde kırbaçla bir hanım çizmiş ve aklını kaybetmiş. Perehryostov telgraf havalesi ile dört yüz ruble almış ve öyle havalara girmiş ki işten atılmış.&nbsp;Hepsi iyi insanlar ama hayata tutunmayı bilmiyorlar ki.”</blockquote>Neyin norm olduğu, neyin doğru olduğu yetişkinler dünyasında belirlenirken bu normun dışında kalana absürd demek de belki buradan doğar. Çocuk için absürd yoktur ya da Daniil Harms ve Paul Klee’nin eserlerinde olduğu gibi başka türlü bir hakikat vardır.&nbsp;Daniil Harms, Sovyet Rusya’nın da Stalin rejimi tarafından tutuklanmış ve henüz birçok öyküsünü bastıramadan, 37 yaşındayken hapishanede hayatını kaybetmiştir. Yakın dostu Panteleyev ile son görüşmelerinde ona şöyle söylüyor: “Leningard bombardımanında ilk bomba benim evime düşecek.”&nbsp;Daha sonra eşyalarını birer ikişer elden çıkarmış ve geriye sadece bir bavulu, bir radyosu ve bir de birkaç kitabı… Sonrasında dediği gibi oluyor ve tutuklanıyor.Yaşadığı iklimde bir tür şiddetten doğan ağrıyla birlikte yazdığı, kısacık ve olanı olduğu gibi anlattığı masalımsı öykülerinin çoğu o öldükten sonra basılıyor. Paul Klee’nin resimlerinde var ettiği o neden-sonuç ilişkisine mecbur olmayan sanatı oraya indirgemeyen tutumu maruz kaldığı şiddetle baş etme yöntemi olarak karşımıza çıkıyor. &nbsp;Stalin rejiminin dayattığı taklit ve tasvire dayanan sanat anlayışına karşı elle tutulamayan, ritim duygusuna hitap eden bir edebiyat anlayışı geliştiriyor. Bir çocuğun cümleleri olabilecek kısa öykülerinde ritim duygusuyla başka bir görsel, işitsel harita yaratıyor.&nbsp;Benjamin, çocuklar için yaptığı radyo programlarında bugün hiç de alışık olmadığımız bir şeyi yapar. Çocuğun hayal dünyasına sonsuz bir güveni vardır ve yetişkinler için olabilecek birçok temayı masalsı bir şekilde radyo programlarında anlatır. Programın içerikleri tarihi olaylar ve gündelik hayatın kültüründen bahseder. Mesela Lizbon Depremi’ni anlatır çocuklara ya da Eski ve Yeni Berlin’de sokak satıcıları ve pazarları anlatır. Çocukla onun hayal dünyasıyla ilgili varsayımların yerine olanı anlatmak ve hayal ettirmek gibi bir cesaretle bunu yapar.&nbsp;Çocukluğun estetik dünyasına, beğenisine güvenen sanatçılardır Klee de Kharms da Benjamin de. Dışardan verilen dayatılan estetik anlayışına çocuğun afsunlu hatıralarından hareketle cevap vermişlerdir sanatlarıyla…Klee yine ilk çocukluk anılarına dair şunları yazmıştır:<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Estetik duygularım çok erken yaşlarda gelişmişti. Henüz üzerime tulum giydirdikleri zamanlar, içimdeki gri renkli uzun iç donumun paçalarından sarkan kırmızı işlemeleri ben bile görebiliyordum. Kapının zili çalındığında, gelen konuk beni bu halde görmesin diye hemen gizlenirdim.” (iki-üç yaş)</blockquote>Çocuğun henüz yargılarının belirmediği yerde saf bir estetik anlayışı olduğu ve sanatçının oradan beslendiği bir zamandan günümüze görülenin sürekli açıklanmaya, anlatılmaya ve neden-sonuç ilişkisi kurulmaya çalışıldığı bir zamana geçiş elbette çok hızlı olmadı. Ama henüz çocukken, çocuğun kulağında anlamsız ninniler vardı; çocuğun uykulardan hemen önce duyduğu bu sözler ona rüyalar gördürürdü. Klee’nin resimlerine bakarken o güvenli ninnileri duyuyorum ya da Harms’ın o kısacık öykülerinin ritimlerinde.

Aposto Sanat

Henüz çocukken, çocuğun kulağında anlamsız ninniler vardı; çocuğun uykulardan hemen önce duyduğu bu sözler ona rüyalar gördürürdü. Klee’nin resimlerine bakarken o güvenli ninniler duyuluyor ya da Harms’ın o kısacık öykülerinin ritimlerinde...

Bauhaus Okulu ile ilgili hikayeler