Sahtelik pandemisi&nbsp;yaşıyoruz. Yaşıyoruz çünkü gerçek. Daha doğumhanedeyken başlıyor, "tanı" da "rapor" da sahte ama ölümler gerçek.&nbsp;Diplomanın mürekkebi kurumadan devam ediyor bu hikaye: Torpilin görünmez kalemiyle yeniden yazılıyor sıradan olduğu kadar "ucuz" hayatlar. Yazılı sınavlarda alınan yüksek puanlar, mülakat kapısında kariyer için üretilen rıza çarklarında dağılıveriyor. Üniversiteler adrese teslim kadroların dekoru hâline geliyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tuğba Tekerek’in&nbsp;Taşra Üniversiteleri&nbsp;adlı kitabında “Bu kadar da olmaz” dedirten Türkiye’nin özellikle son çeyrek yüzyıldaki subreel (öngerçek/gerçekaltı) hâllerine dair <a fr-original-style="" href="https://iletisim.com.tr/kitap/tasra-universiteleri/10298" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlattıkları</a>, yalnızca bir kurumu değil, hakikati kılıfına uydurarak sahteyle ikame eden bir düzeni gösteriyor. Bu subreel düzen, zihnimizde belirmiyor çünkü kavramlaştıramıyoruz.&nbsp;</li></ul>Bugün "sahte",&nbsp;bireysel bir hilenin ötesinde, toplumsal bir yapıya dönüşmüş durumda. Sahte emniyet müdürleri, sahte savcılar, Ahmet Ümit’in Komiser Nevzat’ının adını kullanan <a fr-original-style="" href="https://t24.com.tr/haber/dolandirici-kendini-baskomiser-nevzat-olarak-tanitti-karakterin-yaraticisi-ahmet-umit-paylasti-valla-bu-da-oldu,1255888" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dolandırıcılar</a>, tezgah kurup takı toplayan “sahte damatlar”, dostluk maskesiyle güvenimizi sömürenler, Japonya’da <a fr-original-style="" href="https://deryasahin.medium.com/yaln%C4%B1zl%C4%B1k-bakan%C4%B1-tek-ki%C5%9Filik-evlilik-kiral%C4%B1k-anne-japonyaya-ho%C5%9Fgeldiniz-dcb41095f29" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kiralanan</a> “anne”ler, “sevgililer”… Sahte, her boşluğu dolduruyor. Ve sahte yaygınlaştıkça, gerçek ile sahte arasındaki açıklık bulanıklaşıyor.Sahte sözcüğü, kökeniyle bile kendi hikayesini fısıldar. Farsçadan Türkçeye geçen sāχtan “yapma, taklit, gerçek olmayan” anlamına <a fr-original-style="" href="https://www.nisanyansozluk.com/kelime/sahte" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gelir</a>. Türk Dil Kurumu’nun tanımı da <a fr-original-style="" href="https://sozluk.gov.tr" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">benzer</a>: Bir şeyin aslına benzetilerek yapılan; çakma, düzme, düzmece; gerçek olmayan, gerçeğe benzetilmiş; yalancı; yapmacık; uydurma. Yani sahte, gerçeğin biçimini taklit eden ama özünü taşımayan şeydir. Deyim yerindeyse yağsız tereyağı. İngilizcede fake ya da counterfeit karşılıkları bu ikili doğayı yansıtır.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kavram sözlükte berrak, sokakta ise ironik biçimde bükülmüştür. 1990’ların sonunda Eminönü’nde bir işportacı “Hakiki sahte bunlaaar!” derken ortaya çıkan bu ironik ifade, sahtenin nasıl “hakiki”leşebildiğini gösterir.&nbsp;</li></ul>Bir sabah uyandığınızı düşünün. Odanız, sokağınız, her şey bildiğiniz gibi, aynadaki yüzünüz de ama hiçbirinin gerçek olup olmadığından emin değilsiniz. Politikacılar hologramlardan konuşuyor, gazetelerdeki manşetler yapay zeka tarafından üretiliyor, elinizdeki paranın üzerindeki imza dijital bir kopya. Dostunuzun yüzünde gördüğünüz gülümseme, algoritmaların hesapladığı bir ifade. Sokaklarda dolaşıyorsunuz; tabelalar, binaların isimleri, reklam panoları… Hepsi gerçeğin kopyaları. Orijinal ile taklit arasındaki o ince çizgi kaybolmuş.Böyle bir dünyada kime güvenirsiniz? Sahtelerle çevrili bir bilinç için güven ne ifade edebilir? Bu tablo, sahtenin bir yanılsama olmaktan öteye geçip bir iktidar biçimine dönüştüğünü gösterir. Çünkü sahtenin işlevi gerçeği yok etmek değil, onun yerine geçmek ve onun adına konuşmaktır. Böyle bir düzende hakikati aramak değil, sahteliğin kurallarına uyum sağlamak hayatta kalmanın koşulu hâline gelir. Ama sahteliğin “norm”a dönüştüğü bir iklimde hangi kurala yaslanabiliriz?Sahtenin egemenliğinde ilk sarsıntı kişide&nbsp;yankılanır. İnsan, varoluşunda en çok güvene ihtiyaç duyar: Doktora gittiğinde, dostuyla sohbet ettiğinde, seviştiğinde karşısındakinin sahici olduğunu bilmek ister. Fakat bu zemin kaydığında kuşku bilince yuvalanır. Bir hastalığın sahte verilerle teşhis edildiğini, kullanılan belgelerin kopya olduğunu düşünmek bile insanın kendi algısından kuşku duymasına yol açar. İşte o noktada gerçeğin kendisine değil, yalnızca görünüşüne tutunmak kişinin kaderi hâline gelir: Amor fati.&nbsp;Toplumsal hayatın oksijeni olan güven nasıl bir örgü içinde belirir ya da hayat bulur? Burada iki kavrama rastlarız: Gerçek ile tutarlılık anlamında doğruluk. Ontoloji ve epistemolojinin biraraya gelmesinin meyvesi olarak güven, kırılgandır. Güven, bu nedenle hayatın oksijenidir. Eksildiğinde önce zihinde dokulardaki oksijen yetersizliğine bağlı olarak huzursuzluk, zihin bulanıklığı ve nefes sorunları gibi belirtilerle kendini gösterir yani hipoksi başlar. Güvenin inşası uzun sürer ama yıkımı anlıktır.&nbsp;Normlar, ilişkiler ve kurumlar bir tür trio ile güvenin mimarisini kurar; bu mimari çöktüğünde hayatımız, Edip Cansever’in "Mendilimden Kan Sesleri" adlı o eşsiz <a fr-original-style="" href="http://siir.me/mendilimde-kan-sesleri" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">şiirindeki</a> imgeyi canlandırır:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(192, 229, 160); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(192, 229, 160); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Dağılmış pazar yerlerine benziyor şimdi istasyonlar / Ve dağılmış pazar yerlerine memleket."</blockquote>Güveni besleyen yalnızca akıl ya da duyular değil, sezgidir de. İnsan kimi zaman ölçemediği ama içten içe hissettiği bir tekinsizlik ile karşılaşır. Felsefenin qualia diye adlandırdığı bu öznel deneyimler (renk, tat, koku gibi bilincin doğrudan duyumları) bazen sahteliğe dair ilk sinyal olabilir. Bu sinyal büyüdüğünde kuşkuya, kuşku da soruya dönüşür; işte hakikati aramanın yolu böyle açılır.Bireysel düzeyde güveni kemiren sahte, toplumsal düzeyde bir iklime dönüşür: Hakikatimsilik (post-turth). Burada sorun artık tek tek kişilerin yanılgılarını aşar. Toplumun gerçekle bağı zayıflar. Siyaset bunun en görünür alanıdır. Bir politikacının gerçeğe aykırı beyanlarda bulunması yeni değildir; yeni olan, bu beyanların gerçeğe aykırılığının artık sorun edilmemesidir. Yalan, manipülasyon ya da sahte veri, kitlelerin sadakatini sarsmaz; tersine onları daha da kenetler. Gerçek bir referans olmaktan çıkar; yerine “kimin sahteyi daha iyi ürettiği” belirleyici hâle gelir. İktidar, sahte üretme kapasitenizle doğru orantılıdır, "başarı" da kazanç da.Medya bu iklimin podyumudur. Sosyal medyada sahte bir haber birkaç dakika içinde milyonlara ulaşabilir. Fotoğraflar, videolar, deepfake teknolojileri gerçeği birebir taklit eder. Sorgulanmadığında sahte olan “doğal” kabul edilir. Toplum sürekli imaj bombardımanına tutulur ve sonunda gerçekliğin ölçütünü kaybeder.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İşte tam da burada kritik bir ayrım öne çıkar: Gerçek, her zaman resmî olanla (de jure) özdeş değildir. Çoğu zaman fiilî olan (de facto), gerçeğin çıplak hâlini açığa çıkarır. Resmî söylem ile gerçeğin aynı kabul edildiği yerde ise sahte kolayca üretilir, iktidarı/nı pekiştirir.</li></ul>Sahte ile gerçek arasındaki gerilim, felsefe tarihinin en eski sorunlarındandır. Platon’un mağara alegorisinde mahkumlar gölgeleri gerçek sanır; hakikate ulaşmak, sahtenin büyüsünü bozmayı gerektirir. Gölgeleri yansıtanlar, mahkumların dünyasını belirler. Yüzyıllar sonra Hannah Arendt, totaliter rejimlerin en yıkıcı yönünü şöyle tarif eder: İnsanları yalana zorlamak değil, sahte ile gerçeğin ayırt edilemez hâle getirilmesi. Hakikat itibarsızlaştırıldığında yurttaşlar yalnızca resmî doğrulara boyun eğer. Sahtelik, ortak gerçeklik duygusunu çökerterek total/iter iktidarın zemini olur.Jean Baudrillard’a göre&nbsp;günümüzde simülasyonlar, gerçeği taklit etmekten çok, gerçeğin yerine geçmiştir. Disneyland’den televizyon haberlerine, sosyal medya akışlarından reklamlara kadar her şey birer “hiper-gerçeklik” üretir. Bu dünyada “gerçeğin kendisi”nden söz etmek neredeyse imkansızdır; elimizde yalnızca sahtenin katmanları vardır.Saramago’nun Körlük romanındaki karanlığa düşmüş toplum ya da mağaradan çıkan kişinin zincirli mahkumlar tarafından alaya alınması, aynı soruyu yineler: Ortak hakikati kaybettiğimizde birbirimizi nasıl görürüz?Sahte/lilk, gündelik hayatımızda da karşımıza çıkar. Sahte gülüşler, itibar ve kabul için yapılan sahtecilikler, marka logolarını taklit eden çantalar, piyasada dolaşan sahte paralar, sevgiye değil çıkar ilişkisine dayalı sahte evlilikler… Tüm bu örnekler şunu gösterir: Sahtelik etrafında gerçek bir ilişki kurulamaz. Çünkü sahtenin doğası, hakikati sürekli aşındırmak ve güveni zedelemektir.Ama hakikatin bir huyu vardır: Er ya da geç ortaya çıkar. Tıpkı bastırılan bir suyun eninde sonunda yüzeye çıkması gibi. Ve hakikat, ortaya çıktığında yalnızca maskeleri düşürmez, aynı zamanda özgürleştirir. Çünkü özgürlük, yanılsamaların içinde değil, gerçekle yüzleşmenin cesaretinde mümkündür.Sahte, kanser hücresi gibi büyüyebilir; ama onu durduracak şey bireysel ve toplumsal bağışıklık sistemleridir. Birey için bu bağışıklığın adı eleştirel düşünmedir: Duyduğunu sorgulamak, kanıt aramak, yanlışı tespit etmek. Toplum için ise özgür basın, bağımsız yargı, şeffaf kurumlar ve otonom akademi bu bağışıklığın sigortasıdır.Sonuçta mesele şudur: Sahtenin cazibesine kapılıp kısa vadeli bir konfor mu seçeceğiz, yoksa hakikatin dikenli ama özgürleştirici yolunu mu? Cevap kolay değildir. Ama insanlığın onuru ve özgürlüğü, bu seçimde gizlidir: Sahi nasıl bir hayat istiyoruz?<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Düşünmeye davet </h2>Sahte, yalnızca gerçeğin yokluğu mudur, yoksa kendi başına bir varlık alanı oluşturur mu?&nbsp;➝ Gerçeğin yokluğu ne anlama gelir?Sahteye inanmak, her zaman bir aldanış mıdır, yoksa kimi zaman bilerek seçilen bir “konfor” olabilir mi?&nbsp;➝ Bile isteye sahteye inanmak ne demek?Sahte bir gülüş, kalbi anlamda gerçek gülüş gibi bize dokunabilir mi? &nbsp;&nbsp;➝ Peki, bir gülüşün ölçütü ne olabilir?&nbsp;Sahte bir ilişki, tarafların rızasıyla sürse de “gerçek” bir ilişki sayılabilir mi?&nbsp;➝ Sahi, sahte bir ilişkide rıza ne anlama gelir?&nbsp;Bir toplumda güvenin sahte biçimlerle ayakta tutulması mümkün müdür?&nbsp;➝ Güvenin sahteliklerle sağlanması ne demek?&nbsp;Hakikatin er ya da geç ortaya çıktığını düşünmek, bizi sahteye karşı daha mı cesur kılar, yoksa daha mı tembel?&nbsp;➝ Hakikatin zamanla açığa çıkarak bizleri gerçekle yüzleştirmesi ne demek olabilir?&nbsp;Sahte ile gerçek arasındaki ayrımı yapacak ölçütlerimiz zayıfladığında, neye güvenebiliriz?&nbsp;➝ Hakikatin kişi ya da gruplarca belirlenmesi ne anlama gelir?&nbsp;

Angst

Sahte emniyet müdürleri, sahte savcılar, Ahmet Ümit’in Komiser Nevzat’ının adını kullanan dolandırıcılar, tezgah kurup takı toplayan “sahte damatlar”, dostluk maskesiyle güvenimizi sömürenler, Japonya’da kiralanan “anne”ler, “sevgililer”… Sahte, her boşluğu dolduruyor. Ve sahte yaygınlaştıkça, gerçek ile sahte arasındaki açıklık bulanıklaşıyor.

Sahte ile ilgili hikayeler