2013’te ihmaller yüzünden Bangladeş’te sekiz katlı bir tekstil imalathanesi çöktüğünde çoğu kadın 1.134 tekstil işçisi hayatını kaybetmişti. Çağımızın tekstil sektöründeki en büyük iş cinayeti Rana Plaza Faciası olarak tarihe geçti. Moda endüstrisinin bu hadiseden ders alacağı düşünülmüştü. Fakat markaların dizginlenemeyen büyüme ve kâr hırsı yüzünden bugün gelinen noktada lüks modanın bile sırı dökülmeye başladı.&nbsp;Bir süredir prestij timsali Made in Italy etiketinin altından, markaların gözden uzak tutmaya çalıştığı üretim biçimlerine dair gerçekler gün yüzüne çıkıyor. Dior, Armani ve Valentino’nun ardından bu hafta da sessiz lüksün simgesi Loro Piana markasının tedarik zincirindeki emek sömürüsü ortaya çıkarıldı. Dünyanın kaymak tabakasına hitap eden markanın, Milano’nun kuzeybatısında Çinli tekstil işçilerinin saati 4 avroya, haftanın yedi günü 90 saatten fazla çalışmaya zorlandığı bir imalathanede üretim yapması tam anlamıyla bir skandal. İmalathanenin görüntülerinden, yasaya aykırı olduğu hâlde işçilerin buradaki pislik içindeki odalarda uyuduğu da anlaşılıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bütün bunlar bir işçinin, işveren tarafından dövüldükten sonra şikayetçi olması üzerine hukuki süreçle birlikte basına yansıdı. Evet, köle muamelesi gören insanlardan söz ediyoruz.</li></ul>Reuters’ta yer alan mahkeme kararında, taşeron şirketin yılda 6-7 bin civarı ceket ürettiği; yüz adetten fazla siparişi 118 euro, bu rakamın altındaki siparişleri 128 euro karşılığında tamamladığı belirtiliyor. Markanın kaşmir ceketlerinin fiyatının 3 bin avro olduğu düşünülürse maliyetleri düşürme konusundaki gözü dönmüşlük daha net anlaşılabilir.&nbsp;Üstelik bu münferit bir hadise de değil. Soruşturmaya bakılırsa marka, yıllardır tedarik zincirini düzgün bir şekilde denetlemiyor. Loro Piana yaptığı açıklamada tedarikçilerini sıkı sıkıya denetlemekten sorumlu değilmiş gibi, gerekli bilgilendirmeyi yapmaksızın üretimi merdiven altı atölyeye devreden tedarikçiyi suçladı. Fakat mahkeme kararıyla yönetime el kondu ve markaya kayyum atandı.&nbsp;Cardiff Üniversitesi’nde sürdürülebilir tedarik zinciri yönetimi alanında çalışan öğretim üyesi Dr. Hakan Karaosman, modanın işletme modelinin tamamen tedarik zinciri masraflarını düşürmek üzerine kurulu olduğunu söylüyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Hızlı moda markaları da, lüks moda markaları da fason üreticilerin çok problemli olduğunun farkında. Enerji maliyetleriyle birlikte bütün maliyetlerin yükseldiği günümüzde markalar, halen maliyet düşürmenin derdinde olduğu için merdiven altı üretime göz yumuyor. Yani markalar tekstil işçilerinin canları pahasına bir işletme modeli yaratmış oldu.”</blockquote>Geçen yıl yine Milano’nun merdiven altı üreticilerinden birinde Dior çantaların 53 avroya üretildiği&nbsp;ortaya çıkmıştı. Satış fiyatı bunun neredeyse 50 katı olan çantalar bunlar. İtalya Rekabet Kurumu, Dior’un soruşturmasını, markanın önümüzdeki beş yıl boyunca emeği sömürülenlere yardım eden oluşumlara 2 milyon avro ödeme taahhüdü ve tedarikçileri daha sıkı denetleme sözü üzerine kapattı. Gördüğünüz gibi anlı şanlı markalar için bu işlerden sıyrılmak hiç de zor değil yani.İşçilerin emeğinin tamamen görünmez kılındığı; sürdürülebilirlik, zanaat, şeffaflık ve etik gibi kavramların içinin boşaltılarak pazarlama terimlerine dönüştürüldüğü bu düzen, tek tek markaların ötesine geçilerek modanın yapısal sorunları üzerinden değerlendirilmeli. Karaosman’a göre lüks modadaki en büyük problem tekelleşme.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Loro Piana ve Dior’un da sahibi olan LVMH grubunun çatısı altında tam tamına 75 lüks marka var. LVMH’nin sahibi Bernard Arnault, Forbes’un dünyanın en zenginleri listesinde beşinci sırada.&nbsp;</li></ul>“Tedarik zincirlerindeki herkes bu kadar ezilirken Arnault’nun bütün gücü elinde topladığını görüyoruz,” diyor Karaosman. Tekelleşmenin doğurduğu sorunları ise şöyle özetliyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bu holdinglerin sahip olduğu markalar, maliyetleri daha kolay kısabiliyor. Birkaç moda markası dışında hiçbirinin denetimlere bütçe ayırmadığını biliyoruz. Birincil tedarikçilerin hemen hemen hepsi fason üreticilerle çalışıyor. Markalar da bunları birebir denetlemiyor, birincil tedarikçinin denetlemesini bekliyor. Oysa markaların denetlemeye para ayırması ve sağlıklı tedarik zinciri ilişkilerine yatırım yapması gerekiyor. Denetleme mekanizmalarının işlememesinin sebebi, bunların üçüncü partiler üzerinden ilerlemesi.” &nbsp;</blockquote>Sonuç olarak Loro Piana gibi 1924’te kurulmuş köklü bir markanın bile kötü çalışma şartları ve emek sömürüsüyle anılmayı göze aldığını görüyoruz.&nbsp;2001 senesinde intihar eden döneminin en parlak tasarımcılarından Alexander McQueen, 1996’da LVMH’nin sahibi olduğu Givenchy markasının tasarımcısı olmak için görüşmeler yaptığı sırada bu konudaki tereddütünü şu sözlerle ifade etmişti:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bütün o büyük şirketlerin nezdinde senin kişi olarak bir önemin yok. Onlara göre olsa olsa metasın, ürünsün ve tasarladığın son koleksiyon kadar değerlisin ancak.”&nbsp;</blockquote>Demek bir bildiği varmış.

Angst

Bir süredir prestij timsali Made in Italy etiketinin altından, markaların gözden uzak tutmaya çalıştığı üretim biçimlerine dair gerçekler gün yüzüne çıkıyor. Dior, Armani ve Valentino’nun ardından bu hafta da sessiz lüksün simgesi Loro Piana markasının tedarik zincirindeki emek sömürüsü ortaya çıkarıldı.

sürdürülebilir tedarik zinciri yönetimi ile ilgili hikayeler