Yarın 21 Şubat Uluslararası Anadili Günü. Bu gün, 25 yıldır dünyada dilsel ve kültürel çeşitliliğe ilişkin farkındalığı artırmak, yok olma tehlikesi altındaki dillere dikkat çekmek ve çokdilliliği savunmak amacıyla kutlanıyor. Ne var ki yılda bir defa kutladığımız diğer pek çok günde olduğu gibi, günün anlam ve önemine ilişkin etkinlikler ve sözler sadece bu özel günle sınırlı kalıyor; somut adımlara ve kalıcı politikalara dönüşmüyor.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nitekim, bilim insanları da dünya üzerindeki yaklaşık 7.000 dilin en az yarısının 21. yüzyılın sonuna kadar yok olacağını öngörüyor.</li></ul>Bu son derece hiyerarşik sistemi incelediğimizde, dünya üzerinde konuşulan dillerin yaklaşık %98’inin toplam dünya nüfusunun %10’undan daha azı tarafından kullanıldığını görüyoruz. Bu kategorideki çoğu dilin 1.000’den az konuşanı kalmıştır. Küresel dil sistemi içindeki yaklaşık 100 dil ise dünya nüfusunun yaklaşık %95’i tarafından kullanılmakta olup genellikle kurumsallaşmış, merkezî bir konuma sahip ulusal dillerden oluşmaktadır.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Arapça, Çince, ve İspanyolca gibi dillerden oluşan bir düzine dilin her birinin dünyada 100 milyondan fazla konuşucusu olup, süper-merkezî bir konumu bulunmaktadır. İngilizce ise dünya tarihinde hiper-merkezî bir konuma ulaşmış ilk dil olarak yerini almıştır.&nbsp;</li></ul>Bugün dil kayıpları oldukça endişe verici bir hızda yaşanıyor ve her iki haftada bir dil&nbsp;yok oluyor. Dilsel çeşitliliğin yok olma hızı, biyolojik çeşitliliğin yok olma hızından çok daha yüksek.&nbsp;Anadili genellikle, insanın içine doğduğu aile ve toplumda doğal olarak edindiği dil olarak tanımlanmaktadır. Ne var ki günümüzün eşitsiz dil sistemi içerisinde anadili kavramı da değişip dönüşmektedir. Dilbilimci ve dil hakları aktivisti Tove Skutnabb-Kangas, anadili kavramını tanımlamak için sıklıkla kullanılan dört ana kriterden söz etmektedir:&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Köken (yani, ilk öğrenilen dil), kimlik (yani, kişinin içsel olarak kimlik kazandığı dil ve başkaları tarafından onunla ilişkilendirilen dil), yeterlilik (yani, en iyi bilinen dil) ve işlev (yani, en çok kullanılan dil).&nbsp;</li></ul>Skutnabb-Kangas, dilsel çoğunluklar veya tek dilli ortamlar için tüm tanımların genellikle örtüştüğünü ve bu nedenle farklı tanımların anlam ve sonuçlarının görülmesinin zor olabileceğini ancak, özellikle kendi ebeveynlerinin veya miras dillerini öğrenme fırsatı bulamamış gruplar söz konusu olduğunda bireylerin, iyi bilmedikleri veya hiç bilmedikleri bir dil ile özdeşleşme ya da aidiyet kurma haklarını savunmamız gerektiğinin altına çizer. Nitekim, insanlık tarihsel olarak tekdilli değil, çokdillidir ki bunun en büyük kanıtı da miras aldığımız dilsel çeşitliliktir.&nbsp;Türkiye de dilsel ve kültürel çeşitlilik bakımından oldukça zengin bir coğrafya. Ne var ki Türkçe dışındaki dilleri konuşan nüfusa ilişkin güvenilir istatistiksel bilgi bulunmuyor. En son veri 1965 yılındaki nüfus sayımında toplanmış ve o dönemde Türkiye’de 36 dilin konuşulduğu tespit edilmiştir. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü’nün 1992 yılında yaptığı ve son iki nüfus sayımındaki verilerin projeksiyonuna dayalı bir çalışmaya göre Türkiye’de nüfusun yaklaşık %13’ünün anadili Türkçeden farklı bir dil.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu diller arasında Zazaca, Lazca, Çerkesce, Abhazca, Pomakça, Gagavuzca, Süryanice, Ladino ve Hemşince gibi diller yer alıyor ve tamamı yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.&nbsp;</li></ul>Bu dilsel çeşitlilik "kültürel miras" çerçevesinde zaman zaman takdir görse de hukuki ve politik çerçevedeki karşılığı ne yazık ki yok denecek kadar az. Meselenin kamusal alandaki algılanışı ise ne yazık ki son derece olumsuz. Erken Cumhuriyet döneminden bu yana Türkçenin ulusal kimliğin ve birliğin birleştirici unsuru olarak görülmesi ve dolayısıyla tek dilli, asimilasyoncu politikaların benimsenmesine bağlı olarak, dilsel çeşitlilik çoğunlukla bir tehdit olarak algılanmaktadır. Lozan Antlaşması Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler olmak üzere üç gayrimüslim gruba azınlık hakkı tanıdığı için de sadece bu grupların dilleri "azınlık dilleri" olarak tanınmakta ve dil haklarından faydalanabilmektedir. Kaldı ki bu hukuki tanınmaya rağmen Ermenice ve Rumca için de sorunların çözüldüğünü söylemek mümkün değildir.&nbsp;2000’li yılların başlarında Türkiye'nin Avrupa Birliği uyum sürecinde, farklı dillerde çocuklara isim verme yasağının kaldırılması, özel dil kurslarının açılmasına izin verilmesi, bu dillerde yayın yapılmasının mümkün hâle getirilmesi ve ortaöğretimde Yaşayan Diller ve Lehçeler seçmeli derslerinin açılması gibi hukuki düzenlemeler yapılmış olsa da dilsel çeşitliliği korumaya yetecek bir düzeye ulaşmamıştır. Türkiye’de şu an için tehlike altında olmayan tek dil olan Kürtçe için de sorunlar farklı değildir.Hasılı kelam, ülkemizde diller arasındaki ilişki de küresel dil sisteminden farklı değil. Türkçe ulusal resmî dil olarak tek merkezî dil ve güvence altında, Türkçe dışındaki dillerin büyük bir çoğunluğu ise periferik ve tehlike altında. O hâlde bir dilin devamlılığı, yaşaması ve gelişmesi için mutlaka bir ulus devletin dili mi olması gerekiyor? Aslında hayır. Bu dillerin tanınması, korunması ve yaşatılmasına dönük yapısal önlemler alınması gerekiyor sadece. Ve fakat bu konuda ortak bir anlayış geliştirilebilmesi, meselenin öncelikle dil hakları çerçevesinde hukuki ve bilimsel ilkeler ışığında tartışabilecek bir zemin açmayı gerektiriyor.

Spektrum

21 Şubat Uluslararası Anadili Günü, 25 yıldır dünyada yok olma tehlikesi altındaki dillere dikkat çekmek ve çokdilliliği savunmak amacıyla kutlanıyor. Ne var ki yılda bir defa kutladığımız diğer pek çok günde olduğu gibi, günün anlam ve önemine ilişkin etkinlikler ve sözler sadece bu özel günle sınırlı kalıyor; somut adımlara ve kalıcı politikalara dönüşmüyor.

Tove Sk ile ilgili hikayeler