Foucault’nun Türkçeye net olarak nasıl çevrileceği haddim dışında kalan bir kavramı vardır: Dispositif. Kavram, bütünsel ölçekte “iktidarın” dispositifler aracılığıyla—ki bu sadece hapishaneler, akıl hastaneleri, okullar, dinler, fabrikalar, disiplin, yasal önlemler değil gazetecilik, yazarlık, edebiyat, felsefe, ziraat, sigara, internette gezinme, bilgisayarlar, cep telefonları ve dahası, hatta belki de dil bile olabilir—bireyleri yakaladığını, yönlendirdiğini, belirlediğini, modellediğini ve denetlediğini savunur. Birey ve özneler bu dispositiflerin iktidar gözetimleri kapsamında inşa edilir. Vücut dilleri, davranışları, fikir ve söylemlerine bunlar dayanak teşkil eder.&nbsp;Bir tiyatro oyunu üzerine gözlemleri içermesi gereken bu yazı, Foucault’dan bir alıntıyla başlayıp, Byung-Chul Han ile devam edecek. Zira Ferdi Çetin’in kalemi ve Kayhan Berkin’in rejisörlüğünün kuvvetinin verdiği ilham, insanı başka bir âleme, aslına bakılırsa cümle âlemimizin içinde yaşadığı “performans toplumu” üzerine düşünmeye itiyor. Çünkü “Annemden Kalan Gül Ağacı Masanın Üzerinde Çaydanlık Beyaz Bir İz Bıraktı” oyunu zevk aldığım, bazı bazı özdeşlikler kurduğum ve çok beğendiğim bir oyundan öte, senelerdir kültürel çalışmalar alanında kafa patlattığım birçok farklı bileşenin maskesi gibi.&nbsp;Gelelim Han’a, o göze... Felsefecinin Psikopolitika, Şiddetin Topolojisi ve Palyatif Toplum kitaplarında da görülebileceği gibi modern şehirlinin ya da salt modern bireyin öznelliğini anlamlı kılabilme olasılığı, performansı günlük yaşamın vazgeçilmezi hâline getirir. Hatta sahne, yaşamın birebir kendisine dönüşür. “Görülecek hiçbir şeyin olmadığı, görüntü bolluğu üreticilerindeniz” diyen Baudrillard gibi Han’cı yaklaşımda da genellikle ne bir gösterinin parçası ne de bir simülasyon içerisinde bulunan, sadece performans sergileyen bireyler görürüz. Bu da kısaca bir kakafoni, insanlık ve duygu formları yoğunluğunda uzaklaşan ve varoluşsal istikametinden habersizce alelade hareket hâlinde olan palyatif varlıklar oluşturur. Birey artık bir insan değil, proje insandır. Daimi olarak “başarması” gerekir.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“Belli bir üretim düzeyinden itibaren insanın kendini sömürmesi, özgürlük duygusuyla el ele gittiği için, bir başkasını sömürmekten çok daha randımanlı ve başarılıdır. Başarı ve performans toplumu bir kendini-sömürme toplumudur. Başarıya odaklı özne tamamen tükenişe kadar (burnout) sömürecektir kendini.”   Şiddetin Topolojisi, Byung-Chul Han, Metis Yayınları&nbsp;</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2024/0/2/1706623739084.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.43" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Oyunda Ayşe-Lebriz Berkem’in hayat verdiği akademisyen anne, tam da bu alıntıyı destekler biçimde bir başarı suretini, takdiri bol bir kariyeri, istenilen, davet edilen arzu edilen bireyi temsil ederken bir yandan da son zamanlarda her kahve buluşmasında birinin illa ki sözünü ettiği “narsisistik kişiliğe” de göz kırpıyor. Spekülatif bir bağ kurmaya çalışırsak, Han’ın bahsettiği başarıya odaklı özne, eğer ki burnout’un kapıda olduğunun idrakına varıyorsa belki de kendini duygularından men ederek, narsisisizmden nemalanmaya başlıyor olabilir. Böylece bağ kurabildiği tek şey bir başarı hikayesi olduğunda ve kendini ancak iktidar gözünden var edebildiğinde, insanevladının aslında gelişebildiği en mühim nokta olan kişisel ilişkiler bir sorumluluktan çıkıyor.&nbsp;Ne var ki yine aynı karakter, bu spekülasyonu ters köşe yapacak ve tüylerimi diken diken edecek bir laf ediyor oyunda. Kendisi de akademi dünyasına yönelerek yazar olan, fakat bir türlü kendini kabul ettiremeyen kızına (Nergis Öztürk) “Sen yazdığın şeyleri yaşamıyorsun” yani hissetmiyorsun diyor. Çık işin içinden çıkabilirsen. Demek ki annemiz hissiyattan haberdar. Belki bir ömür bunlarla ne yapacağını bilemedi. Bu yaşam denkleminde hem performatif ve entelektüel öznenin yalnızlığına hem de buna tezat, duygusal, nitekim nevrotik bile addedilebilecek kız evlat karakterinin yalnızlığına şahit oluyoruz.&nbsp;<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">“Anne, beni niye sevmedin?”&nbsp;</h3>Öte yandan hikaye bu ölçekte bir şahitliğe indirgenemeyecek kadar katmanlı. Bu noktada rejinin (Noyan Ayturan) lezzetli denilebilecek postmodern yaklaşımı, yönetmenin yönetmen olarak “sahneye” giriş-çıkış ve yönlendirmeleri, olayı bir anne-kız hikayesinden çıkararak zaman, uzam ve dördüncü duvarı büken mitoloji, görsel sanatlar ve edebiyat referansları ekliyor. Elde kağıt kalemle gidilse, hakikaten not alınması gerecek güzel ilhamlar ve dayanaklar var karşımızda.&nbsp;Keza Okan Ürün’ün karakteri, bu konvansiyonel dışı anlatıda kafası karışabilecek izleyicinin ayakları yere bassın diye bilinçli olarak metafiziksel bir konuma oturtulmuş. Aynı şekilde Anıl Aslan’ın manuel ses tasarımı ve performansı, oyunun sabit mekanı olan Metrohan’la gözle değil de gönül gözüyle görülebilecek denli bir ağ kurmuş. Spoiler vermekten hoşlanırım, fakat bu defa yapmayacağım.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/0/2/1706623781670.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.43" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Son olarak oyunun uzun başlığına değinelim ve yapabildiysek sizi meraklandırıp bir kahve demleyelim. “Annemden kalan gül ağacı masanın üzerinde çaydanlık beyaz bir iz bıraktı” oyunu, neresinden tutsanız imgeler üzerinden kurulmuş bir Babil. Bol referanslı, çok sesli, hoş dilli bir kule. Bu anlamda oyunda bu tirad geçiyor evet. Çaydanlığın gül ağacı masada bıraktığı beyaz izin biz fanilerin hikayesinde nereleri gıdıkladığı kişiye özel tasarlanabilir.&nbsp;Ben hakikaten anneannemin, babaannemin masasını da düşündüm, çocukluğumu da; bir noktada kendi hikayemden koptum, büyük resme geldim. Bu satırları yazarken hepimize geldim. Daha önceki yazılardan birinde bahsetmiş olmam gerekiyor, imge kelimesi, Latince deyişle imago, aslen ölü maskesi demek. Ölünün maskesi, kimliği, soyu sopu, sonsuzluğu. Belki de o iz hiçbir iktidarın gömemeyeceği, hiçbir performansın -mış gibi yapamayacağı tek şeydir: —sevgi.&nbsp;

Aposto İstanbul

“Annemden kalan gül ağacı masanın üzerinde çaydanlık beyaz bir iz bıraktı” oyunu, neresinden tutsanız imgeler üzerinden kurulmuş bir Babil. Bol referanslı, çok sesli, hoş dilli bir kule.


İmgeler üzerine bir Babil: Annemden Kalan Gül Ağacı Masa...

Kübra’yı ilk kez, Büyük İstanbul Depresyonu’nda&nbsp;Ayşe olarak izlemiştim. Hatırlarsanız film ekibiyle daha önce <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/buyuk-istanbul-depresyonu" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">podcast</a> kaydetmiştik. Üniversiteden yeni mezun olan iki kız kardeşin İstanbul’daki hikâyesini anlatan bir kısa filmdi. Daha fikir aşamasındayken haberdar olduğum ve evimin birkaç sokak arkasında çekildiği için Üretim Kaydı için de anlamlı bir filmdi. Kendin olmak, hayallerinin peşinden koşmak, başarılı hemcinslerine gıpta ile bakmak ve de İstanbul’un en sevdiği sıfat olan “büyük” ile iki kadının imtihanını izlemiştim, evlere kapandığımız bir dönemde filmdeki iki kadınla pencereden aynı manzaraya bakarak. O zamandan beri Kübra’yı Üretim Kaydı’na konuk almak istiyordum.Daha sonra, yine karantina döneminde Kübra'yı Ferdi Çetin'in kaleme aldığı, Yeşim Özsoy'un yönettiği "Terk Edilmiş Kıyılar//Negatif Fotoğraflar"&nbsp;oyununda da farklı bir oyun izleme deneyimi ile online olarak izlemiştim. Geçtiğimiz sezon Baba&nbsp;oyununda Şerif Erol ile aynı sahneyi paylaşan Kübra, bu sezonda da Kalanlar&nbsp;oyunu ile yine tiyatronun multimedya ile olan ilişkisine dair beni düşündüren bir oyunla sahnede.Son olarak BluTV’de yer alan Kıvanç Sezer imzalı, MetaAşk&nbsp;dizisinde metaverse&nbsp;evrenleri test eden Vildan karakteriyle karşımızda.<img src="https://images.aposto.com/2022/11/5/1671188663890.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Deniz SabuncuBu bölümde hem onun oyuncu olmaya karar vermesini, sonrasında konservatuar sınavlarından anılarını, ilk televizyon dizisini, pandemi döneminde oyunda kalmayı başarmasını konuşuyor, tiyatro ile multimedyanın birlikteliğine dair düşünüyoruz. Bakalım neler kayda geçmiş.

Ferdi Çetin ile ilgili hikayeler