2034 Dünya Kupası’nın ev sahibinin Suudi Arabistan olduğu resmen açıklandı. FIFA’nın yıllar önce rezerve ettiği, uğruna 2030’un ev sahipliğini tarihte ilk kez olacak şekilde 3 kıtaya dağıttığı, Avustralya’yı da 2034’e aday olmaktan vazgeçirdiği koltuk artık resmen Riyad’ın.&nbsp;Geçen hafta özetlediğimiz Play The Game <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/rapor-suudi-arabistan-spor-dunyasini-nasil-ele-gecirdi-c65" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">raporunda</a> vurgulandığı üzere kısa sürede 194 futbol sponsorluğuyla&nbsp;FIFA’yı adeta kendine bağlayan Suudi Arabistan’ın ev sahipliği, genç “sportswashing” teriminin popülaritesini korumasını da beraberinde getiriyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Peki nedir bu “sportswashing” ya da sporla aklama? Nasıl ortaya çıktı? Onu geleneksel “sporu politikaya alet etme” pratiklerinden ayıran yanlar var mı? </li></ul>Önümüzdeki dönemde de bol bol duymaya devam edeceğimiz bu terimi temel hatlarıyla açıklayalım.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Terim, nasıl ve ne zaman ortaya çıktı?</h2>2021’de Norveç Dil Kurulu tarafından “yılın kelimesi” seçilen “sportswashing”, ilk kez 2015’te insan hakları savunucusu Rebecca Vincent tarafından o yıl Avrupa Oyunları’na ev sahipliği yapan Azerbaycan’ı hedef alarak kullanıldı. Vincent’a göre Azerbaycan lideri İlham Aliyev, ülke içindeki antidemokratik yönetimini ve insan hakları ihlallerini popüler bir spor organizasyonuna ev sahipliği yaparak unutturmaya çalışıyordu. Vincent’ın ithamı, Aliyev’in bunu hem iç politikaya hem dış politikaya yönelik olarak kullandığı yönündeydi.Spor ve mega organizasyonların politik, toplumsal etkilerine yönelik çalışmalarıyla tanınan ABD’li siyaset bilimci Jules Boykoff, terime dair kaleme aldığı “Toward a Theory of Sportswashing: Mega Events, Soft Power and Political Conflict” <a fr-original-style="" href="https://journals.humankinetics.com/view/journals/ssj/39/4/article-p342.xml" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">makalesinde</a> sporla aklanmayı “siyasi liderlerin dünya sahnesinde önemli ya da meşru görünmek için sporu kullanması ve bunu yaparken de genellikle iç siyasette milliyetçiliği güçlendirmesi, kronik toplumsal problemleri ve insan hakları ihlallerini unutturmaya çalışması” olarak tanımlamıştı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">21. yüzyıla has mı?</h2>Terim ilk kez 2015’te kullanıldı belki ama sporun politik amaçlar uğruna kullanılması, devletler ya da belli iktidar grupları tarafından bu hedefle sömürülmesinin Antik Yunan’a kadar uzanan en az 2.500 yıllık bir geçmişi olduğunu biliyoruz. 20. yüzyılın da bu açıdan sayısız örnekle dolu olduğunu hatırlarsak, örneğin Nazilerin ev sahipliği yaptığı 1936 Berlin Olimpiyat Oyunları’nı da bir “sportswashing” örneği olarak verebilir miyiz? Ya da “sportswashing”i basitçe sporun iktidar sahipleri tarafından politik bir silah olarak kullanılmasından ayıran yanlar var mı? “Sportswashing” bu konseptin bir dalından ibaret mi?Boykoff gibi “sportswashing”i teorileştirmek için çaba harcayanlar şimdilik onu belli bir dönemin, 21. yüzyılın yöntemi olarak sınırlandırmayı tercih ediyor. Hâl böyle olunca “sportswashing”in nasıl ortaya çıktığı, nelerden beslendiğine dair kafa yorarken de başta neoliberalizm olmak üzere 21. yüzyıla özgü politik konseptlerden yararlanmak gerek. Neoliberal politik düzlemde sporun hâline dair referans metinlerin ortak yazarları David L. Andrews ve Michael L. Silk, Batı demokrasileri için bu çağın, toplumsal adalete dair bir sorumluluk hissetmeyen, kamu denetiminden bağımsız hareket eden özel ya da devlet teşekküllerinin nüfuz alanının arttığı bir döneme karşılık geldiğini vurgular.&nbsp;Öte yandan: Bunun dışında kalan coğrafyalarda ise (eski sosyalist rejimlerin ardından kurulan kapitalist devletler, Çin gibi hızla kapitalistleşen devler ya da Suudi Arabistan, Katar, BAE gibi rejimler) herhangi bir kamu kontrolünden tamamen azade hareket eden, devlet eliyle tekelleşen sermaye hareketleri/grupları söz konusudur.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Batılılar sporla aklanmaz mı?</h2>Peki sporla aklanma sadece Rusya’ya, Çin’e, Suudi Arabistan’a, Katar’a vs. özgü bir pratik mi? Asla!&nbsp;Boykoff, otokratlar kadar yetkililerin "özgür" seçimlerle işbaşına geldiği demokrasilerde de pekala yöneticilerin mega spor etkinliklerinin gücünü kullanarak bazı şeyleri örtbas etmek isteyebileceğini/ettiğini, kamuya karşı özel çıkar peşinde koşabileceğini/koştuğunu vurguluyor. Bir başka deyişle sporla aklanma, “Doğululara has”, “Batı istisnacılığının” geçerli olduğu bir maraz değil.21. yüzyılda mega spor organizasyonları bağlamında otokratik rejimlerle&nbsp;sporun neden bu kadar yan yana geldiğini ise bizzat IOC, FIFA gibi kurumların yöneticilerinin ağzından yanıtlayabiliriz. IOC üyesi Gian-Franco Kasper’in, “Belki de diktatörler, halka bir şey sormak zorunda olmadıklarından bu tip etkinlikleri düzenleyebiliyorlar” sözleri, FIFA’nın eski Genel Sekreteri Jerome Valcke’nin, “Bazen daha az demokrasi böyle büyük organizasyonları düzenlemek için daha iyi oluyor. Karar verebilen güçlü bir devlet başkanı, organizatörler için kolaylık demek” ifadeleri yeterince açıklayıcı.&nbsp;IOC ve FIFA, çoğunlukla kendileri için daha pürüzsüz organizasyonlar, daha yüksek kâr, daha çok sermaye akışı gibi gerekçelerle “sporla aklanma”ya ihtiyaç duyan ya da bu yolla tanınırlığını artırmayı, politik haritadaki yerini kuvvetlendirmeyi hedefleyen yönetimlerle daha kolay işbirliği yapıyor. Bu da sporla aklanmayı günümüzün politik/sportif ortamının elitleri için bir “kazan/kazan” oyununa dönüştürüyor.&nbsp;O zaman problem ne? Bu oyunda ev sahibi ülkenin/kentin yerel dinamiklerinin, halkın, sporseverlerin aynı “kazananlar” kümesinde yer almaması elbette. Bu senaryonun Suudi Arabistan örneği için de geçerli olacağı endişesi bir hayli haklı ve yaygın.

Punto 

Suudi Arabistan'a "bahşedilen" 2034 Dünya Kupası ev sahipliğiyle yeniden gündeme gelen "sportswashing" terimini temel hatlarıyla mercek altına alıyoruz.

Sportswashing 101: Sporla aklama nedir?

Son yıllarda spor yatırımlarıyla öne çıkan Suudi Arabistan, en büyük ödülünü 11 Aralık’ta FIFA tarafından 2034 Dünya Kupası’nın ev sahibi ilan edilerek almak üzere. Böylece 2022 Katar’dan sonra futbolun en büyük turnuvası, ikinci kez Ortadoğu’da oynanacak. Veliaht Prens Muhammed bin Selman&nbsp;(MbS) öncülüğünde ülkenin ekonomisini çeşitlendirmeyi hedefleyen Suudi Arabistan, bu çabaları kapsamında “spor”u önemli bir iş sahası olarak belirledi. Son yıllarda literatüre giren sporla aklanma (sportswashing) tabirini de sık sık akıllara getiren Riyad yönetimi, bu konuda utangaç davranmıyor. MbS, 2023’te Fox Sports’a verdiği demeçte &nbsp;“Eğer sporla aklanma benim gayri safi yurt içi hasılamı %1 artıracaksa, o zaman bunu yapmaya devam edeceğiz” demişti.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">910 sponsorluk anlaşması</h2>Sporda demokrasi, şeffaflık ve ifade özgürlüğü gibi değerlerin güçlendirilmesi hedefiyle yola çıkan Danimarka merkezli Play The Game’in <a fr-original-style="" href="https://www.playthegame.org/projects/saudi-arabia-s-grip-on-world-sport/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">araştırmasına</a> göre Suudi Arabistan, 910 sponsorluk anlaşması spor ekosistemini deyim yerindeyse “satın almış” durumda. Futboldan espora, bokstan tenise elini atmadığı spor kalmayan Riyad yönetiminin sponsorluklarının 194’ü futbolla ilişkili.&nbsp;Sponsorluklar içerisinde Suudi devletinin en önemli şirketi, petrol ve doğalgaz devi Aramco önemli bir yere sahip. 2026 Erkekler Dünya Kupası ve 2027 Kadınlar Dünya Kupası’nın da aralarında olduğu 71 anlaşmaya imza atan Aramco’ya karşı 130’dan fazla kadın futbolcu <a fr-original-style="" href="https://athletesoftheworld.org/fifa-x-saudi-aramco" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açık mektup</a> yayımlamış ve FIFA’nın kadın ve insan hakları karnesi bu kadar zayıf olan Suudi Arabistan’la ilişkilerinin kendileri için “mideye yenmiş bir yumruk” etkisi yarattığını vurgulamıştı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Her rejim eliti aynı zamanda bir spor eliti</h2>Rapor, Premier League ekibi Newcastle United’ın da sahibi olan Suudi Kamu Yatırım Fonu’nun (PIF) tek başına 346 sponsorluğu finanse ettiğini ortaya koyarken kurumlarla devletin önemli pozisyonlarında görev alan elitlerin de projedeki rolünü haritalandırıyor.&nbsp;Toplamda 207 Suudi kurumunda 1.412 mevkinin bu tip isimlerin kontrolü altında olduğunu belirten rapor, Newcastle United’ın Başkanı, aynı zamanda Muhammed bin Selman’a en yakın isimlerden Yasir El-Rümeyyan’ın 22 mevkiyle bu alanda en nüfuzlu isim olduğuna dikkati çekiyor. El-Rümeyyan, Suudi Arabistan Golf Federasyonu başkanlığı, Suudi Arabistan Olimpiyat Komitesi üyeliği yapıyor; Atletico Madrid ve WTA Finalleri’nin sponsoru Riyad Air’in başkanlığını yürütüyor.&nbsp;Play The Game raporu, bu ve benzeri iç içe geçmiş mevkileri, Suudi Arabistan’da spor ilişkileriyle devlet çıkarları arasındaki belirsiz hâle gelmiş çizgilerin örneklerinden biri olarak tanımlıyor. MbS ve El-Rümeyyan’ın yanı sıra, Türki El-Şeyh, Ahmed El-Hatib, Abdülaziz bin Türki El-Suud, Prenses Reema bint Bandar El-Suud da diğer önemli aktörler arasında sayılıyor.Çalışmanın müelliflerinden&nbsp;Stanis Elsborg, “Yatırımlardaki hızlı yükseliş ve stratejik işbirlikleri, Suudi Arabistan’ın uluslararası spor üzerindeki hakimiyetini genişletme ihtirası adına önemli şeyler söylüyor” diyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Zıt kutuplar: FIFA karnesi ve demokrasi karnesi</h2>30 Kasım Cumartesi günü Uluslararası Af Örgütü, FIFA’yı Suudi Arabistan’ı 2034 Dünya Kupası ev sahipliğiyle ödüllendirmek üzere olması sebebiyle eleştirdi. FIFA, Suudi Arabistan’ın adaylık başvurusuna 5 üzerinden 4.2 puan (tarihin en yükseği) vermişti. Kapalı kapılar ardında varılan anlaşmaların da etkisiyle, Suudi Arabistan’ın kazanması garanti görüldüğü için 2034 Dünya Kupası’nın başka bir ev sahibi adayı yok.Freedom House’a göre Suudi Arabistan’ın küresel özgürlük puanı 100 üzerinden yalnızca 8. Sınır Tanımayan Gazeteciler, Riyad rejiminin 2017’den bu yana tutukladığı gazeteci ve blog yazarlarının sayısının üçe katlandığını vurguluyor. 2018’de Gazeteci Cemal Kaşıkçı, İstanbul’daki Suudi Arabistan Başkonsolosluğu’nda katledilmişti. Son yıllarda ilan edilen kimi reformlara karşın kadın hakları, LGBTİ hakları, göçmen işçilerin hakları gibi meseleler de oldukça sorunlu.

Play The Game'in raporu, 11 Aralık'ta 2034 Dünya Kupası'nın ev sahibi ilan edilecek olan Suudi Arabistan'ın spor dünyasını "satın alma" sürecini haritalandırıyor.

Play The Game ile ilgili hikayeler