Sevgili 20’likler, geçtiğimiz Pazar Kopenhag’daki büyükelçilikte oyumu kullandım. Başkanlık pusulasını elime alınca içimde bir sinir kabardı, bir daha erkek kafalarıyla dolu bir pusulaya mühür basmak zorunda kalırsam ortalık yerde bayılacağım, sandık başında olay çıkaracağım. Main character vibes…<img src="https://images.aposto.com/2023/4/4/1683204235729.png" width="550" height="326" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.69" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">2023 seçimleri cumhurbaşkanı oy pusulası<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Fakat bu yazının konusu ülkede bitmek tükenmek bilmeyen ataerki derdi değil. Bu yazının konusu pusulada suratını görünce bir kez daha adaylığını hatırladığım Muharrem İnce ve ilgisini çekmeyi başardığı genç seçmen grubu.65 milyon TC seçmeninden 5 milyonu bu yıl ilk kez sandık başına gidiyor, yenilir yutulur bir sayı değil. Seçime geri sayım devam ederken İnce’nin TikTok videoları saniyede bir değişen ülke gündemini bir süre meşgul etti. Ardından ikinci dalga geldi: Sokak röportajlarında İnce’yi destekleyeceklerini söyleyen ilk seçmenler, yani Z jenerasyonu.Kutuplaşma arttıkça sokak röportajları birbirimizden haber aldığımız tek yer hâline geldi, biraz da o yüzden bu mesele sokak röportajı videolarıyla konuşulur oldu. Yoksa genç seçmenler kendi kullandıkları online platformlarda bu konuyu uzun zamandır konuşuyorlardı. İnce’nin meşhur videoları, ardından gelen sokak röportajlarıyla konu biraz daha bizim gündemimize girdi. Biz derken bencileyin 20’lerinin sonunda ve otomatikman millennial / Y jenerasyonu halkasına düşenlerden bahsediyorum.Az kişiyle takipleştiğim bol millennial'lı Twitter ana sayfam o günlerde bir nefret şölenine dönüştü. Herkes gençlerin ne kadar bilinçsiz olduğundan, kazanma ihtimali olmayan bir adaya oy vermenin saçmalık olduğundan, bu gençliğin bu ülkeyi batıracağından bahsetti durdu. Az kalsın ben de kendimi bu nefret denizinde yüzerken bulacaktım, içimde bir yerlerde bir öfke kabarmaya başladı. Videolardan birinde şu minvalde bir şeyler duydum: “Erdoğan ben doğduğumdan beri iktidarda, farklı bir isim görmek istiyorum. Ama Kılıçdaroğlu bana karizmatik gelmiyor, İnce daha sempatik gibi. Oyumu ona vereceğim.” Sempati ve karizmanın cumhurbaşkanlığıyla ne ilgisi var —&nbsp;diyordum ki kendimi durdurdum.İlk oyumu hatırlıyorum, oy kullandığım ilk iki genel seçimde oyumu çöpe attığımı da hatırlıyorum. O zamanlar beni çok heyecanlandıran bağımsız adayları desteklemek istemiştim, kimseye sempatiklik kotasından oy vermiyordum ama yine de barajı geçemeyecek isimlerin altına mührümü bastım mı? Bastım. İlk yılların heyecanıyla ben böyle hatalar yapmışken şimdi ilk kez oy kullanacak insanlara bu kadar öfkelenmemin ne alemi vardı. Ülkedeki baraj sorunları, ittifak kuralları, başkanlık sistemi derken hepimizin kafası çorbaya döndü. En stratejik biçimde oy kullanma telaşı bizi partilerin vaatlerinden, aday listelerinden bile uzaklaştırdı. Politik bir karar vermediğime eminim, çok stratejik bir kutu oyunu oynuyorum. Ve en iyi oyunu oynasam bile değerim 65 milyonda bir kadar.&nbsp;Neyse ki Twitter ana sayfamda akıp giden nefret denizinde boğulmadım. Fakat derin düşüncelere daldım, sadece AK Parti iktidarını görmüş ilk seçmenlerin ruh hâllerini ve politik bilinçlerini düşündüm. Geçtiğimiz yıl ne zaman Türkiye’den bir üniversite öğrencisiyle politika konuşsam birçok konuda benim üniversitede olduğum kadar bilinçli olmadıklarını düşündüm. Tabii bu benim önyargım da olabilirdi, örneğin 10 yıl önce ben üniversitedeyken pek az kişi trans hakları konusunda bugünkü üniversiteliler kadar woke’tu, ama bana öyle geliyor ki bizim yaş grubu politik örgütlenme gibi pratik konularda daha bilgiliydi. Bu bilgiler bize vahiy olarak gelmiyordu, lise, üniversite kulüplerinde bir üst dönemdekilerden veya yan sınıftakilerden öğreniyorduk. Benim üniversitede ilk yılımda Boğaziçi’nin meşhur Starbucks eylemleri yapılıyordu. Okulda zincir kahveci istemeyen öğrenciler günlerce piknik tüpler üzerinde menemen pişirip Starbucks sandalyelerine oturup yemişlerdi. Menemen tavası başında derin sohbetler olurdu; neden üniversite kampüsünde global bir zincir kahvecinin olmaması gerektiği konuşulurdu.2012’yi yeniden düşününce bu yılın taze seçmenlerinin taze travmasını hatırladım: İlk kez oy kullanan seçmenler aynı zamanda iki yıl okula gidememiş, zorunlu olarak yaşıtlarından ve okullarda öğrenilen mücadelecilikten uzak kalmıştı. Okullar biraz da otorite yanlış işlere soyununca ona “HOP” demeyi öğrendiğimiz yerlerdir, çoğumuz ilk başkaldırımızı veya ilk varoluşsal sorgulamamızı okullarda yaşarız. Üniversiteye gidip yurtta kalınca yemekhane çalışanlarını anne babanızdan çok görmeye başlarsınız, tam da bu yüzden okul tüm yemekhane çalışanlarını aynı anda işten atmaya kalkışınca ailenizi savunur gibi savunursunuz onların hakkını. Online ders alırken okulunuzda kimlerin çalıştığından haberiniz bile olmayabilir. Okul yönetiminin sempatikliğine bakarak memnun kalabilirsiniz.&nbsp;Tüm bunları düşünüp Z jenerasyonu ile empati kurmaya çalışan bir millennial'ım ben, burası benim gizli defterim. Önümüzdeki on gün akıl sağlığımı korumak için seçilenlerle değil ama seçenlerle empati kurmaya ihtiyacım var.

20’lik, kafada oluşan saçma soruların, açılmayı bekleyen ve bazen suratımıza çarpılan kapıların, gündem ile üzerimize çökebilecek fenalığın paylaşıldığı bir bülten. 

Kafada oluşan saçma soruların, açılmayı bekleyen ve bazen suratımıza çarpılan kapılar.

20'lik

Kopenhag'da oy vermiş olan Merve'den İstanbul'da oy vermek üzere olanlara bir yazı

Bir Millennial'ın Gizli Defteri

Yolu ekonomiden geçen tüm yaralı yürekler bilir, <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/John_Maynard_Keynes" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">John Maynard Keynes</a> diye bir 20. yüzyıl ekonomisti vardır, teorileri ve yaklaşımları hâlâ mühim görülür. Ben tabii tüm ekonomi derslerimi güç bela geçtiğimden kendisinin mihenk taşı sayılan makalelerine veya modellerine değil ufak tefek köşe yazılarına, denemelerine merak saldım. Bu yazılardan birinde (<a fr-original-style="" href="https://www.aspeninstitute.org/wp-content/uploads/files/content/upload/Intro_and_Section_I.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Economic Possibilities for Our Grandchildren</a>, 1930) Bay Keynes torunlarının kendisinden çok daha az çalışacağını iddia etmiş. 1930 ve 2030 karşılaştırıldığında haftalık çalışma saatinin düşmesi gerektiğini, çünkü bu noktaya gelene kadar gelişen teknolojiyle birçok işin otomatize olacağını anlatmış. Teknolojiyle ilgili öngörüsünde haksız sayılmaz rahmetli Keynes, kim ne derse desin, vazgeçemeyeceğim tek kişisel eşyam robot süpürgem.&nbsp;2030 yaklaşırken ABD'li medya kuruluşu NPR, Keynes’in torunlarını kısa <a fr-original-style="" href="https://www.npr.org/2015/08/13/432122637/keynes-predicted-we-would-be-working-15-hour-weeks-why-was-he-so-wrong" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir mülakata</a> davet etmiş. Bu mülakatta torunlardan biri özetle şunu demiş: “Büyük dedemin tahminleri yersiz değildi ama insanların ne kadar hırslı olabileceğini hesaba katmamıştı.” Ben bu cevabı oldukça basitleştirilmiş buldum, çevremdeki kimsenin hırs yüzünden 35-40 saat çalıştığını zannetmiyorum. Antropolog David Graeber’ın duruma yönelik çok daha detaylı bir açıklaması var, kendisi bu konuya dair koca bir kitap yazmış: <a fr-original-style="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Bullshit_Jobs" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bullshit Jobs</a>, Türkçe ismiyle <a fr-original-style="" href="https://www.everestyayinlari.com/kitap/tiriskadan-isler-david-graeber/405813" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Tırışkadan İşler</a>. Sevdiğim bir podcastte kitaba ayrılmış <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/3thSIUpZJGOhalaiCv0HsH?si=eaa4af6e55204481" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tam bir bölüm</a> de var.&nbsp;Graeber özetle diyor ki, bu kadar teknolojik gelişmeye rağmen halen bu kadar çalışmamızın kültürel, politik, ve ekonomik; oldukça karmaşık sebepleri var. Yüz binlerce insanın haftada kırk saati kötü floresan ışıklarla aydınlatılmış plazalarda ekranlara bakarak geçirmesinin tek sebebi hırs olamaz. Anarşistliğiyle de bilinen Graeber, faturayı tabii ki kapitalizme biçiyor. Keynes teknolojik gelişmeleri öngörmüştü ama tüketim kültürünün ne hâllere geleceğini bilememişti diyor.Daha fazla oyuncak mı daha az çalışmak mı deyince kapitalizm çağının çocuklarının daha fazla oyuncağı nasıl da seçtiğinden, tüm iş modellerinin ve kültürel normların nasıl da 40 saat çalışan insanlar üzerine kurulduğundan bahsediyor. Sonra da kendi deyimiyle tırışkadan işlerin tanımını yapıyor. Sekreterlerden yazılımcılara birçok meslek erbabını inceliyor Graeber ama benim dikkatimi bir grup konusundaki gözlemleri çekiyor: 1950’den sonra ABD’de ve tüm dünyada büyüyen FIRE (finans, sigorta, gayrimenkul kelimelerinin ingilizce baş harfleri) sektörü. Bu kadar çok bankacıya, borsa simsarına, sigorta mümessiline ihtiyaç var mıydı diye soran Graeber’ı görüyor ve arttırıyorum: Birbirine çok benzeyen ürün ve servisleri A markasından değil B &nbsp;markasından alalım diye saatlerce çalışan bunca pazarlama ve satış uzmanına gerek var mıydı?Kuvvetle muhtemel ki düşüncelerimde önyargılıyım. Lisede eşit ağırlıkçıydım, lisansta özel sektörün cancağzı Boğaziçi Üniversitesi İşletme Bölümü'ndeydim, sınıf arkadaşlarımın pek çoğunun pazarlama ve finans işlerine geçişini, bu işlerde yükselişini izledim. Şimdilerde 20’lerinin sonunda olan bu arkadaşlarım nereden baksanız 6-7 yıldır, haftada 40 veya daha fazla saat çalışmakta. Kahramanmaraş depremlerinin ilk şokunu atlatınca herkese telefon açtım, herkesten değil ama hatırı sayılır bir çoğunluktan işlerinin anlamına dair sorgulamalar duydum. Kimi dostlarım büyük bir bunalımın pençesindeydiler, ülkenin bir köşesinde ölüm kalım savaşı verilirken bilgisayar başında Excel tablosu doldurmanın hiçbir anlamı kalmamıştı.Graeber kitabında bu gruba tetikçi* adını veriyor. Yeryüzünde tetikçilerin var olmasının tek sebebi bir başkasının tetikçi tutmuş olmasıdır, tüm ülkeler diğer ülkelerin ordularından korkarak kendine bir ordu kurar. Buna benzer şekilde pazarlama, halkla ilişkiler, iletişim guruları da biraz diğer şirketlerdeki benzer rollere misilleme olması adına işe alınmıştır. Bana sorarsanız, fena benzetme değil.Özellikle deprem sonrası dönemde sorularım oldukça yoğunlaştı: Neden çalışıyoruz, neden haftada 40 saat çalışıyoruz, hangilerimiz işimizde anlam buluyoruz, anlam bulamayanlar nasıl devam ediyor? Maddi imkânlarımızı kaybetmeden daha az çalışmanın veya kişilerin anlam bulduğu işlerde çalışmalarının etkilerine dair çalışmalara göz attım. Belki de en ilgi çekici olan <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/business-57724779" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">geçtiğimiz on yılda İzlanda</a>’da süregelen haftada 4 gün çalışma deneyimi: Aynı maaşları aldıkları hâlde çalışma saatleri düşürülüp haftada 4 gün çalışan İzlandalı işçiler verimliliklerinden hiçbir not kaybetmemişler, hatta bazı sektörlerde verimlilik artışı bile olmuş. Ülkenin battığı falan da yok, yerli yerinde duruyor minik adamız.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">David Graeber kadar kapsamlı bir işe kalkışamasam da tüm bu kafa yoruşlarım, okumalarım, araştırmalarım sonucunda meselenin Türkiye’deki yansımalarına bakmak isterken buldum kendimi. Bu dönem yazacağım yüksek lisans tezimde Türkiye'deki beyaz yakalıların işlerine atfettikleri anlama ve çalışma pratiklerine eğiliyorum. İşe güce dair dertleşmek ve anonimliğin tadına vararak şirket dedikodusu yapmak isterseniz, buyrun çalışmamın ilk adımı olan <a fr-original-style="" href="https://forms.gle/wWrznhxBZRBeCmBc8" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çevrimiçi anketime</a>. Eşe dosta yaymaktan çekinmeyin.*Bu yazıyı yazarken kitabın Türkçesine erişimim yoktu, İngilizcesinde “goon” olarak geçen bu terimi Türkçeye “tetikçi” olarak ben çevirdim. Kitabın Türkçe versiyonunda farklı bir kelime kullanılmış olabilir.&nbsp;

Aldı saatlerimi, verdi zulmü :/

Bana sosyal sınıfımın bir oyunu mu bu?

Şimdi uzaklardasın, gönül hicranla doldu.Hiç ayrılamam derken, esamen okunmaz oldu.Sevgili COVID-19 pandemi çılgınlığı… seni özledim (mi?)***Ben küçükken annemlerin teybe koyup çalmalık iki kıymetli kaseti vardı: Muazzez Ersoy’un Nostalji 1 ve Nostalji 2 albümleri. Kelimeyle ilk bu albümler sayesinde karşılaştım sanırım. Sonraları aldığım psikoloji ve sosyoloji dersleri sağ olsun, nostaljinin Türk Sanat Müziği cover albümünden öte bir şey olduğunu öğrendim.Nostalji, TDK Türkçe Sözlük ve benzer birçok kaynakta “geçmişte kalan güzel günlere özlem duygusu” olarak tarif edilmiş. Ancak bir de geçmişte kalan şeylerin daha güzel gözükmesi mevzusu var. Çoğumuz için bunalımlarla dolu, günün yarısında varoluşsal krizde olduğumuz ergenliğimize şimdi bakınca 'Ah ne güzel günlerdi ya, dostlarım ve harika müzik zevkim!' dememiz gibi. Hatta tam da bu yüzden bugün ne sorun yaşasam, gece yatağa gitmeden kendimi 'Aman 5-6 seneye bu sıkıntıları hiç hatırlamayacaksın, ne güzel günlerdi diyeceksin.' şeklinde telkin ederim.&nbsp;Yakın zamana kadar nostaljiyle ilişkim şöyleydi: Genelde 2003-2013 bandından bir anıyı hatırlar, hoş hislerle yad eder, gaza gelip Facebook hesabımı açar eski fotoğraflara bakarım. Bir süre sonra sorgulamaya başlarım: Özlediğim şey gerçekten o an mı, yoksa o anda olmamı sağlayan, görece daha az sorumluluk sahibi, günde en az 8 saat yaşıtlarıyla aynı mekânda tutulan (yarı açık okul tutukevi) o gamsız hâlim mi? Üniversiteyi gördükten sonra liseyi, yetişkinliği gördükten sonra çocukluğu özlemek pek de işten değil.&nbsp;Geçenlerde harici diskimi temizlerken bu döngü birden kırılıverdi. Ta-da! Kendimi 2020’den fotoğraflara gülümserken buldum. Evet doğru duydunuz, pandeminin ve ev hapsinin tam orta yerinden. Tabii ben görece şanslı olanlardandım, sağlık problemim yoktu, evden çalışabiliyor, akşamları ev arkadaşımla masa oyunları oynuyor, eşi dostu görüntülü arayıp normalden daha fazla -ama mesafeli- sosyalleşiyordum. Ancak yine de psikolojik dengemin sarsıldığı, “saat kaçta evden çıkılır, en fazla kaç metre uzağa gidilir?” sorularından bunaldığım bir dönemdi.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/3/1673430040964.png" width="550" height="227" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="2.42" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Merve'nin 2020 fotoğraflarından bazıları<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bir ara sıkıntıdan iki haftada bir eşyaların düzenini değiştiriyor, habire camları siliyordum (neden?) Bu gariplikler dönemine gülümseyince, kendi kendime “e nostalji işte!” dedim. İşin komiği ise iki yıl önceye nostalji duymam. Belki de ilk kez 20’likken 20’lik yıllarıma dair nostalji hissettim. Hatta bir uzmanı arayıp sormak istedim, “İki sene öncesini gereğinden fazla iyi hatırlamak da nostaljiye girer mi?” diye. Belki de sadece travma sonrası başa çıkma biçimlerinden biri. Doğrusunu isterseniz, bilemiyorum.Bu hafta siz de bir açın bakın bakalım, Mart-Nisan 2020’de kimlerle, nerede, ne yapıyormuşsunuz? Yakın tarihteki bunaltıcı zamana nostaljik hisler beslemek mümkün mü? Mümkünse caiz mi? Cevabı olan özelden yazsın.

Yakın geçmişe duyulan nostalji, nostalji midir?

Evde Oturmanın Nostaljisi

Ben Merve Nur Okutan, alışveriş listeleri dışında liste tutmaktan hoşlanmıyorum. Ne bir ölmeden önce yapılacaklar, ne de bir yeni yıl kararları listem var. Sadece ve sadece <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=1Y05obZ7kcM" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yarınki işler listesi</a> ile evde eksik zeytin, ekmek, çay listesi tutuyorum. Ancak her yıl çevremde dolaşan yeni yıl kararları listelerinin detaylarını merakla dinliyorum. Kararlar ekseriyetle benzer, son zamanlarda çoğu kendine bakmak ve/veya hayatta kalmakla ilgili. Belki anne babalarımız yeni yılda ev, araba almayı veya çocuk yapmayı planlıyorlardı ama bugünün 20’liği parası yetiyorsa terapiye, spora başlama kararı alıyor, cebinde parası kalmamışsa alışverişi azaltıyor, evde yoga yapıyor.Bu sıralar aklımı bir merak kapladı, ‘nereden çıkmış ola bu resolution’lar?’ dedim. Ne ekin ekme ne hasat etme dönemi, pek eski bir adet olduğuna inanasım gelmedi. Kışın ortasında yeni kararlar alıp uygulamaya geçmek pek doğamıza uygun gibi değildi. Araştırmalarım bana haklı olduğumu gösterdi, bilinen ilk yeni yıl kararları İsa’dan önce 2000’li yıllarda Babilliler tarafından alınmış. Ancak kendileri yeni yılı ocakta değil, tohumların toprakla buluştuğu mart ortasında kutlarlarmış. 12 gün süren Pagan törenlerinde aldıkları borçları ödeyecekleri ve ödünç aldıkları eşyaları sahiplerine iade edeceklerine dair tanrılarına sözler verirlermiş. Sözünü yerine getirenlerin tanrılar tarafından ödüllendirileceğine inanılırmış.Sezar’ın hakkı Sezar’a! Kendisinin yıl başlangıcını 1 Ocak’a almasıyla bu ve benzeri adetler ocak ayına taşınmış. 16. yüzyılda Gregoryen takviminin Hristiyanlarca kabulü ise bu yeni yıl zamanlamasının dünyanın büyük kısmına yayılmasına sebep olmuş; sömürgecilik sağ olsun (!). İnternetteki birkaç kaynakta Protestan kültürdeki yeni yıl kararlarının çok daha dindar olduğunun bahsi geçiyor. Daha çok dua etmeye, iyilik yapmaya, adil olmaya, kiliseye daha sık gitmeye dair ruhani hedefler.&nbsp;Zamanda hızlı bir ileriye fırlatış yapıyoruz, modern günlerin batı dünyasına geldiğimizde bambaşka yeni yıl kararları karşılıyor bizi. Özellikle modern ABD bu geleneğin günümüzdeki en büyük sahiplenicisi gibi görünüyor. Çeşit çeşit bloglarda, sosyal medya hesaplarında ABD'liler birbirlerine nasıl yeni yıl hedefi konur, bunlara nasıl yıl sonuna kadar tutunulur tavsiyeleri veriyorlar. 2020 sonunda Ipsos’un yaptığı <a fr-original-style="" href="https://www.ipsos.com/sites/default/files/ct/news/documents/2020-12/urban_plates_-_nyr_survey_key_findings_12-8-2020.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir araştırma</a> her beş ABD'liden ikisinin 2021’e yeni yıl kararlarıyla girdiğini bulmuş. Karar alanların %60’ı 18-34 yaş grubuna düşüyormuş, yani 20’likler ve kendini 20’lik hissedenler diyebilir miyiz? En çok verilen üç yeni yıl kararı sırasıyla daha çok egzersiz yapmak, daha sağlıklı besinler tüketmek, para biriktirmek üzerine kurulu. Başta da tahmin ettiğimiz gibi kısaca kendine bakmak ve hayatta kalmakla ilgili kararlar bunlar.Hem geleneğin tarihini öğrenmek hem de bugün geldiği noktaya dair veriler görmek beni bir farkındalığa sürüklüyor: Yeni yıl kararları da kapitalizmin oyununa gelmiş. Dikkat ederseniz Babillilerden Viktorya dönemi İngiliz rahiplere kadar açılan bir yelpazede, yıllar yılı insanlar topluluk odaklı kararlar verip uygulamaya çalışmış. Kim bilir belki de kararlarına uymadığında topluluğu tarafından uyarılmış. Daha iyi bir komşu olmak, borcuna sadık kalmak, bir nevi topluluk buluşma merkezi olan kilisede daha sık boy göstermek, ... 4,000 yıllık adetler kapitalizmin gemi azıya almasıyla hızlı bir değişime uğramış. Gördüğüm tek trend, kararların daha tek başına uygulanıp tek başına olumlu etkisini göreceğimiz bireyci kararlara dönüşmesi değil. Bir de aslında geldiğimiz refah yüzyılında en zengin ülkelerden birinde halen her yıl insanların kaliteli bir yaşam sürebilmek adına kararlar vermesi.&nbsp;Mental ve fiziksel sağlığınızı korumak için spor yapmak, yine benzer bir motivasyonla yeni diyetlere geçmek, 3-5 kuruş tasarruf edip yeni bisiklet satın almanın hayallerini kurmak. Bunca teknolojik atılım ve ekonomik devrimin sonunda geldiğimiz noktada dilekler 16. yüzyılı aratmayacak hâlde. Tabii çok daha konforlu ve güvenli yaşadığımızı iddia edebiliriz ama her kış oturup daha mutlu olmamızı sağlayacak adımlar atmaya niyet etmek, ne bileyim biraz üzücü.Ey Noel Baba, sen de Türkiye’de doğdun ben de. Gel seninle bir anlaşma yapalım. Şu garip 20’lik ruhlara yeni yılda biraz daha iç huzuru bahşet. Üzerimizdeki güzelleşme baskısını al götür, sürekli aklımızı çelen işlenmiş gıdaları bizden uzak tut, haftada 40 saat çalışan canlara az daha nakit yolla (ya da artan enflasyona dur de, orasını sana bıraktım). Şu basit ihtiyaçlarımız aradan çıksa belki biz de Babilliler gibi yüzümüzü topluluğumuza döneriz, daha iyi bir arkadaş, evlat, sevgili olmaya söz veririz. Belki dürüstlüğü, hayvanlara şefkati, nezaketi gündeme alırız.Sana hiçbir vaatte bulunmuyorum Aziz Nikola, ama detayları aramızda konuşabiliriz.2023 bizim yılımız olsun mu?

Bu taşın altından da mı kapitalizm çıktı?

Yeni Yıl Kararlarının Kısaltılmış Tarihi

Görsel: <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/p/CSbcjL3Fr-1/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Frances Cannon</a>Bu 24 Kasım’da geriye bakıp 22 senedir beni etkileyen öğretmenlerimi düşünüyorum. O kadar çok isim aklıma geliyor ki, kendimi fena hâlde şanslı hissediyorum. Birçoğunu uzun zamandır göremediğime hayıflanıyorum.Sonra bir de her gün görüştüğüm, konuştuğum, yaşıtım öğretmenlerim geliyor aklıma; yani arkadaşlarım. “Arkadaşlar iyi ki varlar!” diyorum, benim için sürekli öğrenciliğin, yaşadıkça öğrenip, öğrendikçe yaşamanın anahtarı onlar.Okullarda esamesi bile okunmayan o kadar çok konuyu arkadaşlarımdan öğrendim ki! Örneğin ilkokulda düzenlenen “regl semineri” geliyor aklıma, tüm kızlar aynı odada toplanınca deliren erkek öğrencilerin camlardan kapılardan attığı bakışlar, ergenliğin verdiği utanç, ve havasız bir odadaki baş ağrım eşliğinde dinliyorum anlatılanları. Hiçbir şey anlamıyorum. Sonraları mahalleden bir arkadaş ped nedir, nasıl takılır anlatıyor da, rahata eriyoruz.Benzer ruh hâlleri içinde feminizmi, politikayı, iklim krizini ilk kez arkadaşlarımla konuşuyorum yıllar içinde. Aramızdan biri konu uzmanı olduğundan değil ama beraber öğrenme gayemiz sayesinde çok besleniyoruz. Bazen de teorisine hakim olduğumuz konuların pratiğini yaparken destek atıyoruz birbirimize.Benim için bunun en net örneklerinden biri taciz - mobbing&nbsp;anıları. Böyle toksik davranışların tanımlarını kitaplardan pek iyi biliyoruz da başımıza gelince kilitleniveriyoruz. Benzer zamanlarda iş hayatına girince, birbirimize çokça işyeri hikâyesi anlatıyoruz. Kimi vakalarda bir yöneticinin haddini aştığını beraber keşfediyoruz. Ya da daha erken yıllarda, bir gün okuldan çıkıp dershaneye yürürken lise üniformamız üzerinden sözlü tacize maruz kalıyoruz, ilk şok geçince başımıza geleni konuşa konuşa bir dahaki sefere vereceğimiz tepkileri planlıyoruz.Feminist literatür bu günlük dayanışmalardan ve kadınlar arasında yaratılan kız kardeşlik ilişkisinden bolca bahseder. Ancak esas etkilerini üniversitelerimizin, aile evlerimizin güvenli ortamından çıkınca anlıyoruz. 20’li yaşlarım arkadaşlarımın canını yakan taciz, sözlü-fiziksel şiddet, mobbing, sevgiliden/eşten ayrılma hikâyeleriyle dolup taşıyor. Tek yapabileceğimiz dayanışma ve birbirimizi korumayı öğrenme.Öğrenmemiz kriz zamanlarına sınırlı kalmıyor neyse ki! Kendimizi geliştirmeyi de öğreniyoruz beraber. Mesela bendeniz yıllardır vegan olmak istiyor ama korkuyorum, vicdanım rahat etmediği hâlde süt ve yumurta tüketmeye devam ediyorum. Vegan beslenmeyi beceremem, vücudumu iflasa sürüklerim sanıyorum. Sonra bir arkadaşımın desteğiyle ilk adımı atınca gerisi kolaylıkla geliyor. Tabii öğrenmem, araştırmam gerekiyor, ama ilk tariflerimi arkadaşlarımdan topluyorum. Spora başlarken danışabileceğim bir başka arkadaşım, araba sürüş becerilerimi geliştirmeme yardım eden bir başka arkadaşım, bana okuduğum en etkili kitapları öneren bir arkadaşım daha…Okullarda karşıma çıkan öğretmenlerime müteşekkirim, ancak bu 24 Kasım’da arkadaşlıklarımı kutluyorum. Bildiğim şeylerin çoğunu bana öğreten okul arkadaşlarımı, mahalle arkadaşlarımı, öğrenci kulübü arkadaşlarımı, yurttaki oda arkadaşlarımı, iş arkadaşlarımı, ev arkadaşlarımı, ve daha nicesini!

Başka Türlü Bir 24 Kasım Kutlaması

Gizli Öğretmenlerime

Hep özenip de hiç olamadığım tiplemelerden birisi gece kuşu. Üniversitede final haftalarında inanılmaz bir sıkışıklıkla ders çalışırken bile en fazla bir kez geç saatlere kadar çalışabilir, ertesi gece mutlaka 6-8 saat uyurdum. Ömrüm boyunca enerjimi gündüzden aldım, gecelerde huzur bulamadım.Gel gör ki 2021’de İsveç’e taşınınca işin rengi değişti. Gece kuşluğu biraz da huydur burada, özellikle kasım-ocak penceresinde güneşsiz geçen günlerde gece kuşluğu bir seçim değil, zorunluluk oluyor. İsveç, Norveç ve Finlandiya’nın kuzey illerinden bazılarında güneşsiz geçen günler olabiliyor ama oralarda pek yaşayan da yok zaten. &nbsp;Büyük şehirlerin güneş doğma-batma vakitlerine bakınca 15 ile 18 saat uzunluğunda gecelerle karşılaşıyoruz. Birkaç saatliğine kendini gösteren güneş de ya bulutlar tarafından gölgeleniyor, ya da pek parlamıyor zaten. Anlayacağınız aylar süren bir gece kuşluğuna mecburuz.Beni ilk kışımda kocaman bir depresyon karşıladı, hayatımda ilk kez hiçbir şey yapamaz hâlde buldum kendimi. 48 saat hiç uyumadığım da oldu, aynı gün içerisinde 3 kez akşam yemeğine oturduğum da. Vücudum büyük bir şok içerisinde yalpalıyordu. Dışarısı zifiri karanlıkken ayakta olmak suç değildi ama bedenlerimiz 6 ay ışık görmeden çalışmaya programlanmamıştı. Kısa bir İstanbul seyahatiyle enerji topladıktan sonra izleyip öğrenmeye başladım: Gece kuşluğunda beşinci veya on beşinci senesini geçirenler bunu nasıl başarıyordu? Günlük hayatın ve dahası kültürün içine yerleşmiş basit çözümleri görmeye başladım:<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">1. Keyfinin kahyası olmak: Hygge veya mysgt</h3>Son zamanlarda internette de çok duyuldu, Danca ve Norveççedeki "Hygge" kelimesi. İsveççe karşılığı "Mysgt" desek yalan olmaz. Bu kelimelerin özetlediği durum İngilizceye “cozy” olarak çevrilse de aslında bundan çok daha fazlası, bir yaşama biçimi diyebiliriz. Rahatlığı, güvende hissetmeyi, neşeyi gün içinde her ana yayıyor bu anlayış. İster pencere önünde küçük mumlar yakmak, ister 15 dakika sakince kahve içip kitap okumak olsun, bu konsept insana gecede gündüzde sakinliği, kendine zaman ayırmayı, bedenle zihni dengelemeyi öğretiyor.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">2. “Birbirimize vitaminler, moraller verdik.” <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=_8EWKs4KP9k" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">MFÖ</a></h3>Şimdi karşınıza geçip kimseye D vitamininin öneminden bahsetmeyeceğim tabii, su gibi D vitamini içtiğimi de anlatmayacağım. Ama Nordiklerin D vitaminiyle de yetinmeyip tüm kış vitamin-mineral seviyelerine sahip çıktıklarından, vitamin takviyeleri olmadan tuvalete bile gitmediklerinden bahsedebilirim.&nbsp;Ha bir de doğanın lütfu berry’leri var tabi. Sadece günlük konuşmalarda en az on çeşit berry ismi duyduğuma yemin edebilirim. Serin yazların bu kırmızı mor meyveleri hem bolca vitaminle geliyor, hem de içerdikleri antioksidanlarla güneşsiz bedenlere derman oluyor. Stressiz, toksinsiz gece kuşluğunun yolu bol berry’den geçiyor diyebilir miyiz?&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">3. Gece kuşları evde durmaz</h3>Mirkelam’ın “<a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=7w9IDP_OR9M" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Her Gece</a>” klibinde durmaksızın koşması tesadüf değil bence, adeta geçirdiği uzun gecelerin stresini atıyor. Doğuştan gece kuşu Nordikler de bunun iyi bir çözüm olduğu konusunda hemfikirler. Neler görmüyorum ki? Sabah 6’da zifiri karanlık ve -5 derecede koşanlar, gece yarısı badminton oynayanlar, güneş batalı 6 saat geçmesine rağmen şıkır şıkır süslenip sokaklara çıkanlar. Karanlıkta yaşıyor ve çalışıyorsanız vampir olmanıza gerek yok. Her gün bir kez de olsa dışarı çıkmak, bacaklara kan, zihne endorfin yüklemek şart.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">4. Terlemeden Olmaz</h3>Finlandiya saunasının ününü hepimiz biliriz, taşınınca beni karşılayan sürpriz İsveç ve Danimarka’da da her şehrin en az bir saunası olmasıydı. Önceleri “Aman işte, bizim hamamlar gibi bu da bir gelenek.” dedim, tıpkı eskiden Türkiye’de hamamlarda yapıldığı gibi eş dostla sauna date’leri yapılıyor çünkü. Fakat bir gün kendimi saunaların faydalarını araştırırken buldum.Bir gece kuşuysanız, hele ki kış aylarında, çok az terleyeceksiniz. Toksinlere vedanın güzel bir yöntemi olan terlemeyi kışın da hayatlarında tutmak isteyen Nordikler neredeyse her hafta bir kez soluğu saunada alıyorlar. Türkiye'deki gece kuşlarının hamamlara akın etme vakti geldi de geçiyor bile!<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">5. Ne az ne de çok: Lagom</h3>En sevdiğim konsepti en sona bıraktım. Lagom İsveççede "yeterli, olması gerektiği kadar" anlamlara geliyor. Ama bir kelimenin ötesinde bir yaşam biçimini de simgeliyor. İsveçliler her şeyden sadece yeterli oranda bulundurmaktan gurur duyuyor. Pandemide tuvalet kağıdı stoklamadıklarına emin olabilirsiniz veya kimsenin gardrobunun giyilmemiş kıyafetlerle dolu olmadığına. İlk kışımı geçirene kadar bu kültürel özelliğin tüketim alışkanlıklarıyla daha alakalı olduğunu düşünmüştüm, çünkü çevremdekiler fazla alışveriş yapmıyor, her şeylerini tamir ediyorlardı.&nbsp;Kış kapıyı çalıp, kaçınılmaz gece kuşluğu başlayınca Lagom’u hayatın her alanına sokabileceğimi gördüm. Örneğin, dışarda güneş varsa dışarı çıkmaya çalış. Bir daha ne zaman güneşli hava olacağını bilemezsin ama bütün gününü de güneşi kovalayarak geçiremezsin, o yüzden on dakika da olsa yüzünü güneşe dön. Lagom! Soğuk ve karanlık vücudunu fazla yemeye, karbonhidrat tüketmeye itecek. Bunu abartırsan sağlıklı kalamazsın ama şoka giren vücuduna da şefkat göster. Bu akşam bir dilim çikolatalı kek ye. Lagom! Rüzgâr hızı 30 km/saat’e ulaştığında bile arkadaşlarla bir akşam dışarı çık, bir şeyler iç, sohbet et. Her gün sosyalleşmen mümkün olmayabilir, ama arada buna efor harcamalısın. Lagom!***İsveç’teki ikinci kışıma bomba gibi bir giriş yapıyorum, gece kuşu olmanın inceliklerini kapmış gibiyim. Bir gün İstanbul’a dönersem çok iyi bir gece kuşu olabileceğimi fark ediyorum. Herkesler uyurken Kadıköy’de bir tur, Perşembeleri kahve eşliğinde 20’lik okuma ritüeli, haftada bir Çemberlitaş’ta hamam keyfi, mümkünse güneşli saatlerde bir kısa sokak turu, bolca berry. Neden olmasın? İnanırsam olur sanki!