10. Sayı: "Kanto söylemezsem azamıyorum."Bu sayıda kaybolmaya yüz tutmuş sanatlardan biri olan kantoyu detaylı olarak inceliyoruz. <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/kanto-soylemezsem-azamiyorum-10" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Okumak için tıklayın.</a>

İstanbul'da Nasıl Eğleniyorduk?

Nerede o Manakyan Tiyatrosu’nun beli piştovlu, başı silindirli kont ve baron bozmaları-Üsküdar’a gider iken aldı da…-Osman? Efendim!Mehmet Selahattin,&nbsp;<a fr-original-style="" href="http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1931/milliyet_1931_kanunuevvel_/milliyet_1931_kanunuevvel_26_.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">26 Aralık 1931</a>Sinemacılık en son ilerleme aşamasına vardı. Beyazperde üstünde yüksek sanat harikaları seyrediyoruz. Tiyatro deseniz o da öyle. Bundan kırk sene evvelki salaşlarda eli piştovlu, başı silindir şapkalı, ayağı pantoflalı kont ve baron bozmaları, sahnede anlamadığımız, anlasak da hoşlanmadığımız bir lisanla saatlerce söylev verirdi. Şimdi iyi kötü bir şehir tiyatromuz var, birkaç tane aktörümüz ara sıra az kusurlu piyesler temsil edebiliyorlar. Yani tiyatro ve sinemadan yana Garp’a azıcık benzer tarafımız yok değil. Hiç olmazsa aktörler o aktörler değil, sahne o eski sahne değil ve nihayet piyesler o eski piyesler değil. Yalnız değişmeyen bir şey var: Kanto…Şehzadebaşı’nın o canım, evet o caaanım kantoları ve o caaanım kantocu kızları değişmedi. Sahnede yine o göğüs titretmeler, o telli pullu elbiseler içinde gerdan kırmalar. Elde şemsiye, bir asır evvelki “Üsküdar’a gider iken aldı da bir yağmur” tekerlemesiyle arz-ı endam edişler filan hep yerli yerinde. Seneler sefahat ve eğlence hayatımızda kuvvetli değişiklikler yaptığı halde nedense kantolarımızı değiştirmedi.Geçen akşam ismi lazım değil, bir yerde bulundum. Burası hem tiyatro hem sinema hem varyete. Fazla olarak incesaz da var. Varyete bizde en çok bayağılaşan ve manası kalmayan Frenkçe kelimelerden biridir. Galiba çeşit, tenevvü demek olacak. Fakat hangi tenevvü bu? Mesela işte saz benizli, zayıf bir kadın. Bir davul gümbürtüsü arasında sahneye çıktı. Soğuk soğuk bir şeyler söylemeye başladı. Anlayan yoksa da alkışlayan var. Derken kadın bir “Osman” şarkısı tutturdu. Her “Osman” deyişinde salonda yüz ses birden cevap veriyor:“Efffendim…”“Osman!”“Buyur elmasım.”Tiyatroda (!) meğerse ne kadar çok “Osman” varmış.Aynı kadın tekrar ve tekrar sahnede göründü. Gelsin alkış, gelsin voyvo. Neyse varyete bitti incesaz başladı. Kemanlar gıcırdadı, kanunlar tıkırdadı, utlar zımbırdadı ve oldukça güzel sesli bir hanım nihavent makamından bir şarkı tutturdu. Şarkı fena değil amma dinlemek mümkün olmuyor ki; kimi öksürüyor, kimi aksırıyor, kimi gülüyor, kimi konuşuyor.Ara sıra gün görmemiş bir ses hazır bulunanları sükûta davet ediyor:“Susun be ölüsü kandilliler!”Alacağı cevap malum: Okkalı bir voyvo…Dört perdelik komedinin bilmem kaçıncı perde arasında idi. İki polis ahaliyi yararak sıraların birine doğru ilerlediler. Biraz sonra sarı kasketli bir genci ortalarına alarak adeta sürüklercesine dışarı çıkardılar. Herkes merakla;“Ne yapmış acaba?”Birisi sordu:“Kim bu götürdükleri?”Öteki omuzlarını silkerek cevap verdi:“102’liklerden.”Tabir tuhafıma gitti doğrusu: 102’lik. Bu da ne demek acaba? Bizim bildiğimiz bir “150’likler” var. Onlar da vatana ihanet ettikleri için çok şükür hudutlarımızın dışında.Çok geçmeden merakımı hallettim. 102’lik, tiyatro ve sinemalarda cigara içmek gafletinde bulunanlara verilen bir isimmiş meğerse. Çünkü belediyenin emrine aykırı cigara içenlerden tam 100 kuruş ceza alıyorlar. 2 kuruş pul parasını buna ilave edince tamam 102 kuruş ediyor.Aman dikkat edin: 102’likler arasında bulunmak hiç hoş bir şey değil.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">*Mehmet Selahattin Güngör’ün yazılarındaki bazı kelimelerin yerine, okumayı kolaylaştırmak için günümüzdeki karşılıkları yazıldı. Selahattin’in tüm ifadelerine katılmasak da anlamı ve anlatımı bozacak ya da değiştirecek herhangi bir değişiklik yapılmadı. Dönemin anlam dünyasına sadık kalındı. ‘İstanbul’da Nasıl Eğleniyorduk’un amaçlarından biri de, yazara hak ettiği değeri vererek İstanbul’un geçmişine dair çok zengin bilgiler içeren bu yazıları gün yüzüne çıkarmak.

Tiyatroda sigara içmeyin karışmam, 102’lik olursunuz!

Aşağı yukarı her şey değişti, yalnız kantolar değişmedi!

“Ben kanto söylemezsem azamıyorum”Kantonun en tanınmış isimlerinden Huysuz Virjin, enerjik bir şarkıyla sahnesine giriş yapar: "Bu cuma Osmanbey’de yakaladım seni Yanındaki matmazel çok süzdü beni Görünce aptallaştım, şaşırdım kaldım Bak bir çare Virjin’e, açıkta kaldım!" Şarkısını bitirir, “Ben kanto söylemezsem azamıyorum” der ve şovuna başlar.Nedir Huysuz Virjin’in dilinde “azmak?” Cinsel isteklerin çokça artması? Sözlükteki ilk anlamına göre, “davranışları alışılmışın dışına çıkmak, yaramazlığını, taşkınlığını artırmak” mı yoksa? Programın devamında Huysuz Virjin, her iki anlamda da bu kelimeyi hayata geçiriyor.&nbsp;Kanto, şarkılardaki eğlenceli melodisi, sözlerindeki edepsizliği ve danslarındaki alaycı vücut hareketleriyle azgın bir sahne şovudur. Ne müzik gibi uzman bilgisi gerektiren alanda yetkinlik ister, ne de usta bir tiyatrocu gibi yetenek. Seyircilerden birinin aklından geçen utangaç sözlerin, çocuksu dans hareketlerinin dışavurumu gerçekleşir sahnede. Aşağıdan gelen popüler bir sanattır, kanto. Seyircilerinden biridir, seyircilerle laf dalaşıdır. &nbsp;1800’lerin sonunda İtalya’dan gelen gezici bir tiyatro, şarkı söylemek anlamına gelen “cantare” kelimesini İstanbul’daki meslektaşlarına bırakır. 1870’de sahneye çıkan Peruz Terzakyan bu türü yaratan sanatçı olarak kabul edilir ve bu sanata kanto denir. 1912’ye kadar sahne yapan Peruz'un, kantolarını kendi yazıp bestelemesinin yanında Neşeli Sözler adlı bir kanto kitabı da vardır. Çoğu kantocu onun sahnesinde yetişir, başka sahnelerin yolunu tutar. Peruz’a aşık olanların listesi de şarkılarının listesi gibi kalabalıktır. Hem yaşadığı hayatın rengi hem de bir döneme adını vermesi ile Peruz bu dünyanın bir numarasıdır.Genelde bilinenin aksine ilk Müslüman Türk kadın tiyatrocu, Amelya takma ismiyle 1889’da kantoya çıkan Kadriye Hanım’dır. Onu sahneden tanıyanlara Amelya taklidi yapar, sahnede ise kendi gibi dans eder, şarkı söyler. Kanto Kadriye Hanım’a, bir Müslüman Türk kadın tiyatrocuya kimliğini gizleyerek sahnede var olma fırsatı vermesi açısından da önemlidir.1930’lara kadar kanto İstanbul eğlence hayatının, popüler kültürün ve halk edebiyatının en önemli türlerinden biri olarak devam eder. Hem 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı hem de 1939’da başlayan 2. Dünya Savaşı ile birlikte bir süre unutulur.&nbsp;1970’lerin başında kantoyu tekrar hayata geçiren, modernize ederek hatırlatan iki isim vardır. İkilinin yolu dönemin gizli gaylerinin mekanı olan Kulüp 12’de kesişir: Nurhan Damcıoğlu ve Seyfi Dursunoğlu.&nbsp;“Kanto kraliçesi” olarak anılan Nurhan Damcıoğlu, özellikle televizyona çıkarak kantoyu geniş kitlelere tanıtması açısından çok önemli işler başarır. “Yangın var” şarkısında eteğini sallayarak kendini havalandırması, attığı çığlıklar, şarkıları söylerken teatral bir anlatımı olmasıyla hafızalarda yer eder.Seyfi Dursunoğlu’nun, sahne ismiyle Huysuz Virjin’in hikayesi daha zorludur. Bizzat Huysuz Virjin’i yaratan Dursunoğlu, abartılı ve süslü sahne kıyafetlerini de kendi diker. Huysuz karakteriyle seyircilere istediği şakayı yapma hakkını elde ederken; kanto ile istediği gibi dans etme, istediği duruşu sahnede gösterme fırsatını yakalar. Tüm bu sebeplerle uzun bir süre TRT’ye çıkarılmasa da gazinoların yıldızı olur. Huysuz Virjin, kantocu olduğu kadar Türkiye’nin drag queen’idir aynı zamanda. Kanto sanatı ona, kendini sahnede var etme fırsatı verir. Yıllar sonra bir RTÜK kararıyla televizyona çıkması cezalandırılır.&nbsp;Bugün de kanto, Kırıta Kırıta adlı bir projeyle yaşamaya devam ediyor. Queer feminist güncel sanat derneği Dramaqueer, 1930’lu yılların rumbalarını günümüzün queer performans sanatçılarıyla buluşturan bir projeyi hayat geçiriyor. Bu projede queer performans sanatçıları, kantonun dilindeki madiliği ve danslarındaki şugariyeti sahipleniyor ve videolar üretiyor. &nbsp;Videoları <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/channel/UCRgSn_baGs6fkqpO0PR44fg" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a> izleyebilirsiniz.

Kanto ile ilgili hikayeler