Ellerimizi en çok akıllı telefonlarımızı tutmak için kullandığımız bugünlerde el emeği, zanaat gibi kavramlar&nbsp;da nostaljik çağrışımlarla anılır hâle geldi. Bu uğraşların "nesli tükenmekte olan bir tür" muamelesi görmesi ise kapitalizm tarafından kullanılan birer etikete dönüşmekten kaçamamalarını beraberinde getirdi. Artık seri üretimden çıkan ürünlerin üzerinde bile "el emeği" ibaresini görebiliyoruz. Öte yandan gitgide dijitalleşen dünyada eller, günden güne kıymete biniyor. Ellerin daha ziyade üretmeye ve yaratmaya yaradığı zamanlara duyulan özlemin alameti olabilir bu.Aslına bakarsanız,&nbsp;elle üretilen nesneler arasında da bir hiyerarşi var. Bir marangozun yaptığı masa değersiz sayılmazken bir kadının el emeğiyle işlediği iğne oyası pek de itibar görmez. Dikiş, nakış, örgü gibi uğraşlar “kadın işi” olarak kabul edildiğinden, hep arka planda kalmıştır. Çağlar boyunca kadınların geri plana itilmesiyle yakından ilgili bu durum. Kadınlar görmezden gelindikçe, onların uğraşları da gündelik hayatın “altı üstü” kategorisine hapsedilir. "Altı üstü nakış işte!"<img src="https://images.aposto.com/2025/5/4/1749135844909.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.55" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">28. Uçan Süpürge Uluslararası Kadın Filmleri Festivali’nin tanıtım filminden.Bunları düşünmeme, 28. Uçan Süpürge Uluslararası Kadın Filmleri Festivali’nin&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=ziR1MFlYHIg" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tanıtım filmi</a>&nbsp;sebep oldu. Filmde saçları ağarmış bir kadını parmağında yüksük, elinde iğne iplikle dikiş dikerken görüyoruz. Sonunda üzerinde “Benzersiz kadınlar benzersiz hikayeler” yazan renk renk desenli bir yorganı sırtına atıyor. Yorganın alt kısmında kocaman gözlerini bize dikmiş komik bir örümcek motifi çarpıyor gözüme.&nbsp;Yunan mitolojisinde, ölümlülere el işlerini öğreten baş tanrıça Athena, kendisiyle rekabet etmeye kalkışan bir ölümlü olan Arakhne’nin dokumasının güzelliği karşısında öylesine öfkeye kapılır ki Arakhne’yi örümceğe dönüştürür. Böylece Arakhne, durmaksızın ağ örmekle cezalandırılmış olur. İp eğirme, dokuma, örgü gibi uğraşların eski çağlardan beri kadınlarla bağdaştırıldığını gösterir bu.&nbsp;Uçan Süpürge’nin tanıtım filmi, burun kıvrılan el işlerine itibarını iade ediyor bence. Kadınların ilmek ata ata oluşturdukları kadınlık mirasına tatlı bir katkı.<img src="https://images.aposto.com/2025/5/4/1749137426352.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.75" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Rozsika Parker, The Subversive Stitch: Embroidery and the Making of the Feminine adlı kitabında Batı’da dikiş-nakış ile kadınlık arasındaki güçlü sembolik ilişkinin Rönesans’tan sonra yerleştiğini ileri sürüyor ve şöyle diyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">“İşleme sanatı, kadınlara kadınlık idealini öğretmede ve bu ideale ulaştıklarını ispatlamada bir araç olmuştur.”&nbsp;</blockquote>Bu ideal, onları toplumsal cinsiyet rolleri konusunda hizaya sokmak demektir. Evcimen, uysal, itaatkar, durağan, kendi hâlinde, edilgen varlıklar olmaları beklenir onlardan. Dikiş ve nakışın sabırla yoğrulan doğası, onları sözde kendi doğalarına ilişkin özelliklere alıştırır. Dolayısıyla bunlarla uğraşmaları teşvik edilir. Kadınların seslerini duyurmak, kimliklerini ortaya koymak için iğne ipliği kullanacağı hiç akla gelmemiş olmalı.1830’larda İngiltere’de çocuk bakıcılığı yapan Elizabeth Parker, hayatına dair içini döktüğü kırmızı bir işlemeyle keten bir kumaşı bezer. Zayıflıklarını, günahlarını, işvereni tarafından maruz bırakıldığı kötü muameleyi kumaşa nakşeder Parker. Bu, kadınların ellerinde iğne ipliğin gürültüsüz bir başkaldırı aracına dönüştüğü sayısız örnekten sadece biri.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/5/4/1749138108911.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.48" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Elizabeth Parker'ın "günlüğü" günümüzde Londra’daki Victoria &amp; Albert Müzesi’nin arşivinde.Belki de bu yüzden, 19. yüzyılın sonunda Freud, dikiş-nakış işlerinin kadınları histeriye yatkın hâle getirdiğini buyurmuş. Neden mi? Kadınlar bu işleri yaparken hayallere daldıklarından... Zat-ı alileri kadınların gündüz düşlerine bile burnunu sokmuş. Kimilerinin bir kadın devrimi hayali kurmadığı ne malum?Nitekim aynı dönemde ve 20. yüzyılın başlarında İngiltere’de oy hakkı için mücadele eden süfrajetler, eylemlerindeki pankartlarda kullandıkları kumaşlar ve işlemelerle direnişin görsel sembollerini oluşturmuşlar. Hapse atılan süfrajetler, kumaş mendillerin üzerine başlarından geçenleri işlemiş; kadın mücadelesinin hafızasını tutmuş ve sonraki kuşaklara miras bırakmışlar böylece.<img src="https://images.aposto.com/2025/5/4/1749136548083.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">1986 yılında güvenlik güçleri tarafından öldürülen fotoğrafçı Rodrigo Rojas'ın annesi Veronica Negri, oğlunun anısına işlenmiş bir arpillera ile, Temmuz 2016.Şilili kadınlar, Augusto Pinochet’in 1973-1990 yılları arasındaki askerî dikta rejimi döneminde yaşanan ağır insan hakları ihlallerini, zorla kaybetmeleri ve işkenceleri arpilleras&nbsp;diye adlandırılan işlemelerle ifade etmişler. Kimi zaman kaybolan yakınlarının giysilerinden parçaları kullanarak dönemin karanlığına inat, rengarenk, capcanlı tasvirler yapmışlar. Rejimin sansürünü de bu sayede delmişler.Hafıza ve direniş nesnelerine dönüşen kumaşlar, aplikeler, nakışlar, danteller ve örgülerin upuzun, yekpare bir anlatı simgesine dönüştüğünü hayal ediyorum. Bir başına tığ işi yapan bir kadını, kolektif olarak kumaş işleyen kadınlara teyelleyen hikayeler var.<img src="https://images.aposto.com/2025/5/4/1749137216251.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.03" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">1 Mayıs’ta bir kumaş parçasını “Geçip tezgahın başına, sana kefen dokuruz ey sermaye!” cümlesiyle bezeyip pankarta dönüştüren kadınlardan 2017’de Donald Trump başkan seçilir seçilmez başlayan Women’s March protestolarında “O kadar öfkeliyim ki sırf bir şeyi 3000 kez bıçaklamak için bu kanaviçeyi yaptım” yazılı kasnağını elinde tutan eylemciye ve Ekrem İmamoğlu’nun yok yere tutuklanmasının ardından Twitter’daki örgü ve dikiş topluluğunda “Hak, Hukuk, Adalet” sloganıyla örgü ören kadınlara... Her birinin deneyimleri uçuca eklemek üzere attıkları her ilmek çok kıymetli.

Her cumartesi çevre ve iklim konularında türler arası eşitlik ilkesini benimseyerek gelişmeleri aktarıyoruz. 

Her cumartesi 12.00’de, çevre ve iklim gelişmelerini türler arası eşitlik ilkesini benimseyerek aktarıyoruz. 

Angst

Kadınları evcimenleştirip toplumsal cinsiyet rollerini pekiştirdiği varsayılan tığ işi, nakış, örgü gibi uğraşlar nasıl oldu da bir direniş aracına dönüştü? El işlerinin şaşırtıcı serüveninin peşine takılıyoruz.

El işlerinin şaşırtıcı serüveni: Dikiş nasıl bir direniş aracına dönüştü?

Babam, ergenlik yıllarımda giyim kuşamıma karışırdı. Göbeğim açıkta olmamalıydı. Memelerimi fazla belli edecek kadar dar kıyafetler giymemeliydim. Çünkü&nbsp;"Her şeyin bir adabı vardı." Bedenimi erkeklerin bakışlarından da tacizinden de korumak benim görevimdi. O yaşlardan getirdiğim öfkenin ateşini halen içimde taşıdığımdan olsa gerek, kadınların giydiklerinin kısıtlanmasıyla ilgili bir şey gördüğümde tepem atıyor.&nbsp;Cannes Film Festivali yönetimi, kırmızı halıda ve festivalin diğer alanlarında çıplaklığın yasaklandığını&nbsp;duyurdu geçen hafta. Hem de "edebe uygunluk" gerekçesiyle...&nbsp;Düşünsenize dünyaca ünlü bir film yıldızısınız, transparan bir elbise giyip kırmızı halıya geliyorsunuz, görevliler size dönüp&nbsp;“Edepli görünmediğiniz için içeri giremezsiniz”&nbsp;diyor. Sadece açık kıyafetler değil, hacimli ve uzun kuyruklu elbiseler de yasaklandı. Bu yasağın gerekçesi, bu tür elbiselerin diğer konukların hareket alanını kısıtlaması ve gösterimlerde oturma düzenini zorlaştırması olarak açıklandı.Kuralların absürtlüğü bir yana, nasıl uygulanacakları da ayrı bir mesele. Bir kadının giydiği kıyafetin dekoltesinin ya da transparanlığının "makbul" sınırları geçip geçmediğine kim karar verecek? İran’daki ahlak polisleri gibi dekolte polisi mi dikecekler kadınların başına? Veyahut da bir elbisenin kapladığı yeri metrekare hesabıyla mı belirleyecekler?<img src="https://images.aposto.com/2025/4/2/1747764588359.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Jennifer Lawrence, kırmızı tuvaletinin altına giydiği flip-flop terliklerle.Festivalin jüri üyelerinden Halle Berry, son dakikada duyurulan yeni kurallar yüzünden hacimli elbisesini değiştirmek zorunda kaldığını açıkladı. Berry’nin aksine kuralı tanımayanlar da oldu. Ünlü model Heidi Klum ve Çinli oyuncu Wan QianHui upuzun kuyruklu elbiseleriyle bu seneki festivalin isyankarlarındandı. Bella Hadid’in derin yırtmaçlı Saint Laurent elbisesi de “Alın size çıplaklık” der gibiydi.&nbsp;Böylesine büyük etkinliklerin kıyafet yönetmelikleri olması son derece doğal. Bunda bir gariplik yok. Ancak kadınların bu şekilde göz hapsine alınması Cannes gibi muhafazakarlığıyla bilinen bir festival için bile fazla kaçıyor. Kadınlar zaten çocukluklarından itibaren bedenlerinin izlendiğini, denetlendiğini ve yargılandığını bilerek büyüyorlar. Bunun kırmızı halıya kadar taşınması, dünyanın kadınlara bedenleri kadar değer biçtiğinin de bir göstergesi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Üstelik milyon dolarlar da kazansa, oyunculuğuyla kendini kanıtlamış da olsa birilerinin çizdiği makbul sınırların dışına çıkmamaları bekleniyor kadınlardan. Bedenlerinin ne kadarını örtüp ne kadarını açacakları onlara dikte ediliyor.&nbsp;</li></ul>Peki diyelim bir erkek oyuncu festivale transparan gömlek giyerek katılmaya karar verdi. Memeleri göründüğü için ona da çıplak giremeyeceği söylenecek mi? Yoksa bu kurallar sadece kadın bedenini baskı altında tutmaya mı yarıyor?<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Cannes'ın yasakları ve başkaldıranları</h2>Cannes’ın cinsiyetçilik konusundaki sicili kabarık zaten. 2015’te düz ayakkabı giyen kadınların film gösterimlerine alınmamaları üzerine bir tartışma kopmuştu.&nbsp;Bir yıl sonra Julia Roberts, kırmızı halıda yalınayak poz vererek adı konmamış topuklu kuralına nanik yapmıştı. 2018’de Kristen Stewart, bir yığın fotoğrafçının önünde Christian Louboutin topuklularını çıkardığında kaç kadın "Oh be" demişti acaba? Stewart, daha sonra bir röportajında “Erkeklerden topuklu ayakkabı ve elbise giymelerini talep etmediğiniz gibi benden de böyle bir şey talep etmemelisiniz” sözleriyle başkaldırısını perçinlemişti.<img src="https://images.aposto.com/2025/4/2/1747763099555.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Michèle Morgan, 1946 Cannes Film Festivali'nde bikinisiyle. Cannes'ın tarihine şöyle bir baktığımızda benzer başkaldırıların festivalin geçmişinde de eksik olmadığını görüyoruz. Festivalin 1940'lara denk gelen ilk yıllarında, filmler arasında kendini denize atıp serinlemek isteyen davetliler bir sonraki seansa yetişme telaşından üstlerini değiştiremediklerinde, Michèle Morgan gibi yıldızların öncülüğünde bikini ve mayolar film salonlarının gözde aksesuarlarından biri hâline gelmişti.&nbsp;Şehrin belediye başkanı da davetlilerin biraz rahatlamaya hakkı olduğunu söyleyince kurallar esnemiş; festival komitesi kravatlı ve kravatsız gösterimleri ayırmaya karar vermişti. Ancak bu sefer de filmlerinin "kravatı hak etmeyecek kadar değersiz" görülmesine sinirlenen ekipler, Cannes tarihinde "kravat savaşları" olarak anılan dönemi başlatmışlardı.<img src="https://images.aposto.com/2025/4/2/1747764201266.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.01" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Madonna, 1991'de Jean-Paul Gaultier imzalı sütyeniyle.Pablo Picasso, smokin kuralını kıranların ilklerindendi. Sanatçı, 1953'te Henri-Georges Clouzot'nun Salaire de la Peur filminin galasına kadife takım elbisenin üstüne kuzu postundan bir kaban giyerek katılmıştı.1991'de Madonna'nın kural delicilik performansı ise onu katbekat aşmıştı.&nbsp;In Bed With Madonna'nın gösterimi için kırmızı halıya pembe ipek bir sabahlıkla çıkan Madonna, merdivenin tepesine ulaştığında sabahlığını çıkarıp Jean-Paul Gautier imzalı konik sütyeniyle kalarak Cannes tarihinin en unutulmaz anlarından birine imza atmıştı.<img src="https://images.aposto.com/2025/4/2/1747764933637.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.68" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Victoria Abril, 1997 Cannes Film Festivali'nde.Pedro Almodóvar'ın ilham kaynağı İspanyol oyuncu Victoria Abril de her zaman Cannes'ın kıyafet kurallarını delmenin yaratıcı ve kışkırtıcı yollarını bulanlardandı.Cannes’ın muhafazakar kuralları, Amerika’daki kürtaj kısıtlamaları ya da Türkiye’de toplumsal cinsiyet kavramını yasaklama hamleleri birbirinden ayrı değerlendirilemez bana kalırsa. Hepsi, gün geçtikçe bedenine, emeğine, hayatına daha çok sahip çıkan kadınlara karşı açılmış savaşın farklı cepheleri. Öte yandan, cephenin diğer tarafındaki kadınlar da savaşmayı bırakacak gibi görünmüyor.

Her hafta sinema ve müzik evreninden söyleşiler, incelemeler, öneriler, podcast’ler ve keşif notları e-posta kutunda.

Sinema ve müzik evreninden söyleşiler, incelemeler, öneriler, podcast’ler ve keşif notları.

Duende

Cannes Film Festivali’nin yeni kıyafet kurallarıyla kadınlara getirdiği kısıtlamalar ünlü olsun veya olmasın her kadına uzanan bir kontrol mekanizmasıyla karşı karşıya olduğumuzu hatırlatıyor. Öte yandan her zaman olduğu gibi yasakların olduğu yerde, yasakları delenler de eksik olmuyor. Cannes tarihinden kurallar ve kural tanımayanlar.

Seda Yılmaz