Yetiştirdikleri lüks çilek ve çeri domateslerle son zamanlarda adını giderek daha sık duyduğumuz ABD merkezli dikey tarım şirketi Oishii, geçen ay B serisi finansman turunu 134 milyon dolar gibi rekor bir yatırımla kapattı. Bu denli büyük bir yatırım, Aerofarms gibi büyük iflasların yaşandığı, yatırımcıların heyecanını büyük oranda yitirdiği bir sektör için yeni bir umut ışığı oldu.Japon telekomünikasyon firması NTT liderliğindeki yatırım turuna Bloom8, McWin Capital Partners, Mizuho Bank, Japan Green Investment Corporation for Carbon Neutrality ve robotik şirketi olan Yaskawa Electric Corporation gibi firmalar da katıldı. Özellikle Yaskawa’nın yatırım yapmış olması önemli çünkü Oishii üretim ve hasat sürecinde robotlardan–ve yapay zekadan– sıkça faydalanan bir girişim.Bu yeni finansman ile Oishii, dağıtım ağını genişletmeyi, güneş enerjisiyle çalışan yeni bir tesis açmayı, robotik alanında güçlenmeyi ve enerji tasarrufunu sağlayacak yeniliklere yatırım yapmayı planlıyor. <img src="https://images.aposto.com/2024/4/4/1714687233107.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.80" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"> </h2><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dikey tarımın anavatanı&nbsp;</h2>Dikey tarım, Japonların 80’li yıllarda geliştirmeye başladığı bir teknoloji. Peki neden Japonya?Bilindiği gibi Japonya adacıklardan oluşan, dağlık bir ülke. Bu yüzden de milyonlarca insanın yaşaması ve düz arazilerde büyük ölçekte tarım yapılması için pek de ideal bir coğrafya değil. Hatta origami adlı kağıt sanatı bile bu yüzden katlama üzerine kurulu. Yani dikey tarım teknolojisinin anavatanının Japonya olması hiç de şaşırtıcı değil. &nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Oishii’yi benzersiz kılan ne?</h2>Amerika’da 2010’lardan itibaren yükselişe geçen ve birçok yatırımcının gözdesi olan dikey tarım sektörü, bugüne dek teknolojisini geliştirirken genelde bunun yan ürünü olarak yeşillik yetiştiren firmalarla dolup taştı.&nbsp;Tabii paranın bol olduğu dönemde ana hedef, teknolojiyi bir an önce geliştirmek olduğu için de bu yeşilliklerin getirisi çok da önemli değildi. Yeşilliklerin kısa üretim döngüleri sayesinde çok daha hızlı veri toplanıp, sürekli iyileştirmeler yapılabiliyordu. Ancak ne zaman ki bu sektör yatırımcıların gözbebeği olmayı bıraktı, o anda hızlıca iflasa sürüklenen firmalara şahit olduk. Oishii hariç!&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden mi? Aynı döngüyü Japonya, Amerika’dan 10 sene kadar önce yaşadığı için, Oishii kurucuları ABD'de yaşanacak <a fr-original-style="" href="https://agfundernews.com/learning-from-japans-mistakes-oishii-ceo-hasnt-spent-a-dime-on-leafy-greens-as-ultra-premium-strawberries-thrive" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">iflasları öngörmüştü</a>.&nbsp;</li></ul>Oishii nedir?&nbsp;2016 yılında kurulan Oishii, dünyanın en büyük “berry” (çilek, çeşitli yemişler, domates) dikey tarım şirketini yaratmak üzere yola çıkan bir girişim. Şu anda Omakase Berry (çilek), Koyo Berry (çilek) ve Rubi domates gibi özel türleri lezzet ve doku açısından en optimize hâlde yetiştirip, ABD’nin New York ve Texas eyaletlerinde bulunan Popup Grocer, FreshDirect ve Whole Foods Market gibi premium kanallarda satışa sunuyorlar.&nbsp;Premium derken, sahiden öyle: Ürünlerinin adet satış fiyatı 5 doları&nbsp;buluyor! Daha doğrusu buluyordu. Artan verimlilik sayesinde bugün adet fiyatını 2,5 dolara kadar indirebilmişler. Market kanallarının yanı sıra özellikle Michelin yıldızlı restoranlar tarafında da iyi bir dağıtım ağları mevcut.&nbsp; <img src="https://images.aposto.com/2024/4/4/1714687116082.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.78" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Oishii'nin CEO'su Hiroki Koga, Jersey City'deki "dünyanın en büyük dikey çilek çiftliği"nde. Japon girişimci Hiroki Koga tarafından kurulan Oishii’yi kurulduğu andan itibaren özel kılan da bu.&nbsp;Neden farklı? Oishii, diğer dikey tarım firmaları gibi tarlada yetişen maruldan biraz daha pahalı bir marul üretip fiyat rekabetine girmektense, berry alanına yönelip, ürünlerini en lezzetli ve en kârlı hâle getirmeye çalışıyor. Üretimde kullandıkları robotlar ve topladıkları dijital veriler sayesinde üretim süreçlerini iyice optimize eden şirket, 2019’dan bu yana aynı alan içerisinde yaptıkları berry üretimini 100 kat artırmış durumda.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dikey tarımın geleceği ve engeller</h2><a fr-original-style="" href="https://www.statista.com/statistics/487666/projection-vertical-farming-market-worldwide/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Statista’nın 2022’de yayımladığı rapora göre</a>, dikey tarım sektörünün 2032 yılına kadar 35,3 milyar dolarlık bir hacme sahip olması bekleniyor.&nbsp;Charleston Sebze Araştırmaları Laboratuvarı’ndan bitki patolojisti Dr. Kai-Shu Ling, dikey tarım teknolojisinin hızla yükselmesine karşın, önümüzdeki 10 sene içerisinde geleneksel tarıma göre halen oldukça küçük bir pazar payına sahip olacağını <a fr-original-style="" href="https://www.climateforesight.eu/articles/is-the-future-of-farming-vertical/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">düşünüyor:</a><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(184, 233, 134); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(184, 233, 134); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Sektörün nasıl ve ne hızda büyüyeceğini kestirmek şu an için zor fakat inanıyorum ki dikey tarım sektörü yaklaşık on sene içerisinde Amerika’daki yeşil yapraklı bitki üretiminin %50’sine; çilek ve domates gibi küçük meyvelerin üretiminin de yaklaşık %5'ine sahip olabilir.” &nbsp;</blockquote>Engeller:&nbsp;Şu an için sektörün önünde enerji verimliliğinden sonra en büyük engel verimsiz tozlaşma. Ne yazık ki arılar dikey tarım alanlarında rahatça gezinemiyor. Kullanılan yapay ışıklar yön duygularını <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/future/article/20230106-what-if-all-our-food-was-grown-in-indoor-vertical-farms" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">köreltiyor</a>. Birçok firmanın yeşillik üretmeye çalışmasının nedeni de bu, çünkü yeşillik üretiminde tozlaşma gerekli değil.&nbsp;Oishii’nin yetiştirdiği çilek ve domatesler ise ya arıya ya da manuel tozlaşmaya muhtaç. Ancak manuel tozlaşma ölçeklenebilir bir şey değil. Bu nedenle Oishii bugün arıları nasıl kullanabileceğine dair yoğun bir AR-GE sürecine girişmiş <a fr-original-style="" href="https://agfundernews.com/learning-from-japans-mistakes-oishii-ceo-hasnt-spent-a-dime-on-leafy-greens-as-ultra-premium-strawberries-thrive" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">durumda</a>.

Tarımdan enerjiye, kozmetikten turizme geniş bir perspektiften, uzman yorumlarıyla sürdürülebilirlik haberleri.

Pareto Sürdürülebilirlik

Ardı ardına iflaslarla sarsılan dikey tarım firmaları arasında bir tanesi, yakın zamanda aldığı 134 milyon dolarlık rekor yatırımla umut ışığını yaktı. 5 dolarlık çilekleriyle meşhur olan Oishii'nin başarısının sırrı.

Tanesi 5 dolara çilek olur mu? Oishii'ye göre olur 

Su ve çayın yanında son çıkardıkları ürünleriyle toz elektroliti de ürünleri arasına ekleyen Liquid Death (Sıvı Ölüm) markası, geçen ay 67 milyon dolar yatırım aldı. Bu yatırımla birlikte firmanın güncel değeri 1.4 milyar dolara ulaştı. Yeni yatırımcıları arasında bugüne kadar birlikte çalıştıkları büyük distribütörler de bulunuyor.&nbsp;Bir önceki yatırım turunu 70 milyon dolarla Ekim 2022’de kapatan Liquid Death, o günden bu yana değerini iki katına çıkarmış durumda. Şirketin kurucusu ve CEO’su Mike Cessario’nun dediğine göre bu durum Liquid Death’i günümüzün en hızlı büyüyen içecek markası konumuna getiriyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Liquid Death su, aromalı maden suyu ve buzlu çay kategorilerinde en hızlı büyüyen ve pazar liderliğine oynayan marka konumuna geldi. Son tüketici ve perakende tarafında güçlü bir talep almaya devam ediyoruz ve bu kanallardaki büyümemizi desteklemek için aldığımız bu stratejik ve beklediğimizden daha fazla ilgi gören yatırım turu finansmanı çok etkili olacak.”&nbsp;</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Liquid Death’in temelleri ve büyüme süreci</h2>2017’de kurulan Liquid Death, doygunluğa ulaşmış hazır su sektörüne alüminyum kutularda sattığı sularla giriş yapar yapmaz büyük ilgi çekmişti. Tabii ilginin büyük bölümü de tüketiciler tarafından çekilen absürt, viral videolar sayesinde olmuştu. 2023’ten itibaren iyice öne çıkmaya başlayan “user generated content”, yani kullanıcılar tarafından üretilen içerik trendine çok önceden dahil olmuşlardı da diyebiliriz.Güncel olarak Amerika ve İngiltere’de toplamda 113.000 Whole Foods mağazasında, ayrıca 7-Eleven, Sprouts, Publix, Sheetz gibi birçok market zincirinde da satılan Liquid Death ürünleri, Amazon’da da en çok satan su ve en çok satan ikinci aromalı maden suyu markası. Amerikan perakende veri şirketi SPINS’den alınan bilgiye göre, 2023’te 263 milyon dolar ciro yapmışlar ve son üç senede de üst üste üç haneli rakamlarla büyümeyi başarmışlar.&nbsp;Firmanın yatırımcılarından Science Inc. yatırım şirketinin kurucusu Peter Pham’in 2021’de kaleme aldığı Medium yazısına <a fr-original-style="" href="https://www.foodbusinessnews.net/articles/22382-liquid-death-valued-at-700-million-in-latest-raise" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">göre</a>, Monster’ın dört ve Celsius’un 12 yılda ulaştığı perakende başarısına Liquid Death yalnızca üç senede ulaşmış.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hazır su çelişkisi&nbsp;</h2>Liquid Death’in bu hızlı yükselişi, kimilerinin kafasında çelişkilere yol açıyor. Zira sattıkları ürün, temelde su ve suyun içine katılmış aromalardan ibaret. Buna rağmen kitleleri ve yatırımcıları peşinden sürüklemeleri, geleneksel iş mantığı açısından bazı soru işaretlerine neden oluyor, kimi hesaplar tutmuyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Liquid Death’in sırrı ne?&nbsp;</h2>Liquid Death sıradan bir marka değil, bunu kabul etmek gerekiyor. Yine de bu sihirli güçlere sahip oldukları anlamına da gelmiyor: İşin sırrı, ürünlerinin etrafında yaratılan aura ve kültür. Ürünün kendisi değil.&nbsp;Yüzlerce milyon dolar ürünlerinin çok iyi olması nedeniyle akmıyor. Su zaten her zaman su. Bugün oldukları yerde olmalarının sebebi, marka ve ustaca gözlemledikleri tüketici davranışları. Kurucu ekipte mizah yazarlarının bulunması da ortaya çıkan <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=iXjhNZlqexs" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">harika videolara</a> ve satış rakamların artmasına etki ediyor tabii.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">'Better For You' vs 'Already Good for You'&nbsp;</h2>Bugün gıda sektöründe yeniliklerden bahsederken “Better for you”, yani yerleşik ürünlerin daha sağlıklı versiyonlarını yapan startuplar konuşuluyor. Daha temiz içerikler kullanarak prebiyotik gazoz üreten&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://drinkpoppi.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Poppi</a>, buna iyi bir örnek.Liquid Death’le ilgili durum ise biraz daha farklı. Çünkü zaten sağlıklı bir ürünü pazarlıyorlar. Yıllar boyunca iş gereği sağlıksız ürünleri havalı göstermeye çalışan, pazarlama kökenli CEO Mike Cessario’nun tezi burada çok önemli: “Halihazırda sağlıklı olan bir şeyi alıp havalı bir şeye çevirirsek ne olur?”&nbsp;Liquid Death’in ambalajının hiçbir yerinde suyun nereden geldiği ve hatta doğal kaynak suyu olup olmadığı bile yazmıyor ya da suyun PH derecesi... Sitelerindeki “Hakkımızda” kısmı bile tamamen “kurumsal saçmalığı kesip atmak” üzerine:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bizler kurumsal pazarlamadan en az sizin kadar nefret eden, komik bir içecek şirketiyiz. Şeytani misyonumuz insanları güldürmek ve plastik kirliliğini ortadan kaldırmaya yardımcı olurken daha fazla insanın daha sağlıklı içecekleri içmesini sağlamak.”</blockquote>

İştah ve ufuk açan yemek yayını. Her çarşamba ve cumartesi önlüğünü giyer.

Aposto'nun iştah ve ufuk açan yemek yayını.

apéro

Alüminyum kutularda sattıkları sular ve harika videolarıyla su pazarına yeni bir soluk getiren Liquid Death, geçen ay 67 milyon dolar yatırım aldı ve değerini 1.4 milyar dolara taşıdı. Peki "alt tarafı" su satan bu şirketin sırrı ne?

Gülşah Seyhan