Hipodrom gibi kamusal alanlar İstanbul’un yaşadığı dönüşümün temsilini layıkıyla yapabilecek nadir hikâyeleri kapsıyor. O sebeple, geçen hafta şehir sakinleri için duyguların gösterim alanı olan Hipodrom’un doğuşundan bahsetmiştik, şimdi kısaca İstanbul’un farklı kitleleri ağırlamasıyla nelerin değiştiğine bakalım.&nbsp;🎠 Atıl hâle gelen bir alan: Öncelikle, 15. yüzyılın başlarında şehrin liman kenarlarında yöneldiği not ediliyor. Bu da aslında şehrin dillere düşen yaşam tarzının değişen koşullarını gösteren bir ayrıntı. Bunun, meydan gibi güç gösterilerinin ve şenliklerin yapıldığı alanlara da yansıması hızlı oluyor, dillere dolanan eski ışıltısını kaybeden şehrin Hipodrom’u da donuklaşan bir simge. Fatih Sultan Mehmet’in ağaç ve otların bürüdüğü alanı görünce üzüldüğü ve hemen eski hâline getirilmesi için emir verdiği söyleniyor. Fakat tarihte Büyük Saray ve Hipodrom için bir onarım söz konusu değil. Şehrin hâkim kesiminin değişmesiyle alanın adı da Atmeydanı’na dönüşüyor. Sonuçta, dönüşüm dilden başlamalı… Sonrasında da yeni mahalleler kuruluyor. Gerçekten atların satıldığı ve talimlerin yapıldığı bir alana dönüşürken eskisi gibi kalabalıklar ağırlanıyor.&nbsp;<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-11-07T11:35:07.754Z.png"><figcaption>Evliya Çelebi’nin notlarında ve&nbsp;Hünername’de meydandaki Burmalı Sütun’un üç başından birinin şeşber oynarken Fatih Sultan Mehmet (veya bir yeniçeri) tarafından kırıldığı yazıyor. Kırılması üzerine şehri, 40 günlüğüne haşereler basıyor. Çünkü o zamanda bu anıtların şehri koruduğu düşünülüyor ki yaşayanlar da bu sebeple anıtlara dokunmuyor.&nbsp;</figcaption></figure>🐴 Şen günlere dönüş: 10 Eylül 1509’da meydana gelen İstanbul merkezli <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmYTY4NmE5MTVhOGI2MDAwNjE0MjMyNCZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnRyLndpa2lwZWRpYS5vcmclMjUyRndpa2klMjUyRjE1MDlfQiUyNTI1QzMlMjUyNUJDeSUyNTI1QzMlMjUyNUJDa18lMjUyNUM0JTI1MjVCMHN0YW5idWxfZGVwcmVtaQ=="">deprem</a>, şehrin yıkılmasını sebep oluyor. Tarihe de Küçük Kıyamet (Kıyamet-i Suğra) olarak geçen yıkımın şehrin üzerindeki yaralarının sarılmasının zaman alması sebebiyle II. Beyazıd zamanı daha sakin geçiyor. Kanuni Sultan Süleyman’ın döneminde ise alandaki kimi anıtların yeni yapıların inşaatında ve hamam döşemelerinde kullanıldığı belirtiliyor. Fakat alan atıl duruma gelmiyor, asla… Hatta bu dönemde Sadrazam İbrahim Paşa ile Hatice Sultan’ın düğünüyle başlayan kutlamalar, 1648’deki Sultan İbrahim’in kızı Atike Sultan ile Kenan Paşa’nın düğününe kadar devam ediyor. Bir gelenek misali kutlamalar için tercih edilen bir alan görevi görüyor.&nbsp;Fakat İbrahim Paşa’nın sadrazam olduğu dönem bir açıdan daha dikkat çekici: 1521’de başarılı “kariyeri” sebebiyle Atmeydanı’nda bir hane talep eden paşanın isteği üzerine kendisine günümüzde Türk ve İslâm Eserleri Müzesi olarak kullanılan yapı tahsis ediliyor. Bu jest, meydandaki kutlamalarda paşanın ev sahipliği yapmasına sebep oluyor. Nitekim, 1526’da kaldırılan anıtlara istinaden nispet yaparcasına Budin Seferi’nden Herkül, Apollon ve Diana heykellerini diktiriyor. Tepki çeken ganimetleri, dönemin şairlerinden Figâni “İki İbrahim geldi cihana / biri put kıran, biri put diken” sözleriyle eleştiriyor. Atmeydanı kutlamaların yanı sıra saraylarıyla da iz bırakan bir meydan olabilirdi; fakat birçoğunun yıkılıp Sultanahmet Camii’nin inşasında kullanıldığını söyleyelim.&nbsp;<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-11-07T11:34:12.919Z.jpeg" alt="hipodrom"><figcaption>1533’te gravür sanatçısı Pieter Coeck van Aelst çiziminde Atmeydanı’ndaki kimi anıtların yıkık ve sarmaşıklarla kaplı olduğu gözüküyor.&nbsp;</figcaption></figure>⏳ 20. yüzyıla doğru: Lale Devri padişahı III. Ahmed’in girişimiyle eğlence mekânları da Haliç etrafına toplanıyor. Şehrin mimari anlayışının da değiştiği bir dönem bu. Yeni yapılan yollar bahçelerle birleştiriliyor. Boğaz ve çevresine yerleşiyor saray erkanı. 18. yüzyılın sonunda padişahların da Topkapı Sarayı’ndan Sadabat Kasrı, Beylerbeyi ve Dolmabahçe Sarayı’na taşınmasıyla Atmeydanı kendiliğinden ışıltısını kaybediyor. Hatta cirit ve cündi oyunları gibi etkinlikler de burada gerçekleşmiyor. Cündi, at üzerindeki akrobatik hareketli performans.&nbsp;19. yüzyılda ise Atmeydanı bir açık hava müzesine dönüşüyor. Çünkü, 1855’te arkeolog Charles Thomas Newton’ın çalışmalarıyla temeli kazınan Burmalı Sütun ve Dikilitaş’ın altından kabartmalar çıkıyor. 1863’teki Sergi-i Umumi, Batı ülkelerinin etkisini kanıtlar nitelikte. Şehrin tasarımı da değişiyor dedik. O, elbette devam ediyor ve gözün çevrildiği yer Avrupa şehirleri. Paris’te yaptıklarıyla nam salan mimar Joseph Antoine Bouvard’dan bir tasarım yapması isteniyor. Paris’i bırakamayacağını belirten mimar ise İstanbul’un fotoğraflarının çekilerek kendisine iletilmesini istiyor. Bir alanı görmeden sürdürülebilir bir tasarım yapmak zor. Nitekim gelen fikirler de bunu <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmYTY4NmE5MTVhOGI2MDAwNjE0MjMyNCZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5hcmtpdGVyYS5jb20lMjUyRmhhYmVyJTI1MkZib3V2YXJkaW4tdXRvcGlrLXRhcmloaS15YXJpbWFkYS1wcm9qZWxlcmklMjUyRg=="">kanıtlıyor</a>.&nbsp;Atmeydanı’ndan Sultanahmet’e: Meydanın adı 1912’de belediye başkanı olan Cemil Topuzlu’nun döneminde alınan bir kararla Sultanahmet oluyor. Ad değişikliği, yine yenilenmesi istenen bir toplumsal belleğe işaret ediyor. Gerekçe, önceki dönemde yaşanan ayaklanmalar… 20. yüzyılda meydana gelen İstanbul yangınları da daha önce bahsettiğimiz depremin ardından inşa edilen ahşap yapıların yok olmasıyla sonuçlanıyor. İstanbul mitinglerini de unutmamak gerekir. 1919’da İzmir’in işgalini protesto eden halkın buluşma alanında binlerce kişi ağırlanıyor. Peki, biz Atmeydanı adını bir daha hiç duymuyor muyuz? Aslında, 1994’teki büyükşehir belediye başkanlığından itibaren duyuyoruz. Hatırlarsanız, Osmanlı İmparatorluğu'nun mirasına sahip çıkılmasıyla meydana Atmeydanı yazan tabelalar konuyor. Her sene Ramazan ayında yapılan kutlamalar da eskiyi anımsatıyor.

Aposto İstanbul

Hipodrom gibi kamusal alanlar İstanbul’un yaşadığı dönüşümün temsilini layıkıyla yapabilecek nadir hikâyeleri kapsıyor. O sebeple, geçen hafta başladığımız hikâyeye devam edelim.

Küçük Kıyamet ile ilgili hikayeler